آموزش قواعد صرف و نحو عربی متوسطه

تعریف علم صرف :

صرف در لغت به معنی تغییر دادن است و در اصطلاح علمی است که به ما می آموزد چگونه کلمه ای را به صورت های گوناگون تغییر دهیم تا معانی مختلف بدست آید.

در هر زبانی بسیاری از کلمات از کلمه دیگر ساخته می شود مثلا در فارسی کلمات گفتم – گفتی – گفت – گوینده – بگو – می گوید – گویا – گویش ، از مصدر گفتن گرفته شده است .

در زبان عربی نیز تغییراتی در کلمه ایجاد می شود که گاه از یک کلمه دهها کلمه می توان ساخت . علمی که از این تغیرات بحث میکند صرف نامیده می شود . بنابراین باید علم صرف را بیاموزیم تا :

1.        کلمات را بشناسی

2.       به معانی آنها پی ببریم

3.      برای معنایی که مورد نظر ماست آن گونه که در زبان عربی رایج است کلمه مناسب بسازیم.

در هر زبانی مفاهیم را با جملات بیان می کنند و جمله از چند کلمه که به یکدیگر نسبت داده شدهاند و بین آنها ارتباط خاصی دارد ساخته می شود . کلمه نیز مجموعه ای از حروف است . حروف هجاء یا الفبا در زبان عربی 29 حرف است که عبارتند از :

« همزه – الف – ب – ت – ث – ج – ح – خ – د – ذ – ر – ز – س – ش – ص – ض – ط – ظ – ع – غ – ف – ق – ک – ل – م – ن – ه – و – ی » .

الفبای عربی تقریبا همان الفبایی است کهر فارسی بکار می رود با این تفاوت که چهار حرف « پ – چ – ژ – گ » در زبان عربی وجود ندارد .

حروف شمسی و قمری

14حرف ( ت – ث – د – ذ – س – ش – ص – ض – ط – ظ – ن ) را حروف شمسی می گویند . اسمایی که با حروف شمسی شروع می شوند هر گاه ال بر سر آنها وارد شود لام خوانده نمی شود و حروف شمسی تشدید میگیرد . مانند : الشَّجَرَه خوانده می شود یا مانند اَلسَّماء که اَسسَماء خوانده می شود .

و 14 حرف ( همزه – ب – ج – ح – خ – ع – غ – ف – ق – ک – م – و – هـ – ی ) حروف قمری هستند .

اسمهایی که با حروف قمری شروع می شود هر گاه ال بر سر آنها قرار گیرد « لام » تلفظ می شود مانند :

( اَلاَرض – اَلهلال – اَلقَمَر )

فرق بین همزه و الف

1.          همزه حرکات سه گانه و سکون را می پذیرد اما الف همشه ساکن است ، مانند : إِبراهیم – أُکتُب – اَکرَم َ – اَلشَّی ء

حرکات و سکون

       حروف هجاء یا الف در بان عربی به کمک حرکات خوانده می شود . به علامتهای  َ  ِ    ُ  حرکت گفته می شود که به علامات فتحه ، کسره و ضمه معروفند .

حرفی که فتحه داشته باشد مفتوح ، حرفی که کسره داشته باشد مکسور و حرفی که ضمه داشته باشد مموم نام دارد .

کلمه در زبان عربی بر 3 قسم است

1.     اسم

2.    فعل

3.   حرف

اگر گفتید اسم چیه :

به کلمه ای می گویند که بر جانداران ، اشیاء ، مفاهیم عقلی و ذهنی دلالت کند یا به کلمه ای می گویند که معنای مستقلی دارد بدون آنکه بر زمان دلالت کند مثل چی ؟

حالا بگید فعل چیه :

کلمه ای که بر انجام گرفتن کاری و یا روی دادن حالتی در زمان گذشته ،حال و یا آینده دلالت کند یا به عبارت دیگر کلمه ای که بر معنای مستقلی دلالت می کند و مقرون به یکی از زمانهای گذشته ، حال یا آینده است مثل : کَتَبَ ، یَکتُبُ ، اَکتُب

حالا بگید حرف چیه ؟!

