اقتصاد یا تربیت؟ مساله این است!
ادامه تحصیل در مقطع دانشگاه از دهه گذشته تا به حال به اوج خود رسیده و به صورت یک مسابقه درآمده است. مسابقه‌یی که در تیرماه هر سال آغاز و شرکت‌کنندگان در شهریورماه به مرحله نهایی رسیده و از خط پایان عبور می‌کنند. اما برای رسیدن به این خط پایان شرکت‌کنندگان باید هزینه‌هایی گزاف را متحمل شوند.
شرکت‌کنندگان پس از پیروزی در مسابقه تحصیلی باید شهریه‌های گزاف دانشگاه آزاد را پرداخت کنند و بالابودن این شهریه برای بسیاری از دانشجویان مشکلاتی به وجود آورده است.
این امر موجب شد که بسیاری از دانشجویان نسبت به بالارفتن شهریه‌ها در سال تحصیلی ۸۵۸۴ اعتراض کرده و کمیته سه نفره منتخب هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی برای تعیین شهریه‌های این دانشگاه تشکیل جلسه دهد و سرانجام این کمیته ساماندهی توانست شهریه دانشگاه آزاد اسلامی را از ۱۰ تا ۱۸ درصد و بطور متوسط به ۱۲ درصد کاهش دهد.
این کاهش مبلغ شهریه مختص دانشجویان ورودی سال ۱۳۸۴ بوده و مبلغ شهریه دانشجویان ورودی سال‌های پیش از آن تغییری نمی‌کند و به همان صورت باقی می‌ماند.
نکته قابل تامل این است که آیا واقعا این کاهش شهریه‌ها کاری عقلانی و کارشناسی بوده یا نه؟
با نگاهی گذرا به وضعیت اقتصاد کشور می‌توان گفت امسال برخلاف سال‌های قبل شاهد تثبیت قیمت‌ها از سوی مجلس هفتم شورای اسلامی بوده‌ایم. تثبیت قیمت‌ها سبب شده که میزان تورم نیز پایین‌تر از سال‌های قبل شود و به دهک‌های پایین جامعه فشار کمتری وارد شود. این در حالی است که در سال‌های گذشته به علت تورم و بالا بودن قیمت‌ها به دهک‌های پایین جامعه از نظر اقتصادی فشار بیشتری وارد می‌شد. بنابراین می‌توان مدعی شد که کاهش شهریه دانشگاه‌ها را تنها می‌توان برای ورودی‌های سال ۸۴ مفید و کافی دانست زیرا دانشجویان ورودی سال‌های گذشته نیز از نظر اقتصادی همان مشکلات ورودی‌های ۸۴ را دارند.
مدل چگونگی محاسبه شهریه‌ها
یکی دیگر از مسائلی که متاسفانه از آغاز فعالیت دانشگاه آزاد اسلامی به آن کمتر توجه شده، مدل محاسبه شهریه از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور است. خوشبختانه قرار است در سال تحصیلی ۸۶۸۵ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی برای محاسبه شهریه مدلی ارایه کند تا شاخاهای کیفی هر واحد و رشته دانشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی در آن مدل قرار داده شود و شهریه‌ها به صورت خودکار و بدون دخالت مسئولان دانشگاه، مدیران وزارت علوم یا نمایندگان کمیسیون آموزش مجلس مشخص شود. بنابراین شهریه دانشجویان ورودی هر سال تحصیلی براساس این مدل تعیین شده و شهریه سال‌های تحصیلی بعدی نیز با یک ضریب مشخا در این شهریه‌ها محاسبه می‌شود.
گفتنی است این ضریب افزایش شهریه را هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی مشخص خواهد کرد. همچنین هیات امنا موظف شده است در تعیین این ضریب رقمی کمتر از نرخ تورم را در نظر داشته باشد.
تخفیف در شهریه وام محسوب می‌شود.
تخفیف در نظر گرفته شده برای هر دانشجو به صورت وامی بلندمدت در خواهد آمد و اگر اعتبارات دانشگاه از سوی دولت یا نهادهای وابسته به دولت تامین شود این وام به دانشجو بخشیده می‌شود.
