بهداشت حرفه ای
بهداشت حرفه ای عبارتست از علم و فن پيشگيری از بيماری های ناشی از کار و ارتقای سطح سلامتی افراد شاغل از طريق کنترل عوامل زيان آور محيط کار.
اين رشته در طول دو دهه گذشته اسامی متعددی را از قبيل حفاظت و بهداشت کار، حفاظت فنی و بهداشت صنعتی دارا بوده، ليکن در سال های اخير به جهت گستردگی حوزه فعاليت های آن، همه مشاغل را اعم از توليدی يا غير توليدی، صنعتی يا غير صنعتی، تحت پوشش قرار داده و با نام بهداشت حرفه ای در چهار بخش کشاورزی، معدن، خدمات و صنعت فعاليت می نمايد.
اهداف کلی بهداشت حرفه ای
تأمين، حفظ و ارتقای وضعيت جسمی، روحی و روانی فردی و اجتماعی کارکنان همه مشاغل، پيشگيری از بروز بيماری ها و حوادث ناشی از کار و انتخاب کارگر متناسب با شغلی که قابليت انجام آن را دارد، از جمله اهداف بهداشت حرفه ای به شمار می روند.
اشاره می گردد که منظور از بيماری ها و حوادث شغلی آنهايي هستند که در حين انجام کار و بواسطه آن رخ می دهند. از جمله آنها می توان به کری های حرفه ای ناشی از صدای غير مجاز، بيماری های پوستی و ريوی، سرطان های شغلی و ساير بيماری های ناشی از عوامل زيان آور فيزيکی، شيميايي و غيره اشاره نمود.
تخصص های فنی و مهندسی بهداشت حرفه ای
در بيشتر صنايع کشور به ويژه بخش های خصوصی و کوچک به دليل محدوديت جذب نيروی انسانی از رشته های مختلف بهداشت، قسمتی از فعاليت های اصلی اين رشته از طريق بهداشت حرفه ای يا واحد ايمنی و بهداشت صنعتی صورت می گيرد که از جمله اين امور می توان به اجرای برنامه های واکسيناسيون، آموزش بهداشت فردی و عمومی، بهسازی محيط کار از نظر چگونگی تأمين آب آشاميدنی سالم، مديريت جمع آوری و دفع بهداشتی زباله های صنعتی، طرح جمع آوری و تصفيه بهداشتی فاضلاب های صنعتی، نحوه کنترل حشرات و جوندگان موذی و ناقل بيماری، ايجاد تسهيلات رفاهی و بهداشتی و کنترل تغذيه کارگران اشاره نمود. ليکن به دليل کم توجهی و عدم شناخت حوزه فعاليت های بهداشت حرفه ای از سوی مديران و صاحبان صنايع، رسيدگی به امور فوق به اشتباه محور اصلی فعاليت های ايمنی و بهداشت صنعتی قرار گرفته و با تحت الشعاع قرار گرفتن فعاليت های تخصصی آن، اين واحد بطور شايسته نمی تواند به اهداف اصلی خود دست پيدا کند. همچنين افکار عمومی کارکنان نيز به اينگونه امور معطوف گشته و همه خواسته های خود را در قالب بهداشت عمومی از اين واحد پيگيری می نمايند.
فعاليت های بهداشت حرفه ای در همه سازمان ها شامل دو بخش ايمنی و بهداشت محيط کار است که در بخش ايمنی، شناسايي خطرات محيط کار و چگونگی کنترل آنها مورد بحث قرار می گيرد و شامل موضوعات متعددی از قبيل ايمنی کار در مشاغل جوشکاری، تراشکاری، نجاری، غواصی، کار در ارتفاعات، حفر چاه و تونل، ايمنی ساختمان و ساختمان سازی، ايمنی ماشين آلات و ابزار، ايمنی برق، ايمنی حريق، ايمنی معدن و غيره می باشد. در بخش بهداشت محيط کار نيز با هدف پيشگيری از بيماری های ناشی از کار، عوامل زيان آوری چون عوامل فيزيکی، شيميايی، بيولوژيکی، ارگونوميکی، مکانيکی و عوامل روانی محيط کار مورد شناسايی، اندازه گيری، ارزشيابی و در نهايت کنترل قرار می گيرد، که در ادامه بحث اشاره مختصری به هر کدام از آنها خواهد شد.
ـ در بحث عوامل زيان آور فيزيکی مواردی چون صدا، ارتعاش، روشنايی، فشار، پرتوها و شرايط جوی محيط کار (گرما، سرما و رطوبت) مورد تحقيق و بررسی قرار می گيرد که هر کدام به وسيله دستگاه های خاص اندازه گيری شده و بعد از ارزيابی شاخص های مربوطه در صورت نياز به روش های مختلف مهندسی کنترل می گردد.
