تنبلی چشم چیست؟

تنبلی چشم خود یک بیماری نیست، بلکه زاییده بیماری های چشم است که در صورت درمان نکردن به موقع می تواند باعث کاهش بینایی تا آخر عمر شود. تشخیص تنبلی چشم توسط پزشک در صورت توجه به آن، آسان می باشد. به همین علت همه تلاش هایی که پزشکان امروزی انجام می دهند برای تشخیص به موقع و درمان مناسب آن است. طرح مبارزه با تنبلی چشم در سطح کشور چندین سال است که به صورت اجباری در برنامه معاینات پیش از دبستان برای کودکان قرار داده شده است. 

 

«تنبلی چشم» یا آمبلیوپی (Amblyopia) عبارت است از دید کم در یک چشم یا هر دو چشم که با اختلالات عضوی و بیماری های ساختمانی چشم همراه نیست. این عیب معمولا در دوران کودکی ایجاد می شود. هنگامی که بینایی یکی از چشم ها خوب باشد و دیگری خوب نباشد، چشمی که بینایی ضعیف تری دارد، چشم تنبل خوانده می شود. معمولا تنها یکی از چشم ها دچار تنبلی می شود.

شیوع تنبلی چشم در چه تعداد از افراد می باشد و بهترین زمان برای بهبود آن چه سنی است؟

از هر 100 نفر، 3 تا 4 نفر به تنبلی چشم مبتلا هستند. بهترین زمان اصلاح تنبلی چشم، دوران شیرخوارگی یا اوایل کودکی است. نوزاد تازه متولد شده توانایی دیدن را دارد، ولی با استفاده مناسب از چشم ها، سیستم بینایی در سال های اولیه زندگی تکامل می یابد. اگر طی این سال ها به دلایلی مثل: کدورت های عدسی یا قرنیه و عیوب انکساری، چشم دید خوبی نداشته باشد، به تدریج توانایی بینایی کاهش می یابد. پس از دهه اول زندگی، رشد سیستم بینایی کامل و معمولا غیرقابل تغییر می شود، بنابراین تنبلی چشم باید در دوران کودکی هر چه زودتر تشخیص داده شود و درمان گردد.

چه سنی برای مراجعه به چشم پزشک جهت پیشگیری و کنترل این بیماری، مناسب است؟

باید چشم تمام کودکان، در چهار سالگی توسط چشم پزشک معاینه شود. روش های جدید، سنجش بینایی در کودکان را امکان پذیر ساخته است. در صورت وجود تاریخچه فامیلی از انحراف چشم، آب مروارید کودکی یا بیماری های جدی دیگر، لازم است چشم پزشک حتی پیش از سه سالگی، بینایی کودک را بررسی نماید.

