محمدباقر شفتی

زندگی

سید محمدباقر در حدود سال ۱۱۷۵ (یا ۱۱۸۱) در چرزه از روستاهای طارم زنجان^[۳] به دنیا آمد. پدرش سید محمدتقی با بیست و یک واسطه^[۴] به امام موسی کاظم می‏رسید. در هفت سالگی به شفت رفت و به این سبب به شفتی مشهور شد. در سال ۱۱۹۲ برای تحصیل علوم دینی به کربلا و سپس نجف رفت. در نجف در درس محمدباقر بهبهانی، سید علی طباطبائی صاحب الریاض، شیخ جعفر کاشف‌الغطا و محسن اعرجی حاضر شد. در سال ۱۲۰۵ ه. ق. به ایران بازگشت، برای دیدار مهدی نراقی مدتی به کاشان رفت و سپس در اصفهان ساکن شد. او در دوم ربیع‌الاول سال ۱۲۶۰، در اصفهان در گذشت و بنا به وصیت خود در مسجد سید دفن شد.

[ویرایش]دیدگاه‌های مذهبی و بستر تاریخی آن

شفتی از شاگردان سید محمد باقر بهبهانی و متأثر از دیدگاه‌های او بود. پیش از بهبهانی دیدگاه غالب روحانیون شیعه در کربلا و بقیه عتبات دیدگاه اخباری بود و نه اصولی. تأثیر دیدگاه اخبارییون تا حدی بود که اگر کسی کتاب اصول فقه حمل می‌کرد باید آن را به دلیل بر نیاشفتن دیگران مخفی می‌کرد. بهبهانی موفق به این تغییر دیدگاه عمده از طریق مناظره و بحث، نوشتن کتب، و همچنین نشان دادن عملی آنچه یکمجتهد باید انجام دهد، شد. یکی از شاگردان بهبهانی به نام شیخ جعفر نجفی نقل می‌کند که همیشه افراد مسلحی همراه آقای بهبهانی بودند که هر حکم فقهی که ایشان دادند را اجرا کنند. این نحوه عملکرد الگوی بسیاری از روحانیان شیعه دوران قاجار گردید. محمدباقر شفتی به عنوان شیخ الاسلام اصفهان رساله‌ای در باب اجرای حدود توسط مجتهدین نوشت (اگر چه روحانیون معروفی مانند شیخ مفید، سید مرتضی و علامه حلی اجرای حدود توسط فقها را مجاز می‌دانستند، ولی اجرای حدود توسط غیر معصوم بصورت تاریخی موضوعی نزاع برانگیز بین شیعیان بوده‌است. از اواخر قرن دوازده هجری، شاهد پذیرش عمومی اجرای حدود به عنوان بخشی از وظیفه «امر به معروف و نهی از منکر» توسط علما هستیم که بهبهانی و پس از او شفتی در آن نقش عمده‌ای بازی کردند).^[۵][۶] بدین سان بهبهانی علما را از وضعیت سکوت آنها پس از دوره صفویان خارج کرد و پس از او شفتی، اجرای حدود توسط علما را در اصفهان احیا کرد (به عنوان مثال حدود مربوط به اعدام تا پیش از آن فقط توسط حکومت انجام می‌شد).^[۷]

شفتی معتقد بود که اجرای حدود توسط مجتهدین واجب است. این دیدگاه کاملاً خلاف دیدگاه غالب قبلی متعلق به جامع عباسی بود که اجرای حدود را در حالت کلی بصورت احتیاط آمیزی توجیه کرده بود، و اجرای حدود مربوط به کشتن را ممنوع کرده بود. شفتی جهت جا انداختن این موضوع شخصاً همت به اجرای حدود بست؛ چنانچه گفته شده‌است که او حدود هفتاد نفر را اعدام کرد. اگر چه مجتهدین بعدی از شفتی در این مورد خاص پیروی نکردند، ولی نوشته‌های او در مورد نقش روحانیون در مسائل اجرایی تأثیر گذار بود.^[۸]

مدخل در لغت‌نامه دهخدا

اکبر گنجی در مقالهٔ «ساختار سلطانی جمهوری اسلامی» گفته‌است که در نسخهٔ اولیهٔ لغت‌نامهٔ دهخدا (چاپ ۱۳۳۰)، اطلاعات فوق دربارهٔ شفتی وجود داشته که به درخواست حوزهٔ علمیهٔ قم و به دستور سید علی خامنه‌ای در چاپ ۱۳۷۷ آن حذف شده‌است: «و چون سید اقامهٔ حدود را در زمان غیبت امام واجب می‌دانسته، خود به امر به معروف و نهی از منکر و اجرای حدود قیام می‌نمود و مدعی بوده‌است که حکم من در این قبیل مسائل، بعینه همان حکم حضرت صاحب الزمان است. عدد کسانی که سید ایشان را در دورهٔ سلطهٔ خود در اصفهان به تازیانه حد زده، از حساب بیرون است. و شمارهٔ کسانی که او به دست خویش به عنوان اقامهٔ حدود کشته، تا یکصد و بیست نوشته‌اند. امر عجیب در کار وی این است که او متّهمین را ابتدا به اصرار و ملایمت تمام و به تشویق اینکه خود در روز قیامت پیش جدّم شفیع گناهان شما خواهم شد به اقرار و اعتراف وا می‌داشته، سپس غالبا با حال گریه ایشان را گردن می‌زده و خود بر کشتهٔ آنان نماز می‌گذارده و گاهی هم در حین نماز غش می‌کرده‌است».^[۹][۱۰]

[ویرایش]اساتید

• سید محمدباقر بهبهانی
• سید علی طباطبایی صاحب الریاض
• سید مهدی طباطبایی مشهور به بحرالعلوم
• جعفر کاشف‌الغطا
• سید محسن اعرجی
• میرزای قمی
• مهدی نراقی

[ویرایش]شاگردان

• محمد مهدی کرباسی
• میرزا ابوالقاسم زنجانی
• محمد جعفر آباده‏ای
• ملا عبدالله زنوزی
• ملا علی اکبر خوانساری
• محمد رفیع گیلانی

[ویرایش]پانویس

[ویرایش]منابع

• گنجی، اکبر. «ساختار سلطانی جمهوری اسلامی». رادیو زمانه.
• حاج سید محمد باقر رشتی (شفتی)
• ملا عبدالله زنوزی
• روزشمار تاریخ؛ درگذشت آیت‌الله رشتی از فقهای برجسته قرن ۱۳

http://fa.wikipedia.org