علم آمار کاربرد علمي مباني رياضي براي جمع آوري، تجزيه وتحليل و ارائه اطلاعات ارقامي مي باشد. آمار گران با بکار بردن دانش رياضيشان در طراحي مطالعات وتحقيقات ؛ جمع آوري، پردازش و تجزيه و تحليل اطلاعات ؛ و تفسير نتايج ؛ در پژوهشهاي علمي شرکت ميکنند. متخصصين آمار اغلب دانششان در روشهاي آماري را در علوم گوناگوني مانند زيست شناسي، اقتصاد، مهندسي، پزشکي، بهداشت عمومي، روانشناسي، بازار يابي، آموزش و ورزش بکار ميگيرند. بسياري از امور، به عنوان مثال، طراحي روشهاي آزمايشي براي تاييد دارويي جديد از طرف دولت بدون بهره گيري از روشهاي آماري قابل اجرا نمي باشند. نمونه گيري يکي فنوني است که آمار گران از آن بهره مي گيرند. نمونه گيري يعني جمع آوري اطلاعات درباره گروهي از مردم يا مجموعه اي از چيزها توسط بررسي قسمت کوچکي ازکل مجموعه. به عنوان مثال سرويسهاي رتبه بندي برنامه هاي تلويزيوني، به منظور تخمين تعداد بينندگان برنامه اي خاص، به جاي مطالعه تمامي بينندگان تنها به بررسي چند هزار خانواده مي پردازند. امار گران تصميم مي گيرند که ازکجا و چگونه داده ها را جمع آوري کنند، نوع و تعداد گروه هاي نمونه را مشخص مي کنند و به تهيه پرسشنامه هاي تحقيقي يا فرمهاي گزارشي ميپردازند. آنها همچنين دستورالعمل هائي براي کارکناني که بهجمع اوري و جدول بندي اطلاعات مي پردازند، تهيه مي کنند. در نهايت آمارگران با بکارگيري نرم افزارهاي رايانه اي به تجزيه و تحليل، تفسير و جمع بندي اطلاعات مي پردازند.
در تجارت و صنعت، آمارگران نقش مهمي را در کنترل کيفيت وايجاد و بهبود توليدات ايفا مي کنند. به عنوان مثال در يک شرکت خودرو سازي به منظور تخمين زمان از کار افتادن موتورهايي که در معرض شرايط آب و هوايي نا مساعد قرار مي گيرند، آمارگران آزمايشاتي برنامه ريزي مي کنند و موتورها را به صورت منفرد تا از کار افتادن کامل، تحت اين شيوه آزمايشي به کار مي اندازند. متخصصين آماري که براي شرکتهاي دارو سازي کارميکنند ن به منظور تخمين ايمني و اثربخشي داروهاي جديد به ارزيابي نتايج آزمايشات کلينيکي مي پردازند.و در شرکت هاي توليد نرم افزارهاي رايانه اي، آمارگران در ساخت بسته هاي نرم افزاري که در تجزيه و تحليل دقيقتر و مؤثرتر داده ها کاربرد دارند همکاري ميکنند علاوه برتوليد و آزمايش محصولات، گروهي ازآمارگران در تصميم گيري براي نوع محصولي که بايد ساخته شود، تعيين قيمت واينکه اين محصولات به چه کساني بايد فروخته شوند دخيل مي باشند. آمارگران همچنين با تعيين خطرهاي احتمالي و ميزان بازگشت و سودآوري سرمايه گزاريهاي خاص، مديريت سرمايه ها و بدهکاري ها را به عهده دارند.
شمار کثيري از آمارگران نيز توسط بخش هاي دولتي استخدام مي شوند. گروهي از متخصصين آماردولتي به طراحي مطالعاتي براي اندازه گيري ميزان رشد جمعيت، هزينه هاي مصرف يا بيکاري مي پردازند. ديگران در بخشهاي علمي، محيط زيست و کشاورزي کار مي کنند و ممکن است مقدار مواد آفت کش موجود در آب آشاميدني، گونه هاي در معرض خطرکه در نواحي خاص زندگي مي کنند و يا تعداد افرادي که به بيماري خاصي مبتلا هستند را تعيين کنند. گروه ديگري نيز توسط بخشهاي دفاع ملي به منظور تعيين دقت سلاحهاي جديد و استراتژي هاي دفاعي استخدام مي شوند.
