سرآغاز
کتاب و کتابخانه سنگ زيربناى فرهنگ و تمدن اسلامى است؛ و در آيين مقدس اسلام از ارزش و اهميت فراوانى برخوردار است. از ميان پيامبران الهى، تنها معجزه پيامبر اسلام (ص) «کتاب» است؛ و نخستين پيام آن نيز امر به خواندن(اقرأ).
در روايات نيز به علم، کتاب و نوشتن اهتمام شده است؛ تا آنجا که فراگيرى آن فريضه دينى به شمار آمده و حتى پيامبر اسلام (ص) در هنگامه اى که به مجاهدان شهادت طلب نياز داشت، مرکّب عالمان را برتر از خون شهيدان مى‌دانست: «مِدادُ العُلَماءِ اَفْضَلُ مِنْ دِماءِ الشُهَداءِ.» تأکيد قرآن کريم و روايات معصوم (ع) برفراگيرى دانش، از مهمترين علل و موجبات توجه مسلمانان به کتاب و کتابخانه گرديد.
در همان سده‌هاى نخستين، بسيارى از عالمان، فقيهان، محدثان و دانشوران مسلمان به تدوين علوم اسلامى پرداختند و رساله ها، کتابها و مجموعه هايى ارزشمند در رشته‌هاى گوناگون به نگارش در آوردند؛ و ازاين رهگذر، هزاران کتابخانه تأسيس گرديد؛
حجت‌الاسلام مرعشى در جمع آورى ذخاير اين کتابخانه سهم بسزايى دارد. ايشان از ديرباز به اين نکته واقف بوده اند که تنها گردآورى ميراث اسلامى نمى تواند عامل حفظ و اشاعه آنها باشد، بلکه بايستى شرايطى فراهم آيد تا اين ذخاير به همگان شناسانده شود و پژوهشگران بتوانند از آنها سود جويند.
مراحل شکل‌گيرى کتابخانه
هسته اوليه اين کتابخانه هنگامى که مؤسس بزرگوار کتابخانه در نجف‌اشرف به تحصيل اشتغال داشتند شکل‌گرفته است. در آن روزگار ارزش و اهميت ميراث اسلامى بر همگان روشن نبود. ايشان نخست فهرستى از کتابهاى ارزشمند خطى و چاپى نادر را که در کمتر کتابخانه‌اى يافت ميشد تهيه کرد؛ به اميد آن که بتواند به تدريج آنها را به دست آورد.
عدم تمکن مالى و رقيبان قدرتمندى که ميراث فرهنگى اسلامى را از کشورهاى اسلامى خارج مى‌ساختند، دو مشکل اساسى بر سر راه ايشان بود. حتى روزى بر سر خريد يک نسخه خطى با نماينده کنسول انگليس در عراق درگير شد و شبى را در زندان سپرى نمود.
آيت‌الله مرعشى با انجام نماز و روزه استيجارى، حذف يک وعده غذاى روزانه، کاستن بخشى از مخارج زندگى و کار شبانه در کارگاههاى برنج‌کوبى در نجف‌اشرف ـ پس از فراغت از درس و بحث، و با انگيزه و عشق سرشار به جمع‌آورى ميراث و ذخاير اسلامى و فائق آمدن بر مشکلات و شکنجه‌هاى روحى، که در مسير اين هدف مقدس قرار داشت ـ سرانجام به مجموعه‌اى نفيس از نسخه‌هاى خطى و کتابهاى چاپى ناياب دست يازيد.
هنگامى که ايشان طلبه بود و در نجف‌اشرف با شهريه‌اى اندک زندگى ميکرد، بارها اتفاق مى‌افتاد که ترجيح مى‌داد با اين مبلغ کم نيز کتاب بخرد. روزى هم پس از تحمل گرسنگى چند روزه با پول ناچيزشان کتابى خريده و آن را در آغوش گرفته بودند که ناگاه بر زمين مى‌افتند، ليکن همچنان کتاب را در آغوش خود مى‌فشرده‌اند.
کتب پيشينيان و مطالعه و پژوهش و سپس به يادگار گذاشتن آنها براى ديگر طالبان علم است.
با مهاجرت ايشان از عراق به ايران در سال ١٣٤٢ق، مجموعه‌هاى فراهم شده نيز به ايران انتقال يافت و در منزل شخصى خويش به نگاهدارى از آنها پرداخت؛ و به جمع‌آورى ديگر نسخه‌هاى نفيس همّت گمارد. در همان دوران استادان مشهور دانشگاه به قم مى‌آمدند و از نسخه‌هاى نفيس موجود در منزل ايشان ـ که در هيچ کتابخانه‌اى يافت نمى‌شد ـ بهره مى‌گرفتند. شيخ آقا‌بزرگ تهرانى در تأليف الذريعة، از کتابخانه معظم‌له بيشترين بهره را برده و در جاى‌جاى اين اثر از ايشان ياد مى‌کند.
نسخه خطى نفيس را، که بيشتر به فارسى بودند، به کتابخانه دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران اهدا نمود، که در مقدمه جلد اول فهرست نسخه‌هاى خطى آن کتابخانه بدان اشاره شده است. سپس شمار بسيارى از نسخه‌هاى خطى و چاپى ديگر خود را به کتابخانه‌هاى آستان قدس رضوى در مشهد مقدس، آستانه حضرت معصومه (ع) در قم، آستانه حضرت شاه‌چراغ در شيراز، آستانه حضرت عبدالعظيم در شهر رى و مدرسه فيضيه در قم هديه کردند، که مجموعاً به هزاران جلد مى‌رسد.