ـ در بحث عوامل زيان آور شيميايی نيز کليه آلاينده های شيميايی نظير گازها و بخارات، و گرد و غبارها و بطور کلی ساير آئروسل ها مدنظر بوده که آنها نيز با استفاده از دستگاه ها و وسايل خاص آزمايشگاهی نمونه برداری و آناليز گرديده و بعد از مقايسه با حدود مجاز پيشنهادی در صورت نياز به روش های مختلفی مورد کنترل قرار می گيرند.
ـ در بحث عوامل زيان آور مکانيکی نيز روی ضربات و تروماهای مکانيکی نظير بيت، بوريست، پينه بستن و ساير صدمات فيزيکی بحث و بررسی صورت می گيرد.
ـ در بحث عوامل زيان آور بيولوژيکی، کليه پاتوژنها و عوامل بيماریزای ميکروبی نظير باکتری ها، ويروس ها، قارچ ها، انگل ها و ويبرويون ها و بالاخره بيماری های بيولوژيکی ناشی از آنها در مشاغلی چون دباغی ها، بيمارستان ها، آزمايشگاه ها، دامداری ها، کشتارگاه ها، مزارع و غيره مورد بررسی و کنترل قرار می گيرد.
ـ در بحث عوامل روانی، بطور کلی کليه عواملی که موجب بروز استرس ها و اختلالات روحی و روانی در محيط کار می شوند مورد شناسايي و کنترل قرار می گيرند.
ـ بنا به اهميت تأثير عوامل روانی در ميزان کارآيي و بهره وری افراد، اشاره می گردد که در بسياری از کشورهای توسعه يافته و صنعتی، روانشناسی کار از اهميت خاصی در جهت افزايش مهارت ها، سطح کارآيي افراد و در نتيجه بهره وری، برخوردار است و فارغ التحصيلان آن پس از جذب در محيط های کار در غالب تيم بهداشت حرفه ای نقش مهمی را در افزايش بهره وری ايفا می کنند. روانشناسان صنعتی علاوه بر تجزيه و تحليل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی کارگران و همچنين با ايجاد محيط کاری سالم و با نشاط، سعی می کنند تا از طريق ارايه و انجام تست های گوناگون، امکان جذب و استخدام نيروی کار مناسب را فراهم نمايند. به بيانی ديگر اين افراد سعی در کشف انگيزه ها، استعدادها و ويژگی های لازم هر شغل نموده و افراد را جهت استخدام متناسب با مقتضيات شغلی هر حرفه راهنمايي می کنند.
ـ در بحث عوامل زيان آور ارگونوميکی نيز بطور خلاصه اشاره می شود هدف اصلی کاهش صدمات و ناراحتی های آناتوميک (اسکلتی – عضلانی) در مشاغل مختلف از قبيل رانندگی، خلبانی، اپراتوری، جابجايي حمل بار، پست های کار نشسته يا ايستاده مداوم و غيره می باشد. به لحاظ اهميت مسايل ارگونوميکی محيط کار اشاره می گردد که دانش ارگونوميکی نيز مانند روانشناسی کار بصورت يک رشته مستقل در غالب تيم بهداشت حرفه ای نقش بسيار مهمی را در افزايش راندمان و بهره وری افراد ايفا می نمايد.
برنامه های کلی و اجرايي بهداشت حرفه ای در کارخانجات
۱. معاينات شغلی (قبل از استخدام، دوره ای و اختصاصی) به منظور ايجاد يک سيستم پايش و مراقبت دايمی
۲. برنامه های مربوط به حفاظت و ايمنی به منظور ايجاد يک سيستم حفاظت فنی در محيط کار
۳. برنامه های مربوط به بهداشت حرفه ای به منظور حفظ و ارتقای آن
۴. ايجاد امکانات امدادی و درمانی اوليه
۵. برنامه های مربوط به آموزش ايمنی و بهداشت شغلی
۶. برنامه های مربوط به ناتوانی يا توانبخشی در صنعت
۷. کنترل وضعيت تغذيه کارکنان
وظايف متخصصين بهداشت حرفه ای
در راستای سيستم ها و برنامه های اجرايي بهداشت حرفه ای، رئوس توانايي ها و وظايف متخصصين آن عبارتند از :
۱. شناسايی، اندازه گيری، ارزشيابی و کنترل عوامل زيان آور محيط کار از طريق طراحی و نظارت بر ايجاد سيستم های فنی تأمين بهداشت نظير طراحی روشنايی، طراحی سيستم های تهويه صنعتی، طراحی سيستم های تصفيه آب و فاضلاب صنعتی و غيره.
۲. بررسی نحوه انجام کارها از نظر اصول ايمنی و ارگونوميک کار و ارايه روش های صحيح انجام آنها.
۳. طراحی و نظارت بر ايجاد پست های کار ارگونوميکی نظير پست های کار کامپيوتری، پست های کار مونتاژ، پست های کار تحريری، طراحی ارگونوميکی ابزارهای کار دستی، کنترل ها و نشانگرها و …..
۴. آموزش نکات ايمنی و بهداشت حرفه ای محيط کار به کارگران
۵. تأمين، آموزش و نظارت بر نحوه استفاده از وسايل حفاظ فردی توسط کارگران.