عناصر و مايه هايي كه ميتواند امت اسلامي را در نقطه واحدي گرد آورد، دو گونه است:
الف: «عقيدتي و آرماني».
ب: «كرداري و رفتاري».
درباره عنصر نخست، بايد بگوييم كه قرآن مجيد بر يگانگي صراط تاكيد مي ورزد و مي گويد براي پيمودن راه رستگاري بيش از يك راه وجود ندارد و ديگر راه ها همگي انحراف از آن صراط است. چنان كه مي فرمايد:
«و اَنَّ هذا صراطي مستقيماً فاتبعوه و لا تتبعوا السبل فَتَفرق بكم عن سَبيله ذلكم وَصّاكم به لعلكم تتقون». اعراف/153
[آگاه باشيد كه اين است راه راست، از آن پيروي كنيد و از راه هاي ديگر كه شما را از آن راه پراكنده مي سازد نرويد، اينها است كه خدا شما را به آن سفارش كرده تا به تقوا بگراييد.]
براي رسيدن به كمال از طريق عقيده و عمل، يك صراط بيش نيست و هر نوع راهي برخلاف آن، كژ راهي است كه انسان را از پيمودن راه سعادت باز ميدارد. تصور نشود كه اين صراط واحد، مربوط به پيامبر عظيم الشان اسلام است، بلكه تمام پيامبران مردم را به پيمودن يك راه دعوت كرده اند و آن تسليم در برابر خداوند است.
آنچه كه امروزه از آن به «صراط ها» ياد ميشود، درست نقطه مقابل وحي الهي است كه همواره بر «وحدت صراط» تاكيد داشته و دارد.
بخاطر همين وحدت صراط است كه قرآن و حديث در تمام موارد از «دين واحد» سخن بميان مي آورد نه از «اديان» و تنها در يك روايت و آن از امام هشتم(ع) است كه لفظ «دين» به صورت جمع آمده و احتمال ميرود كه حديث نقل به معنا شده است.
اصرار قرآن بر لفظ « دين » به صورت مفرد، براي اين است كه اصول عقيدتي و قوانين كلي در مسائل عملي، در تمام ادوار يكسان بوده و خداوند يك دين بيش نداشته و نخواهد داشت، چنان كه مي فرمايد:
«ان الدين عند الله الاسلام». آل عمران/19
و همه شرايع در جوهر دين و قوانين سعادت، مانند حرمت شراب و قمار، اختلاف ندارند.
اكنون «تبيين عناصر وحدت ساز در قلمرو عقيده و آرمان»
1. يكتا پرستي و يكتا گرايي
«توحيد» در جلوه هاي مختلف، رابطه اي است كه ميتواند همه مسلمانان را در نقطه واحدي گرد آورد. مسلمانان جهان به خداي يكتا، خالق و آفريدگار يكتا و مدبر و گرداننده يكتا اعتقاد و باور دارند و آيات قرآن و همچنين دلايل عقلي، بر توحيد در ذات و توحيد در خالقيت و توحيد در تدبير گواهي مي دهند. در زير آسمان خدا، مسلماني پيدا نمي شود كه ثنويت در ذات را بپذيرد و به خالقي جز خدا و يا مدبري جز او بينديشد مگر اين كه از صراط مستقيم منحرف گردد.
يكي از مراتب توحيد، توحيد در عبادت است كه همگان به آن معتقديم و در نماز پيوسته مي گوييم:
«اياك نعبد و اياك نستعين». حمد/5
اعتقاد به اصل توحيد در عبادت، براي يك مسلمان كافي است، ديگر لازم نيست در فروع آن به بحث و گفتگو پردازد.
از توحيد كه بگذريم، نبوت عامه و نبوت خاتم رسولان، عنصر وحدت ساز است و همه مسلمانان در اين اصل يك صدا هستند و يك نظريه دارند.
مساله «خاتميت» اصل مستحكمي است كه همه مسلمانان در آن وحدت نظريه دارند و معتقدند كه با آمدن پيامبر خاتم، باب نبوت لاك و مهر گرديد و ديگر اين باب به روي كسي باز نخواهد شد.
از اين اصل كه بگذريم اصل سومي به نام « معاد» مطرح است و همه مسلمانان معتقدند كه خداوند بزرگ روزي همه را زنده مي كند و نيكوكاران را پاداش و يدكاران راكيفر ميدهد.
