قواعدُ الـعدد و المعدود
1) یک و دو مانند صفت برای عدد هستند و بودنشان خاصیّتی جز تأکید ندارد . زیرا نبودنِ آنها در فهم سخن آسیبی نمی رساند.
رجل واحد / رجلان اثنان / امرأة واحدة / امرأتان اثنتان
2) در یک و دو معدود ، جلوتر از عدد می آید و این فارسی زبانان را به دشواری می اندازد.
مانند : فُندُق واحد (یک هتل) / غُرفَتانِ اثنَتانِ (دو اتاق)
ریالَینِ اثنَیـنِ : دو ریال / اِمرَأةٌ واحدةٌ : یک زن
3) از سه تا ده معدود به صورت جمع و مجرور می آید .
آیا تعجّب کرده اید ؟! آیا ثَـلاث برای مؤنث و ثَـلاثة برای مذکّر است ؟
بله همین طور است . از سه تا ده این چنین است. یعنی تطابقِ عدد و معدود در مذکّر و مؤنّث برعکس است .
مثال بیشتر: ثَلاثـةُ إخْـوَةٍ ( سه برادر ) / أربعةُ رجالٍ (چهار مرد ) / عشرةُ زُوّارٍ ( ده زائر )
4) در بقیه موارد معدود به صورت مفرد است.
مانند: أحَدَ عَشَرَ کوکباً (یازده ستاره ) / اثنَتا عَشرَةَ سِتارةً ( دوازده پرده ) / اِثنا عَشَرَ کُرسیّـاً ( دوازده صندلی )
5) دانستید که در سه تا ده ، عدد و معدود از نظر جنس برعکسِ هم می آیند و این نکته بیشتر از نکته دوم فارسی زبانان را به دشواری می افکند . به عبارتِ دیگر برای معدودِ مذکر عدد را مؤنّث می آوریم و برای معدودِ مؤنّث ، عدد را مذکّر می آوریم . این نکته تنها در قواعد عددهای 3 تا ده است . مثال :
ثَلاثةُ أولادٍ : سه پسر أربعةُ أولادٍ : چهار پسر
ثَلاثُ بَنات ٍ: سه دختر أربعُ بَناتٍ : چهار دختر
در سیزده تا نوزده نیز تـقریباً شبیهِ همین حالت وجود دارد . توجّه کنید :
ثلاثةَ عَشَرَ رجلاً – ثلاثَ عَشْرَةَ امرَأةً / أربـعـةَ عَشَرَ ولداً - أربـعَ عَشْرَةَ امرأةً
6) با نامگذاری اعداد به مفرد ، مرکّب و معطوف آشنا شوید :
الف) اعداد مفرد (معمولاً یک کلمه ای هستند ) : شامل واحد تا عشرة و مِائة و ألف :
واحد/ اثنان/ ثلاثة / أربعة / خمسة / ستّـة / سبعة / ثمانیة / تِـسعة / عشرة / مِائة / ألف / مَلیون / مِلیار
ب) اعداد مرکّب (دو بخش دارند ولی میانشان حرف « و » وجود ندارد ) : شامل أحد عشر تا تسعة عشر :
أحد عشر، اثنا عشر ، ثلاثة عشر ، أربعة عشر ، خمسة عشر ، ستة عشر ، سبعة عشر ، ثمانیة عشر ، تسعة عشر
ج) اعداد عُـقود (آخر آنها به « ونَ » یا « ینَ » ختم می شود. ) شامل عشرون تا تسعون :
عِشرون ، ثلاثون ، أربعون ، خمسون ، ستّون ، سبعون ، ثمانون ، تسعون
د) اعداد معطوف ( که دو بخش دارند و با "واو" به هم عطف شده اند ) شامل :
« واحد و عشرون تا تسعة وعشرون» و « واحد و ثلاثون تا تسعة و ثلاثون » و « واحد و اربعون تا تسعة و أربعون » ... و « واحد و تسعون تا تسعة و تسعون »
7) دو عدد « مائة و ألف » در معدودِ مذکر و مؤنث یکسان اند . معدود آنها مفرد و مجرور است.