از أنجايي که متخصصان آمار در بخش هاي مختلفي مشغول بکارند، متخصصاني که علم آمار را بکار مي برند غالبا” سمت هاي کاري متفاوتي دارند. به عنوان مثال فردي که روشهاي آماري را در داده هاي اقتصادي بکار مي برد با عنوان آمارگر علوم اقتصادي شناخته مي شود در حاليکه آمارگراني که در علوم بهداشت عمومي يا پزشکي مشغول بکارند عنوان هاي متخصص آمار زيستي، زيست سنج ويا همه گيرشناس (اپيدميولوژيست) را به خود اختصاص مي دهند.
محيط کار متخصصين آمار معمولا در ساعات منظم و در دفاتري راحت مشغول بکارند. گروهي از آنان به منظوردادن کمک مشورتي در طرحهاي تحقيقي، نظارت و راه اندازي مطالعات، يا گرد آوري داده هاي آماري مسافرت ميکنند. گروهي از آنان مسئوليتهاي متنوعي را بر عهده دارند مانند طراحي آزمايشات يا انجام کار در موضع درجوامع گوناگون.آمارگراني که در دانشگاهها مشغول به کارند، کار آنها آميزه اي ازمسؤوليتهاي آموزشي و تحقيقاتي است.
فرصت هاي شغلي
آمارگران در بخشهاي تجاري، کشاورزي و بهداشتي مشغول به کار مي شوند. اکثر مشاغل باقي مانده به صنايع خصوصي بالاخص به سرويس هاي آزمايشي و تحقيقاتي، مديريتي و روابط عمومي مربوط مي شود. گروهي ديگر به آموزش آمار مشغول مي شوند.
آموزش و ادامه تحصيل
اکثر مشاغل آماري نياز به مدرک در رشته رياضيات يا آمار دارند.تدريس و تحقيقات در مراکز آموزش عالي نيز نيازمند درجه کارشناسي و ترجيحا دکتراي آمار ميباشد. در بخش تحقيقات صنعتي، مدرک کارشناسي ارشد و تجربه کاري چند ساله از موارد مورد نياز براي شروع به کار مي باشد.
دوره هاي مورد نياز مختص علم آمارشامل حساب ديفرانسيل و انتگرال، روشهاي آماري، مدلسازي رياضي و حساب احتمالات مي باشد.دوره هاي اضافي شامل جبر خطي، طرح و تجزيه و تحليل آزمايشات، آناليز چند جانبه کاربردي وآمار رياضي است. تنها پيش زمينه اي که براي موفقيت در رشته آمار ضروري است، داشتن رياضيات قو ي ميباشد. از آنجائيکه رايانه کاربرد وسيعي در امور آماري دارد، داشتن زمينه اي قوي د ر علم رايانه شديدا توصيه ميشود. فراگيري علوم مهندسي و فيزيکي در مشاغلي که با کيفيت وبهبود توليد همراه هستند، مفيد مي باشد. در مشاغلي که با آزمايش محصولات دارويي يا کشاورزي سرو کار دارند، داشتن پيش زمينه درعلوم زيست شناسي، شيمي و بهداشت مهم ميباشد. گذراندن دوره هاي اقتصاد و تجارت براي مشاغلي که با بازاريابي و تحليل ها و پيش بيني هاي تجاري همراهند، کمک کننده به نظر مي رسد. برخورداري از مهارت هاي ا رتباطي براي آمارگران آينده که در صنايع مشغول به کارمي شوند و بايد موضوعات تکنيکي را براي افرادي که در آمار سر رشته ندارند شرح دهند مهم مي باشد. آشنايي با تجارت و اقتصاد براي افرادي نيز که قصد کار در مشاغل خصوصي را داشته باشند با ارزش است. داشتن مدرک بالاتر فرصت هاي پيشرفت را فراهم مي کند. دارندگان مدارک فوق ليسانس و دکتري معمولا به شکل مستقل قادر به کار بوده و براي به عهده گرفتن امور تحقيقاتي و ايجاد روش هاي آماري صلاحيت لازم را کسب کرده و يا بعد از چندين سال تجربه در بخش هاي خاص سمت مشاور آماري را بر عهده مي گيرند.