به کلمه ای که نه فعل است و نه اسم و فقط رابط بین این دوست حرف می گویند

مثل:

سَ ، مِن ، اِلی ، عَلَی ، فی ، أَ ، یا

دوستان همراه می دانید که فعل مشخصاتی داره اما اگر می خواهید بیشتر بدانید با ما همراه باشید

مهمترین علامت فعل ساختار آن است که حتما توضیح خواهیم داد اما هر کلمه ای که قبل از آن « قَد ، لَم ، سوف ، سَـ» قرار بگیرد حتما فعل است مثل :

فعل

فعل به اعتبار زمان انجام گرفتن بر سه قسم است :

1.     ماضی ( دلالت بر گذشته )

2.    مضارع ( دلالت بر حال و آینده )

3.   امر ( دلالت بر آینده )

1)     ماضی چیست ؟

فعلی که انجام گرفتن کاری یا روی دادن حالتی را در گذشته بیان کند مانند :

کَتَبَ ( نوشت ) حَفِظَ ( به خاطر سپرد ) حَسُنَ ( نیکو شد )

می دونید چطور میشه فعل ماضی ساخت ؟

اولین صیغه فعل ماضی ثلاثی مجرد از مصدر گرفته می شود و برای ساختن آن حروف زائد( اگر مصدر حروف زائد داشته باشه) حذف می کنیم و سه حرف اصلی باقیمانده بدست می آید سپس فاء الفعل و لام الفعل را مفتوح می کنیم ، توجه داشته باشید عین الفعل گاهی مفتوح گاهی مجرور و گاهی مضموم می شود چون حرکت آن قاعده و قانون خاصی ندارد و فقط با مراجعه به کتاب لغت یا اهل زبان حرکت آن مشخص می شود .

اولین صیغه ثلاثی مجرد بر سه وزن فَعَلَ – فَعِلَ – فَعُلَ است به مثال توجه کنید :

1.     الکتابـ ﺔ مصدر است سه حرف اصلی آن ( ک ت ب ) می باشد و اولین صیغه فعل ماضی آن کَتَبَ می شود .

2.    الرُکوب مصدر است و سه حرف اصلی آن ( ر ک ب ) و اولین صیغه فعل ماضی آن رَکِبَ است .

3.   الحُسن باز هم مصدر است و سه حرف اصلی آن (ح س ن ) پس اولین صیغه فعل ماضی آن حَسُنَ می باشد .

خوب حالا رسیدیم به صیغه های فعل

حتما می دونید که فاعل یک فعل یا غائب است یا مخاطب و یا متکلم

1.     غائب کسی است که در مورد آن گفتگو می شود

2.    مخاطب کسی است که با او سخن می گوییم یا همان شنونده

3.   متکلم هم کسی است که سخن می گوید یا همان گوینده

توجه : در باب غائب لازم نیست کسی که در مورد آن گفتگو می کنیم حضور نداشته باشد بلکه ممکن است حضور داشته اما مورد خطاب ما نباشد .

هر یک از غائب یا مخاطب بر مذکر یا مونث دلالت می کند و مذکر یا مونث نیز یا مفرد است یا مثنی و یا جمع

تذکر مهم :

1.     فعل متکلم به مانند زبان فارسی برای مذکر و مونث یکسان به کار می رود

چطوری فعل مضارع بسازیم ؟؟؟

فعل مضارع در ثلاثی مجرد از فعل ماضی ساخته می شه بدین شکل که ابتدا یک یاء مفتوح (یـَ ) بر سر فعل ماضی می آوریم بعد فاء الفعل را ساکن می کنیم و لام الفعل را مضموم می سازیم اما حرکت عین الفعل سماعی است و بعضی اوقات مفتوح ، گاه مکسور و گاه مضموم می آید برای تعیین حرکت عین الفع لاز کتاب لغت استفاده می شود .

ساختن فعل امر

فعل امر فعلی است که به وسیله آن انجام کاری یا روی دادن حالتی را از دیگری طلب می کنیم .

مانند :

اِذهَب = برو

 اُحسُن = نیکو شو

اِحزَن = غمگین شو

فعل امر بر دو قسم است : الف ) امر باللام      ب) امر حاضر