کمیته ساماندهی متذکر شده است که در صورت تحقق سیاست‌های حمایتی دولت نسبت به دانشگاه آزاد به دانشجویان قدیمی‌تر دانشگاه نیز دست کم پنج درصد وام درازمدت تعلق بگیرد.
طرح کاهش شهریه‌ها که در حقیقت به صورت وام در نظر گرفته شده توسط «حسن خالقی» معاون آموزش وزیر علوم و نماینده هیات امنای دانشگاه آزاد، «کامران دانشجو» استاندار تهران و عضو هیات امنای دانشگاه آزاد و «علی عباسپور تهرانی‌فرد» رییس کمیسیون آموزشی و تحقیقات مجلس مطرح و به تصویب رسیده است.
حسن خالقی در این خصوص می‌گوید: «تخفیف ۱۰ تا ۱۸ درصدی که به دانشجویان تعلق می‌گیرد به صورت وام بلندمدت محسوب می‌شود. اما جهت‌گیری‌ها این طور است که این وام از دانشجویان بازپس گرفته نشود. به عبارت دیگر مقرر شده است تا همه تلاششان را بکنند تا بتوانند با تامین منبعی این وام را از دانشجویان پس نگیرند.
به گفته معاون آموزشی وزیر علوم، انتظار نمی‌رود که دانشجویان برای بازپرداخت این وام تعهدی بدهند.
خالقی می‌گوید: براساس اعلام مسئولان دانشگاه آزاد متوسط شهریه این دانشگاه در سال‌های ورودی، رشته‌ها و مقاطع تحصیلی مختلف حدود ۶۰۰ هزار تومان در سال محاسبه شده است. شهریه دانشجویانی که در سال ۱۳۸۴ به دانشگاه آزاد اسلامی آمده‌اند، بسیار بیشتر از دانشجویان ورودی سال‌های ۸۲ و ۸۳ است.
به گفته نماینده وزیر علوم در هیات امنای دانشگاه آزاد در سال ۸۴ در این دانشگاه دانشجویانی بوده‌اند که در سال بیش از یک میلیون تومان شهریه می‌داده‌اند. شهریه ورودی‌های جدیدتر این دانشگاه بیش از شهریه ورودی‌های قدیم‌تر که با نرخ رشد سالانه محاسبه شده، بوده است. مسلماص چنین اتفاقی باعث شده شکاف بین شهریه‌های دانشگاه آزاد در ورودی‌های مختلف بیش از حد متعارف باشد، اما با طرح جدید ساماندهی شهریه انتظار می‌رود که طی سال‌های آینده دانشجویان بطور متناسب‌تری شهریه پرداخت کنند.
عباسپور تهرانی‌فرد رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی درباره علت کاهش شهریه‌های دانشگاه آزاد اسلامی می‌گوید: شهریه برای ورودی‌های قبل از سال ۸۴ سالانه حدود ۸ یا ۹ درصد اضافه شده است، اما برای ورودی‌های جدید ۲۵ درصد افزایش شهریه داشته‌ایم. لذا پرداخت شهریه دانشجویان ورودی قبل از سال ۸۴ زیر نرخ تورم بوده است اما دانشجویان ورودی ۸۴ شهریه‌یی بیش از نرخ تورم پرداخت کرده‌اند.وی می‌افزاید: مشکل اقتصادی خانواده‌ها در پرداخت شهریه با کم کردن شهریه حل نمی‌شود. زیرا خانواده‌هایی در جامعه وجود دارند که با وجود ۱۰ یا ۲۰ درصد تخفیف نیز قادر به پرداخت شهریه دانشگاه آزاد نیستند. راه‌حل اساسی ارایه وام بلند مدت به دانشجویان است که این وام را دولت باید با اختصاص بودجه‌یی به دانشگاه تامین کند.
