محیط طبیعی :

شهرستان زابل با حدود 317/329 نفر جمعیت در جنوب خاوری ایران و شمال استان سیستان و بلوچستان مساحتی بالغ بر 15197 کیلو متر مربع واقع گردیده از جانب شمال و شمال شرق با استان خراسان جنوبی از در امتداد مرز با کشور افغانستان ، از جنوب با شهرستان زهک و زاهدان ، از غرب با کویر لوت هم مرز می باشد .زابل دارای چهار بخش شیب آب ،پشت آب ، مرکزی و میان کنگی و چهار شهر محمد آباد ، ادیمی ، بنجار و دوست محمد و هم چنین 17 دهستان و حدود 937 روستا می باشد . این شهرستان با یک جاده آسفالته به طول 216 کیلو متر به شهرستان زاهدان مرکز استان راه دارد وتا تهران 1078 کیلومتر فاصله دارد .

پیشینه تاریخی :

سیستان سرزمین افسانه ساز کهن ایران خاستگاه اسطوره ها و حماسه ها و دست خوش حوادث گوناگونی در طول تاریخ ایران زمین بوده است . یازدهمین سرزمینی است که اهورامزدا بیافرید این سرزمین باستانی در ادوار مختلف دارای اسامی گوناگون از جمله : سیوستان، سکستان ، سیستن ، ماساژت ، آریا پلیس ، درانگیانا ، زرنگ ، زرنج ، نیمروز یا نصف النهار ،زاول ، زابل و دهها نام دیگر بوده است .

با اتصال خشکیهای اطراف قریه حسین آباد و ناصرآباد روستا بزرگی تشکیل گردید که بعد از تاسیس پادگان ارتش به اهمییت آن افزوده شد و سرانجام در سال 1307 ش. شهرستان زابل شکل گرفت . در اواخر عهد کالکولتیک یعنی بین 4000_ 3200 قبل از میلاد در بخش جنوب شرق ایران در سایه لطف رود خانه هیرمند و شرایط مناسب آب و هوایی آن در منتهی الیه این رود خانه بستر اولیه تمدن عظیم سیستان در شهر سوخته شکل گرفت و بعد ها طی دوره های مختلف رخ دادهای متعددی تا به امروز بر این منطقه حکم فرما بوده است . مورخین بنای سیستان را به دست گرشاسپ در 4000 سال قبل از اسلام می دانند پس از وی سیستان خاک جهان پهلوانان شاهنامه بوده است از خاندانهای مهم باستانی حاکم بر سیستان (کیو مرث ، هوشنگ ، طهمورث ، جمشید ) و کیانیان ( کیقباد ، کیکاووس ، کیخسرو ) البته قبل از مادها بودند که مدت حکومت پادشاهان کیانی 718 سال بوده است . _ زرنگ یا سیستان در هخامنشی (505_ 330 پ.م ) از پارت جدا شد و ساتراپ جدا گانه ای را نشکیل داد که پایگاه مرکزی و مذهبی منطقه بود . و در کتیبه های کورش و داریوش کبیر از آن به عنوان زارنگیانا نام برده شده است . در سال 23 (ه ق ) مسلمانان وارد سیستان شده اند و سیستانیان چنان که حقانیت دین مبین اسلام را در یافتند با نامه و پیام امام حسن (ع) به لسلام روی آوردند . در محرم سال (247ه ق) یقوب لیث صفاری نخستین دولت مستقل ایرانی را پس از اسلام پایه گذاری کرد وی خدمات فراوانی به فرهنگ ایران زمین کرد . در 19 بهمن 1330 قیام خونین مردم سیستان برعلیه حکومت خود باخته پهلوی و خاندان علم اتفاق افتاد که طی آن پرچم انگلیس را به آتش کشیدند . در سال 1357 همزمان با سایر نقاط دوران رشادت های مردم و پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی بود و بعد از آن انقلاب نیز پاک اندیشان سیستانی با حضور در جبهه ها و در صحنه های مختلف هم پا و هم آوای برادران و خواهران خود آبادانی و مرز داری از این آب و خاک کوشا هستند .

آب و هوا :

آب و هوای زابل از نوع بیابانی و گرم و خشک با حداقل دما در دی ماه 7 درجه و حد اکثر دما در تیر ماه 45 دجه بالای صفر گزارش شده است .