علل تنبلی چشم چیست؟

تنبلی چشم ناشی از هر گونه علتی باشد، استفاده از چشم و رشد بینایی را تحت تاثیر قرار می دهد. در برخی از موارد، وضعیت هایی که با تنبلی چشم همراه است ارثی می باشد. کودکانی که در خانواده آن ها سابقه تنبلی یا انحراف چشم وجود دارد، باید در اوایل دوران کودکی توسط چشم پزشک معاینه شوند. تنبلی چشم سه علت عمده دارد که عبارت اند از:
1- انحراف چشم (استرابیسم)
2- ضعف بینایی (عیوب انکساری)
3- کدورت در محیط های شفاف چشمی
استرابیسم (انحراف چشم): در این حالت معمولا تصاویر چشم منحرف، حذف می شوند و کودک فقط از چشم سالم استفاده می نماید که این مساله به مرور، سبب تنبلی چشم منحرف می شود.
عیوب انکساری (ضعف بینایی): تنبلی چشم در اثر عیوب انکساری هنگامی اتفاق می افتد که تصویر ایجاد شده از یک چشم یا هر دو چشم غیر واضح باشد. علت آن است که یک چشم بیشتر از دیگری و یا هر دو چشم دارای عیب انکساری نزدیک بینی، دوربینی و یا آستیگماتیسم است. معمولا تصاویر چشم تار، حذف شده و آن چشم به مرور تنبل می شود. تنبلی چشم خود یک بیماری نیست، بلکه زاییده بیماری های چشم است که در صورت عدم درمان به موقع می تواند باعث کاهش بینایی تا آخر عمر شود.در تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری، ظاهر چشم ها طبیعی به نظر می رسد، اما بینایی یکی از آن ها و یا هر دو چشم ضعیف می شود. این حالت از لحاظ تشخیصی مشکل ترین نوع تنبلی چشم است، چرا که به سنجش دقیق بینایی نیاز دارد و اصلاح آن معمولا با عینک و یا لنزهای تماسی امکان پذیر است.
کدورت در مسیر بینایی: برخی بیماری های چشمی مانند آب مروارید (کدر شدن عدسی طبیعی چشم)، کدورت قرنیه یا زجاجیه و افتادگی پلک (که جلوی چشم را گرفته باشد) ممکن است به تنبلی چشم منجر شود. به طور کلی هر گونه عاملی که مانع از تشکیل تصویر واضح در چشم شود، می تواند منجر به تنبلی چشم در کودک گردد. غالبا این حالت شدیدترین نوع تنبلی چشم می باشد.

آیا والدین می توانند بدون مراجعه به پزشک، متوجه تنبلی چشم فرزند خود شوند؟

تشخیص تنبلی چشم آسان نیست. کودک و پدر و مادر وی ممکن است از ضعیف بودن چشم کودک مطلع نباشند، به جز در مواردی که چشم کودک انحراف یا ناهنجاری واضح دیگری داشته باشد. 

تشخیص تنبلی چشم چگونه است؟

تنبلی چشم با بروز اختلاف بینایی بین دو چشم، یا کاهش بینایی در هر دو چشم تشخیص داده می شود. از آنجایی که سنجش بینایی در بچه های کوچک مشکل است، چشم پزشک غالبا با مشاهده نحوه دنبال کردن اشیا توسط هر یک از چشم های کودک، در حالی که چشم دیگر وی بسته می باشد، می تواند شدت بینایی او را برآورد بزند. چشم پزشک با استفاده از آزمایش های گوناگون پاسخ های کودک را هنگامی که یکی از چشم های وی بسته است، مشاهده می نماید. از نشانه های تشخیصی آن است که اگر یکی از چشم ها تنبل باشد و چشم سالم بسته شده باشد، ممکن است کودک تلاش نماید تا از اطراف چشم بند نگاه کند، یا سعی در برداشتن چشم بند نماید، و یا اینکه گریه کند. در سن 3 تا 4 سالگی معمولا می توان بینایی را به درستی و با کمک تابلوهای دیواری سنجید، اگر چه تجربه ومهارت کافی پزشک جهت تشخیص تنبلی در این موارد هم لازم است.بینایی ضعیف در یکی از چشم ها همواره دال بر وجود تنبلی چشم نمی باشد و باید معاینه دقیق توسط چشم پزشک انجام شود تا وجود احتمالی بیماری هایی مثل تومورها، التهابات درون چشمی و ... که ممکن است در صورت عدم درمان باعث کاهش بینایی همیشگی و گاهی تهدید حیات بیمار شوند، مشخص گردد.
درمان تنبلی چشم چگونه است؟جهت درمان تنبلی چشم، بعد از رفع علت زمینه ساز تنبلی (مثل اصلاح عیب انکساری یا رفع کدورت مسیر بینایی)، باید کودک را به استفاده از چشم ضعیف وادار نمود. این کار معمولا با بستن چشم سالم برای هفته ها یا ماه ها صورت می گیرد. چشم پزشک ممکن است برای اصلاح عیب انکساری چشم (نزدیک بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم)، عینک تجویز نماید. اگر عینک به تنهایی باعث بهبود بینایی نشود، بستن چشم سالم هم لازم خواهد بود. بطور استثنائی در مواردی که تنبلی چشم ناشی از انحراف چشم باشد، درمان تنبلی چشم معمولا پیش از جراحی برای اصلاح انحراف چشم صورت می گیرد و بستن چشم غالبا پس از جراحی نیز ادامه می یابد. اگر چشم پزشک متوجه آب مروارید (کاتاراکت) یا افتادگی پلک و یا ناهنجاری دیگری شود، اغلب انجام جراحی برای اصلاح مشکل زمینه ای قبل از درمان تنبلی لازم می باشد و پس از جراحی، بستن چشم سالم، برای بهبود بینایی لازم است.