عباسپور درباره اینکه اگر منبع مالی مورد نیاز دانشگاه تامین نشود، دانشجو چگونه باید با توجه به وضعیت بیکاری و عدم اشتغال، مبلغ وام مورد نظر را بازپرداخت کند، توضیح می‌دهد: امیدوارم هم دولت و هم مجلس شورای اسلامی نسبت به تامین این بودجه اقدام کرده و آن را مورد توجه قرار دهند. البته علی‌رغم اینکه در بودجه سال ۸۴ دولت برای این منظور مبلغی در نظر گرفته نشده بود اما باز هم ۶۰ میلیارد تومان برای پرداخت وام به دانشجویان اختصاص یافت. به گفته عباسپور برای اینکه همه دانشجویانی که شهریه پرداخت می‌کنند، بتوانند وامی به اندازه شهریه کامل خود بگیرند، دانشگاه‌ها به ۶۰۰ میلیارد تومان و ده برابر مبلغ فعلی نیازمند هستند که با توجه به افزایش درآمدهای دولت طی سال‌های اخیر اختصاص چنین بودجه‌یی مشکل به نظر نمی‌رسد.
به گفته عباسپور تهرانی‌فرد هم‌اکنون وام شهریه دانشجویان را سه صندوق رفاه دانشجویی شامل صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم، صندوق رفاه دانشجویان وزارت بهداشت و نیز صندوق رفاه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی می‌پردازد.
عباسپور تصریح می‌کند: نیمی از بودجه‌های اختصاص یافته دولت برای صندوق‌های رفاه به صندوق رفاه دانشگاه آزاد اختصاص می‌یابد. با توجه به اینکه ۵۰ درصد دانشجویان کشور در این دانشگاه تحصیل می‌کنند، اختصاص بودجه ۳۰ تا ۳۵ میلیارد تومانی،طبیعی است.
رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، متوسط هزینه سالانه تحصیل هر دانشجوی دانشگاه‌های دولتی را برای کشور ۳ میلیون تومان اعلام کرد.
این مساله در حالی است که متوسط شهریه در دانشگاه آزاد ۶۰۰ هزارتومان است. بنابراین می‌توان گفت که مخارج تحصیل در دانشگاه آزاد یک پنجم دانشگاه‌های دولتی است.
به اعتقاد عباسپور با بررسی این شرایط می‌توان مدعی شد که مبلغ شهریه برای دانشجویان دانشگاه آزاد زیاد نیست.
بسیاری از کارشناسان نیز همانند عباسپور تهرانی فرد با اعطای وام شهریه به دانشجویان به جای تخفیف یا کاهش شهریه‌ها موافق هستند. بطوری‌که «جعفر توفیقی» وزیر علوم دولت خاتمی نیز با همین اعتقاد، می‌گوید: مبلغ شهریه دانشگاه‌ها پس از کارشناسی اعلام می‌شود. شهریه‌ها باید حداقلی از کیفیت را تضمین کنند. هزینه‌های آموزش عالی نیز قابل برآورد است و به زور نمی‌شود آن را کم یا زیاد کرد.
بنابرگفته توفیقی در برنامه چهارم توسعه کشور، سازمان مدیریت مکلف شده است که سرانه دانشجویی را تامین کند.
وی می‌گوید: این شاخا خوبی است. من اطمینان دارم که اگر این عدد منتشر شود، مشاهده می‌شود که شهریه‌های فعلی رقم بالایی نیست.
وی درباره ناکارآمد بودن طرح کاهش شهریه‌ها می‌گوید: در طرحی که برای دانشگاه آزاد اعلام شده به جای تخفیف، وام در نظر گرفته شده و این وام فعلاص بدهی دانشجویان محسوب می‌شود. البته اگر منبعی برای تامین بودجه یافت شود، این وام بخشیده می‌شود.
تعیین شهریه براساس رشته و واحد
خالقی معاون آموزش وزارت علوم درباره چگونگی تعیین شهریه دانشگاه آزاد اسلامی در سال‌های آینده می‌گوید: از سال تحصیلی ۸۶ ۸۵ شهریه دانشجویان تازه وارد دانشگاه آزاد اسلامی براساس شاخاهای علمی آموزش هر واحد و با توجه به در نظر گرفتن توسعه و ارتقای کیفیت واحدها و منطبق برمدل تعیین شده هزینه سرانه دانشجویان از سوی سازمان مدیریت تعیین می‌شود.