چشم انداز آينده
فرصت هاي شغلي براي دارندگان مدرک آمار مساعد مي باشد هر چند بسياري از اين مشاغل با عنوان آمار گر شناخته نمي شوند. اين مسئله بخصوص درمورد مشاغلي است که با تجزيه و تحليل و تفسير داده ها ي به دست آمده از علوم ديگر مانند اقتصاد، زيست شناسي، روانشناسي يا مهندسي سروکار دارند، صدق ميکند. در ميان فارغ التحصيلان ليسانس يا فوق ليسانس رشته آمار، افرادي که در رشته هاي مربوطه مانند امور مالي، مهندسي يا رايانه اي از آشنايي کاملي بر خوردار باشند، در يافتن مشاغل مربوط به رشته تحصيلي يشان از شانس بالاتري برخوردارند. شرکت هاي دولتي بسياري از آمارگران را در رشته هاي جمعيت شناسي و سرشماري نفوس، کشاورزي، بررسيهاي مربوط به مصرف کننده و توليد کننده، تامين اجتماعي، مراقبت هاي بهداشتي و کيفيت محيط زيست استخدام مي کنند.
آمارگران فوق ليسانس يا دکتري به منظور کنترل کيفي توليدات گوناگون مانند توليدات دارويي، وسايط نقليه موتوري، مواد شيميايي و غذايي توسط شرکت هاي توليدي استخدام مي شوند. سازندگان وسايل نقليه به منظور ارتقاي کيفيت خودرو، کاميون و ديگر توليدات و رقابت در صحنه بين المللي با کمک آمارگران طرحهاي آزمايشي را اجرا مي کنند. آمار گراني که در علوم مهندسي و فيزيکي اطلاعاتي دارند مي توانند در امور تحقيقات و توسعه با همکاري ديگر دانشمندان ومهندسين به بهبود طرح وتوليد پرداخته و کيفيت ثابتي را براي توليدات جديد تضمين کنند. بعضي از آنان در ارتباط با توليد برنامه هاي نرم افزاري آماري در شرکت هاي توليد نرم افزارهاي رايانه اي، فرصت هاي شغلي مناسبي را مي يابند.
در شرکت هاي تجاري به منظورپيش بيني ميزان فروش، تحليل شرايط تجاري و حل مسائل مديريتي به منظور افزايش سوددهي به کارمنداني که در علوم أمار سر رشته داشته باشند اعتماد زيادي مي شود. در ضمن، مراکز مشاوره اي به صورت روز افزوني خدمات آماري پيشرفته اي را به ديگر مشاغل ارائه مي دهند. به علت کار برد وسيع رايانه در اين رشته، آمارگران تمام صنايع بايد در برنامه نويسي رايانه اي مهارت کافي داشته و دربه کارگيري نرم افزارهاي آماري از دانش خوبي بر خوردار باشند.
