جاذبه های گردشگری سیستان و بلوچستان

            شهر سوخته، نام تازه ای است که بر یکی از شهرهای باستانی گمشده ایران، نهاده شده. کشف و پیدایی این شهر با شوق کم نظیر باستان شناسان و غرور تاریخی ایران دوستان همراه بوده است. از نام اصلی و باستانی این شهر اطلاعی در دست نیست اما به خاطر علایم نابودی این شهر در آتش، به آن شهر سوخته گفته می شود. نشانه های کشف شده در این شهر باستانی شگفت انگیز است. این که شهری در جهان باستان از سیستم  آبرسانی و دفع آب های زاید بهرمند بوده، جراحی مغز انسان در آن شهر صورت می گرفته و خط کش در ارزیابی امور معماری و ریاضی وجود داشته و دانش پزشکی آن، چنان رشد یافته بوده که برای زنی جوان چشم مصنوعی می ساخته... همگی جز شگفتی و عجایب کشف شده از ایران باستان، و از شهر سوخته است. 

شهر سوخته در ۵۶ کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان و در حاشیه جاده زابل - زاهدان واقع شده است. این شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد پایه گذاری شده است. «کلنل بیت» یکی از ماموران نظامی بریتانیا از نخستین کسانی است که در دوره قاجار و پس از بازدید از سیستان به این محوطه اشاره کرده و نخستین کسی است که در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامیده و آثار باقیمانده از آتش سوزی را دیده است.

شهر سوخته دارای نظام مرتب و منظم آب‌رسانی و تخلیه‌ی فاضلاب بوده است اولین جراحی بروی مغز در این شهر و بروی سر یک دختر بچه انجام گردیده است.بر مبنای یافته‌های باستان شناسان شهر سوخته ۱۵۱ هکتار وسعت دارد

  براي نخستين بار در شهر سوخته يك چشم مصنوعي متعلق به 4800 سال پيش كشف شد. این چشم مصنوعی متعلق به زنی 25 تا 30 ساله بوده که در یکی از گور های شهر سوخته مدفون شده بوده است.  

   کشف اولین خط کش جهان با قدمت بیش از پنج هزار سال

  این خط کش به طول 10 سانتیمتر با دقت نیم میلیمتری و از جنس چوب آبنوس است. کشف خط کش در شهر سوخته زابل نشانگر این است که ساکنان این شهر باستانی دارای پیشرفت های زیادی در زمینه علم ریاضیات بوده اند

   قدیمی ترین تخته نرد جهان

  از گور باستانی موسوم به شماره 761 کهن ترین تخته نرد جهان به همراه 60 مهره ی آن در شهر سوخته پیدا شد. این تخته نرد بسیار قدیمی تر از تخته نردی است که در گورستان سلطنتی «اور» در بین النهرین پیدا شده بود.

    نخستین انیمیشن جهان

  باستان شناسان هنگام کاوش در گوری 5 هزار ساله جامی را پیدا کردند که نقش یک بز همراه با یک درخت روی آن دیده می شود. آن ها پس از بررسي اين شي دريافتند نقش موجود بر آن برخلاف ديگر آثار به دست آمده از محوطه‌هاي تاريخي شهر سوخته، تکراري هدفمند دارد، به گونه‌اي که حرکت بز به سوي درخت را نشان مي دهد. هنرمندی که جام سفالين را بوم نقاشي خود قرار داده، توانسته‌ است در 5 حرکت، بزي را طراحي كند كه به سمت درخت حركت و از برگ آن تغذيه مي کند.  

   حاصل انیمیشن و باز سازی آن بروی کامپیوتر

  ه گفته اين باستان‌شناس، بز از جمله حيواناتي است كه در رسيدن به ارتفاعات تبحر داشته و مي‌تواند با يك حركت جهشي به سمت بالا حركت كند. هنرمند نقاش شهر سوخته‌اي، با دقت و زبردستي موفق به تصوير كردن جهش اين بز شده است.  

  از دیگر اشیای مهم از میان هزاران شی یافت شده، می‌توان از سفال با امضای سفال‌گر بر روی آن، چکش، سوزن، شهرک‌های مسکونی و ساختمان‌های همه‌گانی هم‌چون آپارتمان، بذر خربزه، حبوبات، ماهی خشک کرده، برنج، زیره، کوره‌های سفالگری، کوره‌های ذوب فلزات، دکمه، تبر، بندکفش، قلاب، شانه سر، طناب، سبد، گل مو، قاب‌های چوبی، کفش، کمربند و ... نام برد.

 قدیمی ترین تاس جهان :  

6ـ چَندَء  čanda   ( كمك به امورات دینی )

مردم مسلمان بلوچ در كنار شركت در مراسم بجار ( كه برای ازدواج است ) و حشر و مدد (كه تعاون در امور اجتماعی است ) ، برای ساخت و بنای مساجد ، حوزه های علمیه ، مخارج طلاب، حقوق مدرسین و دیگر امورات دینی ، با پرداخت وجوه نقدی و غیر نقدی (مثل مصالح ساختمانی) در مراسم چندء شركت می كنند . علمای دین ، متصدیان مساجد و حوزه های علمیه كه قصد تعمیرات یا ساخت و ساز بناهای دینی را دارند ، در نمازهای عید فطر واضحی یا نمازهای جمعه از مردم طلب كمك می كنند . آنهائیكه كمك های عمده ای می كنند ، اسامی شان یادداشت می شود، سپس برای جمع آوری كمك های نقدی بقیه نمازگزاران ، افرادی مشخص شده كه با در دست داشتن لنگی بین تمام صفوف نمازگزاران دور می زنند و كمكهای نقدی مردم را جمع آوری می‌كنند. در این منطقه ساخت مكانهای دینی از مراسم چندء و پرداخت زكات تامین می شود و مردم كمكهای فراوانی می نمایند و در این موارد از دولت كمتر كمكی دریافت می كنند (11) .