به گفته وی در سال‌های گذشته تعیین شهریه براساس رشته صورت می‌گرفت، اما از سال آینده تعیین شهریه این دانشگاه براساس رشته و واحد صورت می‌گیرد.
معاون آموزشی وزیر علوم اظهار می‌کند: برای ورودی‌های سال‌های قبل از ۸۴، ضریب افزایش بطور یکسان و کمتر از نرخ تورم رسمی خواهد بود. یعنی از سال آینده افزایش شهریه دانشگاه آزاد اسلامی با ضریب یکسان است و این ضریب دیگر دو نرخی نخواهد بود.
کاهش شهریه دانشجویان از منظر
رییس دانشگاه آزاد
دکتر عبدالله جاسبی درباره طرح کاهش شهریه‌های این دانشگاه با توجه به مصوبات هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی می‌گوید: از سال تحصیلی ۸۶۸۵ شهریه این دانشگاه براساس شاخاهای علمی و آموزشی هر واحد و با توجه به در نظر گرفتن توسعه و ارتقای کیفیت واحدها و منطبق با مدل تعیین شده، هزینه سرانه دانشجویان، توسط سازمان مدیریت مشخا می‌شود.
وی می‌افزاید: ورودی‌های سال ۸۶۸۵ براساس این مدل تعیین شهریه شده و برای ورودی‌های سال‌های قبل ضریب افزایش شهریه به صورت یکسان و کمتر از نرخ تورم رسمی خواهد بود.
وی همچنین درباره شهریه دانشجویان ورودی ۸۴ اظهار می کند: به منظور مساعدت به دانشجویان ورودی ۸۴ و با توجه به اینکه افزایش شهریه دانشجویان ورودی سال ۸۴ نسبت به دانشجویان سال‌های قبل به علت افزایش حقوق و مزایای هیات علمی بیشتر بوده است، مقرر شد شهریه دانشجویان این سال در ترم دوم سال تحصیلی جاری متوسط ۱۲ درصد بر اساس گروه‌بندی جدول نقل و انتقالات و حداقل ۱۰ درصد کاهش یابد که این کاهش به عنوان وام درازمدت بوده و در صورت مساعدت به دانشگاه از هر منبعی این کاهش، تخفیف تلقی می‌شود.
جاسبی در خاتمه خاطرنشان می‌کند: با توجه به سیاست‌های دولت، در صورت تحقق این حمایت نسبت به دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه به سایر دانشجویان متناسب با این کمک حداقل ۵ درصد وام درازمدت می‌دهد.دانشگاه شبانه با مشکلاتی مضاعف
مساله پرداخت شهریه‌های سنگین تنها به دانشگاه آزاد اسلامی منتهی نمی‌شود بلکه بسیاری از دانشجویان دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد دوره‌های شبانه دانشگاه‌های دولتی نیز بشدت تحت فشار قرار دارند. بنابراین همان طور که مسئولان نسبت به کاهش شهریه‌های دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی توجه نشان می‌دهند، انتظار می‌رود که برای رفع مشکلات این دانشجویان نیز راهکارهایی ارایه دهند.
علی عباسپور تهرانی‌فرد در این رابطه می‌گوید: وزارت علوم نیز در این خصوص مشغول تحقیق و بررسی است و مقرر شده که با توجه به رشته و شرایط خاص دانشجویان بین ۵ تا ۲۰ درصد کاهش شهریه برای آنان در نظر گرفته شود.
عکس‌العمل‌های مردم نسبت به طرح کاهش شهریه دانشگاه آزاد
پس از نهایی شدن طرح میزان شهریه دانشگاه آزاد مخالفان و موافقان بسیاری از شهروندان در این خصوص به اظهارنظرهایی پرداختند.
محمدحسین اسدی درباره دانشگاه آزاد اسلامی می‌گوید: همه چیز در ایران خود به خود به سمت پولی شدن پیش می‌رود. به همین خاطر تکلیف دانشگاه از اول پولی شدن است. وقتی دانشگاه صنعتی شریف اعتبار علمی خود را می‌فروشد، چه توقعی از دانشگاه آزاد اسلامی می‌توان داشت.