عدم درمان تنبلی چشم چه عوارضی را به دنبال دارد؟

اگر تنبلی چشم درمان نگردد، کاهش بینایی جدی و دائمی در چشم تنبل رخ می دهد، دید سه بعدی از بین می رود و اگر چشم سالم بیمار شود یا به آن آسیبی برسد، ممکن است فرد تا آخر عمر از بینایی ضعیف رنج ببرد.

نقش والدین در درمان تنبلی چشم چیست؟

پدر و مادر نقش مهمی در تشخیص و درمان تنبلی چشم کودک خود دارند. چشم پزشک می تواند پدر و مادر را درباره نحوه درمان تنبلی راهنمایی نماید، اما مسئولیت انجام درمان اصلی بر عهده پدر و مادر است. هر کودکی از بستن چشم سالم خود امتناع می ورزد؛ زیرا برای دیدن اشیا به چشم سالم خود وابسته می باشد، اما پدر ومادر باید کودک خود را برای انجام آنچه که به نفع اوست، تشویق و حتی وادار نمایند. مدت زمان بستن از چند ساعت در روز تا تمام ساعات بیداری متفاوت است. درمان تنبلی چشم باید هر چه زودتر شروع شود. بهتر است هنگامی که برای اولین بار چشم کودک بسته می شود، علت این کار برای او توضیح داده شود. همچنین بهتر است که ابتدا با بستن چشم عروسک، نحوه بستن برای کودک به نمایش گذاشته شود. چناچه کودک دبستانی یا پیش دبستانی است، حتما درباره بستن چشم برای آموزگار وی توضیح لازم داده شود. برای تشویق کودک به انجام فعالیت های روزانه و توضیح درباره وضعیت وی به همکلاسی هایش، راهنمایی آموزگار مفید می باشد.

طول مدت درمان و میزان اثر بخشی آن چقدر است؟

مدت زمان بستن چشم کودکان متفاوت است. به عنوان یک اصل کلی: هر چه سن کودک کمتر و شدت تنبلی چشم وی کمتر باشد، درمان او سریع تر انجام خواهد شد. بهتر است بستن چشم تا زمانی که دید هر دو چشم یکسان شود ادامه یابد. معمولا بستن چشم، بینایی را بهبود می بخشد، اما انحراف چشم ها را تغییر نمی دهد .هنگامی که بینایی در هر دو چشم خوب شد و یا به سطح ثابت و قابل قبول رسید، چشم پزشک می تواند برای تصحیح انحراف چشم ها ، درمان مناسب را که اغلب جراحی است تجویز نماید.

با توجه به عدم همکاری گروهی از بچه ها، آیا روش دیگری جز بستن چشم ها وجود دارد؟

بیشتر محققین معتقدند که بستن چشم، روش برتر درمان تنبلی چشم است. ولی در مورد کودکانی که به هیچ عنوان راضی به بستن چشم نمی شوند، تنها راه حل تار کردن چشم سالم با استفاده از قطره آتروپین 1- 5/0 درصد است که باید با تجویز چشم پزشک صورت گیرد.طی درمان تنبلی چشم، باید کودک مرتبا تحت نظارت چشم پزشک باشد و در هر جلسه دید هر دو چشم امتحان شود و پدر و مادر بدون توجه به پاسخ اولیه مثبت یا منفی، باید درمان تنبلی چشم را طبق دستور چشم پزشک ادامه دهند.
منبع:http://nasle-farda.ir