7ـ بیر  beyr   به معنای انتقام است

اگر به شخصی یا طایفه‌ای صدمه و خسارتی وارده شده و یا كسی كشته شود و شخص خاطی از عمل خود اظهار ندامت نكند و عذر خواهی ننماید ، باید منتظر انتقام طرف انتقام طرف مقابل باشد و تا هر زمانی كه شرایط و موقعیت برایش فراهم شد انتقام خود را می گیرد . در شعر یكی از شعرای محلی كینه بلوچ چنین وصف شده است :

سنگ اگان چاتانی بُن ء ریزانت                       seng aga čatani bonā reyzant

كینگ چه ء مردانی دِلء كنزانت                   keynag ča mardāni delā kenzant  

بیر بلوچانی تا دو صد سالا                                   beyr baločāni tā dosad sālā

لسئین اهوگ انت دو دنتانین                         lasaeyn āhoogant do dantānin

هر گاه سنگهای بزرگ ته چاه فرسوده و تجزیه شود

آنگاه ممكن است كینه نیز از دل مرد جابجا شود

انتقام بلوچ بعد از گذشت دویست سال

همانند آهویی جوان دو دندان تازه است (12)

8ـ قسم جن طلاق ( زن طلاق )  j antalāk

بلوچهای برای اعلام تعهد ، وفای به عهد ، پیمان ، اعلام برائت از اتهامات وارده و همچنین برای عملی نمودن سخنان و حتمی ساختن انتقام خود از شخصی یا طایفه ای ، قسم زن طلاق یاد می كنند و از آنجائیكه در ناموس پرستی تعصبی خاص دارند اغلب قسم جن طلاق یاد می‌كنند كه راه برگشت ندارد و با كفاره هم جبران نمی شود و بعد از ادای این قسم تا آخرین توان بر عملی كردن عهد و پیمان و گفتة خود اقدام می كند در غیر این صورت زنش مطلقه می شود .

می توان گفت زن طلاق مهمترین قسم بلوچهاست چنانچه در حالت عصبانیت گفته شود بسیاری از حوادث و درگیری ها را به دنبال خواهد داشت(13) .

9ـ دیوّان  diwān

دیوّان در ادبیات دری، در معنی وزارتخانه ، اداره ، دفترخانه ، دفتر محاسبه بكار رفته است . اما در جامعه بلوچی به معنای مجلس و همایش است . بزرگان و ریش سفیدان قوم یا اقوام در یك محل معین گرد هم می آیند و به رتق و فتق كارهای مهم مردمی می پردازند ، كه به این تجمع «دیوّان » می گویند .

دیوّان برای حل اختلاف دو شخص یا دو طایفه ، مشخص كردن میزان مال و مهریه عروس و … تشكیل می شود .

همچنین به مجلس میهمانی عروسی كه میهمانان دور هم جمع می شوند و یا مكانی كه شعراء و خوانندگان موسیقی اجرا می كنند ، همایش های شعر و ادب و بزرگداشت دانشمندان را هم دیوّان می گویند(14).

10ـ پَتّر  pattar

پتّر را می توان به معنی پذیرش قصور و اشتباه تلقی كرد ، بدینصورت كه اگر بین دو شخص یا دو قوم اختلافات شخصی ، خانوادگی و فامیلی وجود آمده باشد ، یا در اثر درگیری و برخورد كسی زخمی یا كشته شود ، در این موارد جهت جلوگیری از گسترش دامنه‌ی اختلاف و انتقام گیری ، بزرگان طایفه ، بهمراه شخص خطا كار برای اظهار ندامت و پیشمانی و پذیرفتن اشتباه خود و ارزش و احترام دادن به مظلوم زیان دیده به خانه او رفته و ضمن قبولی تقصیر از او معذرت خواهی می كنند و حاضر به پرداخت خسارت می شوند كه در اكثر موارد متهم و خطاكار بخشیده می شود . و خسارت های پرداخت شده او بعد از مدتی به او برگردانده می شود(15).

11ـ پوشاك

از شاخص های ظاهری مرد و زن بلوچ كه وی را از اقوام دیگر متمایز می سازد پوشاك بلوچ است كه بخاطر موقعیت جغرافیایی و گرمای زیاد منطقه و كار و تلاش مردم و دلایل دیگر شكل خاصی به خود گرفته است . سوزن دوزی زن بلوچ بر لباس خود در دهها طرح و نقشه جزو صنایع دستی مهم كشور به شمار می رود و شهرت جهانی پیدا كرده است .

نتیجه

 خصلتهای موجود در جامعه قبیله ای و عشیره ای بلوچ در هر نقطه ای از بلوچستان كه باشد به معیارهای خاص خود استوار است ، شرایط زیست محیطی در كنار عوامل دیگر كه بر اثر گذشت زمان رنگ و معیار و ارزش به خود گرفته است و فرهنگی را بوجود آورده است كه تحت هیچ عنوان حاضر نیست ازآن دست بر دارد . هر چند كه بعضی از این خصلتها امروز از دیدگاه دیگران رنگ ضد ارزش به خود گرفته باشد . اصرار این قوم بر حفظ ویژگی‌هایش او را از دیگر اقوام متمایز ساخته است .