آتشكده آذرگشسب

آذرگشنسب به معني آتش اسب نر است و بر پايه افسانه‌هاي ايراني دليل نام گذاري اين است که کيخسرو به هنگام گشودن بهمن دژ در نيم روز با تيرگي شبانه که ديوان با جادوي خود پديد آورده بودند، روبرو شد.

آنگاه آتشي بر يال اسب وي فرود آمد و جهان را ديگر باره روشن کرد و کيخسرو پس از پيروزي و گشودن بهمن دژ، به پاس اين ياوري اهورايي، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جايگاه به نام آتش اسب نر (گشسب يا گشنسب) ناميده شد.

آتشكده آذرگشسب در ضلع شمالي درياچه قرار گرفته و داراي نمايي چهارطاقي است كه درون آن محراب آتش قرار گرفته و راهروهاي مخصوص مراسم عبادي اطرافش را فراگرفته‌اند.

در سمت راست چهارطاقي دومين اتاق مهم اين آتشكده قرار گرفته كه در آن آتش را وقتي براي نيايش در معرض ديد نبود، شعله‌ور حفظ مي‌كردند.

در ضلع شمال غربي، ايوان بلند و شكوهمند ساساني معروف به ايوان خسرو كه از آجر قرمز و ملات ساروج ساخته شده قرار دارد كه تنها ديوارهاي باقي مانده هنوز به عنوان شاخص اين مجموعه تلقي مي‌شود.

اين ايوان بلند كه براي اقامت پادشاهان ساساني در زمان اجراي مراسم زيارت آتشكده آذرگشسب، بارعام احداث شده است و به احتمال زياد تاريخ ساخت آن مربوط به خسرو اول معروف به انوشيروان است.

بر بالاي اين تپه درياچه‌اي با عمق بيش از 60 متر و قطر حدود 100 متر قرار دارد. آب درياچه توسط چشمه‌اي جوشان در کف آن تامين مي‌شود و مملو از آهک و فاقد هرگونه موجود زنده است.

دماي آن در زمستان و تابستان ثابت است. سطح آب درياچه به وسيله دو جوي آب که يکي به سمت شمال و ديگري به سمت جنوب درياچه جاري هستند، ثابت مانده است.

مردم بومي به کانال جريان آب جنوبي که در زمان ساسانيان ايجاد شده اژدها مي‌گويند. از درياچه تخت سليمان در متون بسياري نام برده شده است.

ساخت اين بنا به بيش از 3000 سال قبل باز مي‌گردد. آذرگشسب در كنار درياچه اروميه قرار دارد و در گذشته كاخ‌هاي بسيار باشكوهي در اطراف آن بنا بوده.

آذرگشسب مخفف آذرگشنسب است كه يكي از سه آتشكده مقدس حافظ جهان است.

نام آتشكده، گشتاسب است كه در بلخ قرار داشته است، گنج‌هاي گشتاسب نيز در آنجا بود كه اسكندر آن را خراب كرده و گنج‌ها را برداشت.

آتشكده آذرگشسب به زبان پهلوي گنزك يا گنجه، به زبان روميان گزكا، به زبان اعراب شيز و در زمان ايلخانيان به صورت ستوريق تلفظ مي‌شده است.

در زمان انوشيروان و خسرو پرويز توجه خاصي به اين مكان مي‌شده و عمران و آباداني اين محوطه از اهميت ويژه‌اي برخودار بوده است. پس از زوال حكومت ساساني و اشاعه دين اسلام، اين محل به شدت آسيب ديد.

در زمان حكومت آباقاخان مغول با انجام تعميرات وسيع و چشمگير و احداث بناهاي جديد اين مكان به عنوان پايتخت تابستاني و تفرجگاه مورد استفاده قرار گرفت. در دوران خلفاي عباسي نيز گزارش‌هايي دال بر استفاده از اين محل در دست است.

آتشكده ايراني آذرگشنسب كه از زمان حكومت ايلخانان به بعد تخت سليمان نام گرفت وسيع‌ترين تاسيسات مذهبي و اجتماعي مربوط به دوره ايران پيش از اسلام است كه تاكنون شناسايي و از زيرخاك بيرون آورده شده است.

آتشكده ايراني آذرگشنسب در سال 1382 به عنوان چهارمين اثر باستاني کشور در فهرست ميراث جهاني يونسکو به ثبت رسيد.