قال سبحانه:
«كتب علي نفسه الرحمه ليجمعنكم الي يوم القيامه» انعام/12
[خداوند رحمت و بخشش را بر خويش واجب گردانيد و به يقين شما را در روز قيامت كه در آن شكي نيست، گرد خواهد آورد.]
اين اصول سه گانه كه از آن بعنوان «عقيده و آرمان» تعبير ميشود، عناصري است كه يك ميليارد مسلمان در آن وحدت نظريه دارند و اختلاف در جزئيات، جزو مسائل كلامي است و نبايد ماية اختلاف شود.
اعتراف به اين اصول سه گانه، مايه ايمان، و انحراف از آن مايه كفر است، بنابراين نبايد گروهي گروه ديگر را، كه هر دو در اين اصول وحدت نظريه دارند، تكفير كنند.
2. يگانگي شريعت و آيين
مقصود از شريعت و آيين، همان احكامي است كه رفتار و كردار ما را از نظر فعل و ترك، محدود مي سازد، برخي را واجب و برخي ديگر را مستحب و مواردي را مكروه و … معرفي مي كند.
سر چشمه شريعت، كتاب خدا و سنت پيامبر است و همه مسلمانان در حجيت اين دو اصل اختلافي ندارند و خوشبختانه امير مؤمنان علي(ع) هم نگهبان قرائت قرآن و هم حافظ سنت پيامبر است و در روزگاري كه نگارش سنت بدعت بود، او سنت پيامبر را در كتابي كه بعدها به نام «كتاب علي» معروف شد، گرد آورد و تا عصر حضرت صادق (ع) در اختيار عترت بوده است.
3. وحدت رهبري
از عناصر سازنده « تقريب »، اتفاق مسلمانان بر وحدت رهبري است و اين كه رهبري را از آن خدا و رسول وي، و اولي الامر مي دانند و همگان اين اصل را از وحي الهي برگرفته اند، آنجا كه مي فرمايد:
«...اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منكم....» نساء/59
[از خدا اطاعت كنيد و از رسول و صاحبان فرمان از خودتان نيز اطاعت كنيد.]
رهبري اين گروه، در مسائل خاص سياسي خلاصه نمي شود، بلكه همه جوانب زندگي جامعه اسلامي را فرا ميگيرد. از اين جهت بايد در گروه سوم، شرايطي مانند تقوا و علم و دانش برتر وجود داشته باشد كه صلاحيت آنان را براي امر رهبري بيمه كند.
4. وحدت رهبري
وحدت در هدف نيز از عوامل سازنده وحدت است. امت اسلامي معتقد است كه بايد جامعه را به سوي خوبي ها و نيكي ها و فضيلت و مكرمت سوق داد، چنان كه مي فرمايد:
«كنتم خير امه اُخرجت لِلناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنكر و تومنون بالله و لو آمن اهل الكتاب لكان خيراً لهم منهم المومنون و اكثرهم الفاسقون» آل عمران/110
[شما بهترين امتي هستيد كه براي مردم پديدار شديد، به كار پسنديده فرمان مي دهيد و از كار ناپسند باز مي داريد و به خدا ايمان داريد. اگر اهل كتاب ايمان آورده بودند، قطعا؛ برايشان بهتر بود، برخي از آنان مؤمنند ولي بيشترشان نافرمانند.]
يكي از اهداف رسالت پيامبر كه همه مسلمانان بايد در تحقق آن كوشا باشند، محو شرك و بت پرستي در جهان و جايگزين ساختن توحيد به جاي آن است و اين هدف بزرگ به وسيله مسلمانان در جهان تحقق خواهد پذيرفت و از شرك و بت پرستي اثري باقي نخواهد ماند چنان كه مي فرمايد:
«هو الذي ارسل رسوله بالهدي و دين الحق ليظهره علي الدين كله و لو كره المشركون» توبه/33
[او كسي است كه پيامبرش را با هدايت و دين درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دين است پيروز گرداند، هر چند مشركان خوش نداشته باشند]
بنابراين، امت اسلامي در عقيده و شريعت، در امر قيادت و رهبري و در غرض و هدف، وحدت نظريه دارند و بايد در مجامع جهاني با هم همكاري كنند، نه اين كه به تكفير و تفسيق يكديگر بپردازند.