بادهای سیستان

جریان باد در سیستان در کلیه فصول بر قرار است ، باد های 120 روزه در سیستان حاصل توده های پر فشار غربی است که در فصل تابستان از جهت شمال شرق به جنوب شرق می ورزد حد اکثر وزش این باد در تیر ماه به صد کیلو متر در ساعت نیز می رسد که در مسیر باعث جابجایی ریگ های روان می گردد و طوفان های شن ، تپه ماهور و ماسه بادی ها را شکل می دهد طرح تثبیت شن های روان به وسیله مارچ پاشی و ایجاد پوشش گیاهی تنها راه جلو گیر ی از پیشرفت این طوفانها در منطقه سیستان است .

از باددر سیستان بهره گیری فراوان می گردد از جمله خار خانه ها ( کولر های طبیعی منازل ) ، یخ دانها ، باد گیر ها و آس بادها به طوری که این منطقه به عنوان خاست گاه آسباد در دنیا لقب گرفته است .

نژاد

پیش از ورود و استقرار آریایی ها در سیستان نژادهای بومی در این منطقه می زیسته اند و بعد از آن مردم ساکن در این منطقه شاخه ای از نژاد آریایی هستند که بهتر از سایر نقاط زبان و خوصوصیات کلی ایرانیان دوره هخامنشی را حفظ کرده اند . این قوم نجیب قرنهاست که در این خاک مقدس زندگی نموده اند و در واقع نژاد آریا تکامل خود را در دشت سیستان طی نموده است . اقوام سیستانی و زابلی بخش اعظم طوایف سیستان را تشکیل می دهند ، با توجه به سیر مدنیت در این منطقه و دلایل متعدد دیگر در دوره های مختلف از طوایف شیرازی ، عرب ، بلوچ، قاینی ، افغان و هندی به سیستان مهاجرت نموده اند .

پزشکی سنتی

اولین جراحی جمجمه که با موفقیت در شهر سوخته 6000 سال قبل انجام شده است قدمت پزشکی سنتی را در سیستان نشان می دهد رستم زاد یا اولین سزارین و اولین بیهوشی برای جراحی به نقل از شاهنامه در سیستان اتفاق افتاده است . شکسته بندی و حجامت قدمت دیرینه ای در این منطقه دارد و استفاده از گیاهان دارویی در سیستان مرسوم است .

میراث فرهنگی و جاذبه های تاریخی

سیستان را بهشت باستان شناسان لقب داده اند ، تا کنون محققین داخلی و خارجی بسیاری در این دیار کنکاش کرده اند کارشناسان استان توانسته اند تا کنون حدود 500 اثر باستانی از دوره های مختلف تاریخی را در این منطقه شناسایی و تعداد 379 اثر را در فهرست ملی به ثبت برسانند آثار شهر سوخته ، کوه خواجه و دهانه غلامان برای ثبت در فهرست جهانی پیشنهاد داده شده است ، با عنایت به اینکه در گذشته بخش عمده ای از سیستان بزرگ در خاک افغانستان و کرمان و خراسان قرار داشته در واقع تعداد بسیاری از آثار باستانی سیستان در خارج از مرزهای جغرافیایی فعلی قرار دارد از جمله شاخص ترین این آثار می توان به محوطه های باستانی ( شهر سوخته_ 3200 ق م ) _ ( محوطه تخت عدالت _ اشکانی ساسانی ) .

( شهر قاسم آباد ، بی بی دوست ، خوشداد ، اشکانی و اسللمی ) _ ( شهر کوه خواجه _ اشکانی ساسانی ، اسلامی ) _ ( شهر کندر اوض دار _ اسلامی ) _ ( شهر زرنج _ تاریخی ، محوطه ناد علی ، غزنین ، سرخ دک و سپید دک ، نیمروز و ....... در سیستان افغانی ) و ......... .

قلعه های باستانی آن عبارتند از (قلعه کک کهرزاد ، ارگ سر سنگ ، قلعه چهل دختر ، قلعه سام دوره اشکانی و ساسانی _ قلعه مچی، قلعه رستم ، قلعه تیمور، قلعه کا فران ، قلعه رام رود ، قلعه فتح از دوره اسلامی ، ارگ سه کوهه ، ارگ خان ملک ، ارگ خان ملک ، ارگ میر جمال، ارگ کد خدا محمد کیخا و ...).