گرایش ها و ابعاد مختلف رشته آمار
آمار رياضي به لحاظ جامع بودن و در بر گرفتن ويژگي‌هايي نسبت به دو گرايش ديگر از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. در اين گرايش تحقيقات علمي مبتني بر روشهاي کاربردي در همه زمينه‌ها و بدون هيچ محدوديتي قابل انجام است، در حالي که در دو گرايش ديگر اين تحقيقات به زمينه‌هاي بيمه (براي گرايش بيمه) و اجتماعي(براي گرايش اقتصادي و اجتماعي) محدود ميشود. در دوره تحصيلات تكميلي آمار قصد، تربيت نيروهايي است كه بتوانند در گسترش مرزهاي دانش در حيطه علوم آماري سهيم باشند. به علاوه قادر باشند مسائل پيچيده‌تر علمي را به صورت كمي تحليل كرده، مسائل آمار بيمه (آكچوئري)، مدل هاي آماري اقتصادي و اجتماعي را بررسي و تحليل كنند. لذا ادامه تحصيل در اين رشته به افراد علاقه‌مند به مسائل مختلف روز توصيه مي گردد. در واقع براي مدل سازي رياضي مسائل مختلف جامعه، درک عميق و شناخت کافي نياز است، و اين شناخت جز با پيگيري مستمر و داشتن انگيزه کافي فراهم نخواهد شد. به بيان ديگر علاقه مندي به فراگيري اساس روشهاي آماري به تنهايي براي موفق بودن در اين رشته کافي نيست، بلکه نياز است فرد از سطح اطلاعات عمومي بالايي برخوردار باشد و توانايي نگاه موشکافانه بر مسائل اجتماعي مختلف را نيز داشته باشد. همان طور که در قسمت قبل بيان شد هدف کلي از دوره تحصيلات تکميلي گرايش‌هاي مختلف اين رشته گسترش مرزهاي دانش در حيطه علوم آماري و تحليل علمي مسائل روز است و به نظر مي رسد که تفاوت سه گرايش اين رشته يعني آمار نظری،آمار بیمه(آکچوئری) ،آمار اقتصادی و اجتماعی تنها در نوع مسائل روزی است که بررسی و تحلیل می کنند
درس های این رشته در طول تحصیل
دروس پايه :
رياضي عمومي، مباني اقتصاد، مباني جامعه شناسي ،مباني جمعيت شناسي ، فيزيك پايه ، آمار و احتمال ، روشهاي آماري، مباني رياضي.
دروس تخصصي :
رياضي براي آمار، جبر خطي براي آمار، آناليز رياضي ، مباني كامپيوتر و برنامه‌نويسي ، احتمال و كاربرد آن ، آمار رياضي، روشهاي ناپارامتري ، رگرسيون ، طرح آزمايش‌ها، روشهاي نمونه‌گيري ، فرآيندهاي تصادفي ، سري‌هاي زماني، زبان‌تخصصي ، روشهاي پيشرفته آماري ، روشهاي چند متغييري گسسته ، روشهاي چند متغييري پيوسته، محاسبات آماري با كامپيوتر، كنترل كيفيت آماري، پروژه.
توانايي‌هاي لازم :
در يك نظرخواهي كه از 12 استاد و 132 دانشجوي آمار دانشگاه‌هاي كشور انجام گرفته است، 10 استاد و 99 دانشجو، قوي بودن در علم رياضي را براي موفقيت در رشته آمار ضروري دانسته‌اند. چون مباحثي كه در علم آمار مطرح ميشود با رياضيات ارتباطي تنگاتنگ دارد و در واقع علم آمار يكي از شاخه‌هاي مهم از علم رياضيات است. بنابراين دانشجوي آمار بايد در درس رياضي قوي باشد و ابتكار و توانايي تجزيه و تحليل و حل مسائل رياضي را داشته و به آموزش و يادگيري علوم كامپيوتر علاقه‌مند باشد.
موقعيت شغلي در ايران :
بيشتر سازمان‌هاي دولتي از آمار براي ارائه ارقام و اعدادي كه مربوط به فعاليت‌هاي واحدهايشان ميشود، استفاده مي‌كنند و چون اين كار را چندان تخصصي نمي‌دانند به جاي به كارگيري كارشناسان آمار از افرادي بهره مي‌برند كه آشنايي مختصري با اين علم دارند. در حالي كه اكثر برنامه‌ريزي‌هاي زيربنايي كشور را مي‌توان با استفاده از روشهاي پيشرفته آمار انجام داد. البته گمنام بودن علم آمار و كاربردهاي آن در جامعه، مانع از جذب فارغ‌التحصيلان رشته آمار نشده است بلكه بسياري از استادان و دانشجويان اين رشته معتقد هستند كه فارغ‌التحصيلان آمار كمتر با مشكل بيكاري روبرو مي‌شوند. فارغ‌التحصيلان اين رشته مي‌توانند در سازمان برنامه و بودجه، مركز آمار ايران، بانك‌ها، ادارات بيمه، مراكز صنعتي و كارخانجات ، واحدهاي آماري وزارتخانه‌هاي مختلف همچون جهاد كشاورزي، كار، بهداشت، اقتصاد و امور دارايي، فرهنگ و ارشاد اسلامي و به طور كلي در هر مركزي كه نياز به جمع‌آوري و تجزيه و تحليل آمار و اطلاعات دارد، مشغول به كار شوند.