به اعتقاد اسدی کیفیت آموزش در دانشگاه آزاد بسیار پایین است و دانش‌آموختگان باسواد کمی از آن بیرون می‌آیند.عدم رضایت عمومی از مدیریت و هزینه‌های آن نیز مزید بر علت شده است.زیرا دانشگاهی که نه با هدف تربیت جوانان بلکه با هدف اقتصادی ایجاد می‌شود، نتیجه‌یی بهتر از این در بر نخواهد داشت.
نسترن موسوی نیز می‌افزاید: شهریه‌ها گران نیست بلکه درآمد مردم پایین است. برای کسی که به درس خواندن علاقه دارد و دارای استطاعت مالی نیست، ۵۰ هزار تومان هم زیاد است. مسئولان به جای عوض کردن صورت مساله به پاک کردن آن اقدام کرده‌اند. آنها باید اول به فکر وضع معیشت مردم باشند.
مسعود امیری نیز می‌گوید: متاسفانه در کشور ما سیستم گزارش عملکرد سالانه نداریم این در حالی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا این امر نهادینه شده است. دانشگاهی مثل دانشگاه آزاد باید به دانشجویان و سایر علاقه‌مندان سالیانه گزارش بدهد که با وجوه دریافتی از آنان چه کرده است.
وی می‌افزاید: اینکه مسئولان می‌گویند این هزینه صرف اضافه حقوق استادان شده به جرات می‌گویم فقط یک حرف است و مسئولان باید آن را در قالب عدد و رقم ثابت کنند. اگر آنچه می‌گویند درست است، چرا در قالب گزارش‌های مالی روی سایت دانشگاه ارایه نمی‌کنند.
مینو ترابی نیز می‌گوید: کاهش ۱۲ درصدی در مقابل شهریه‌های کلان دانشگاه آزاد هیچ تاثیری به حال دانشجویان ندارد.
مهیار فرجی نیز تصریح می‌کند: متاسفانه در ایران مراکز علمی و دانشگاهی برای عقب نماندن از قافله اقتصاد با بهانه افزایش حقوق استادان، شهریه‌های گرانی را به مردم تحمیل می‌کنند. در حالی که کیفیت تحصیلی فارغ‌التحصیلان پایین و فاقد معیارهای علمی لازم است.
فرشید سعیدی تنها به این جمله بسنده می‌کند که اگر شهریه‌ها را هم کم کنند، ضعف آموزشی را چطور برطرف می‌کنند؟
مونا همتی نیز بر این باور است که نقش دانشگاه آزاد را در کارآفرینی و آموزش افرادی که به هیچ طریقی نمی‌توانند وارد دانشگاه‌های دولتی شوند، نمی‌توان انکار کرد. زیرا خوبی دانشگاه آزاد این است که هر کس در هر رشته‌یی که دوست دارد می‌تواند درس بخواند نه مثل دانشگاه سراسری که به زور از میان جاهای باقیمانده سهمیه‌ها، دانشجو پذیرفته می‌شود. در هر صورت کسی که به دانشگاه آزاد می‌رود باید با تلاشی مضاعف درس بخواند تا هزینه‌یی که متحمل می‌شود به هدر نرود.
محمد علایی می‌گوید: شهریه دانشگاه آزاد در یک ترم حدودا ۴۰۰ هزار تومان است که ۱۰ درصد آن ۴۰ هزار تومان می‌شود. مشکل دانشجویان ما ۴۰ هزار تومان نیست بلکه باید ۲۰۰ هزار تومان از شهریه کم شود تا مردم بتوانند خرج دانشگاه آزاد را براحتی تحمل و پرداخت کنند. متاسفانه هنوز در ایران این نکته جا نیفتاده است که با تبلیغات نمی‌توان مشکلات را حل کرد.
سارا جمالی اظهار می‌کند: امیدواریم این طرح در حد حرف نباشد و همچنین شامل شهریه‌های واقعا هنگفت دوره‌های شبانه مقطع کارشناسی ارشد هم بشود. زیرا پرداخت ترمی یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان شوخی نیست.