مثال : مائةُ رجلٍ – ألفُ ولدٍ – مائةُ امرأةٍ – ألفُ امرأةٍ
Eالـفائدة : « بِـضْع و بِـضعَة » نیز از نظر قواعد همانند ثلاثة تا عشرة هستند. یعنی از نظر جنس با معدود خود مخالفت دارند و معدود آنها همیشه جمع و مجرور است .
مثال : « بِـضعةُ أیامٍ - بِـضعةُ أعـوامٍ – بِـضعُ سنواتٍ »
8) در همه اعداد مرکّب از أحدَ عشرَ تا تسعةََ عشرَ ، معدود همیشه « مفرد و منصوب » است.
9) هر دو بخش اعداد مرکّب مبنی بر فتح است. ( أحَدَ عَشَرَ/ إحدی عَشْرَةَ )
به جز اثنَی عشَرَ و اثـنتَـی عشرةَ که فقط جزء دوم آن مبنی بر فتح است . مثال :
جاء أحدَ عشرَ رجلاً . جاءت إحدَی عشرةَ امرأةً .
مَرَرْتُ بِأحدَ عشرَ رجلاً . مَرَرْتُ بِـإحدَی عَشرَةَ امرأةً.
جاءَ اثنا عَشَرَ رجلاً . جاءَتْ اثـنَتا عَشْرَةَ امرأةً .
رأیتُ اثنَیْ عَشَرَ رجلاً . رَأیتُ اثـنَتَـی عَشْرَةَ امرأةً .
10) اعداد عقود برای مذکر و مؤنث یکسان می آیند و معدود آنها همیشه مفرد و منصوب است :
عشرونَ رجلاً – عشرونَ امرأةً – ثلاثونَ عاماً – ثلاثونَ سَنَـةً
توجه : عدد عشرة از اعداد عقود نیست زیرا آخر آن مانند جمع مذکر سالم نیست . بنابراین از اعداد مفرد محسوب می شود .
11) در اعداد معطوف همان قاعده 3 تا 10 ( در برعکس آمدنِ تطابقِ مذکّر و مؤنّث ) اجرا می شود .
واحدة و عِشرونَ امرأةً – واحد و عِشرونَ رَجُلاً - اثنانِ و عشرونَ رَجُلاً – اثنتانِ و عِشرونَ امرأةً
ثلاثٌ و عِشرونَ امرأةً – ثلاثةٌ و عشرونَ رَجُلاً – تِسعٌ و تِسعـونَ امرأةً – تِسعـةٌ و تِسعـونَ رَجُلاً
12) چگونگی معدود :
1و 2 صفت برای معدودِ خود هستند . پس اعرابشان تابع معدود است . مثال:
هذا رجلٌ واحدٌ / رأیتُ رَجُلاً واحداً / مَرَرْتُ بِرَجُلٍ واحدٍ .
جاءَ رجلانِ اثنانِ / رأیتُ رَجُلَینِ اثنَینِ / مَرَرْتُ بِرَجُلَینِ اثنَینِ .
جاءَت امرأةٌ واحدةٌ / رأیتُ امرأةً واحدةً / مَرَرْتُ بِامرأةٍ واحدةٍ .
جاءَت امرأتانِ اثنتانِ / رأیتُ امرأتینِ اثنتینِ / مَرَرْتُ بِامرأتینِ اثنتینِ .
معدود سایر اعداد :
الف ) 3 تا 10 جمع و مجرور است . مانند : أربعةُ رجالٍ / أربـعُ نساءٍ
ب) 11 تا 99 مفرد و منصوب است . مثال: أحدَ عشرَ رجلاً / اثنا عشرَ رجلاً / عشرونَ رجلاً / تِسعةٌ و تِسعونَ رجلاً
ج) معدودِ ألف و مائة مفرد و مجرور می آید . مثال : ألفُ شَـهـرٍ / مِـائـةُ طالبـةٍ
