تاريخچه حجاب
اطلاع من از جنبه تاريخی كامل نيست . اطلاع تاريخی ما آنگاه كامل است
كه بتوانيم درباره همه مللی كه قبل از اسلام بودهاند اظهار نظر كنيم . قدر
مسلم اينست كه قبل از اسلام در ميان بعضی ملل حجاب وجود داشته است .
تا آنجا كه من در كتابهای مربوطه خواندهام در ايران باستان و در ميان
قوم يهود و احتمالا در هند حجاب وجود داشته و از آنچه در قانون اسلام آمده
سختتر بوده است . اما در جاهليت عرب حجاب وجود نداشته است و به
وسيله اسلام در عرب پيدا شده است .
ويل دورانت در صفحه 30 جلد 12 " تاريخ تمدن " ( ترجمه فارسی ) راجع
به قوم يهود و قانون تلمود مینويسد : .
" اگر زنی به نقض قانون يهود میپرداخت چنانكه مثلا بی آنكه چيزی بر
سر داشت به ميان مردم میرفت و يا در شارع عام نخ میرشت يا با هر سنخی
از مردان درد دل میكرد يا صدايش آنقدر بلند بود كه چون در خانهاش تكلم
مینمود همسايگانش میتوانستند سخنان او را بشنوند ، در آن صورت مرد حق
داشت بدون پرداخت مهريه او را طلاق دهد " .
عليهذا حجابی كه در قوم يهود معمول بوده است از حجاب اسلامی چنانكه
بعدا شرح خواهيم داد بسی سختتر و مشكلتر بوده است .
در جلد اول " تاريخ تمدن " صفحه 552 راجع به ايرانيان قديم میگويد :
.
" در زمان زردشت زنان منزلتی عالی داشتند ، با كمال آزادی و با روی
گشاده در ميان مردم آمد و شد میكردند . . . " .
آنگاه چنين میگويد :
" پس از داريوش مقام زن مخصوصا در طبقه ثروتمندان تنزل پيدا كرد .
زنان فقير چون برای كار كردن ناچار از آمد و شد در ميان مردم بودند آزادی
خود را حفظ كردند ولی در مورد زنان ديگر ، گوشهنشينی زمان حيض كه
برايشان واجب بود رفته رفته امتداد پيدا كرد و سراسر زندگی اجتماعيشان
را فرا گرفت ، و اين امر خود مبنای پردهپوشی در ميان مسلمانان به شمار
میرود . زنان طبقات بالای اجتماع جرأت آن را نداشتند كه جز در تخت روان
روپوش دارد از خانه بيرون بيايند ، و هرگز به آنان اجازه داده نمیشد كه
آشكارا با مردان آميزش كنند . زنان شوهردار حق نداشتند هيچ مردی را ولو
پدر با برادرشان باشد ببينند . در نقشهائی كه از ايران باستان بر جای
مانده هيچ صورت زن ديده نمیشود و نامی از ايشان به نظر نمیرسد . . . "
.
چنانكه ملاحظه میفرمائيد حجاب سخت و شديدی در ايران باستان حكمفرما
بوده ، حتی پدران و برادران نسبت به زن شوهردار نامحرم شمرده میشدهاند .
به عقيده ويل دورانت مقررات شديدی كه طبق رسوم و آئين كهن مجوسی
درباره زن حائض اجرا میشده كه در اتاقی
محبوس بوده ، همه از او در مدت عادت زنانگی دوری میجستهاند و از
معاشرت با او پرهيز داشتهاند سبب اصلی پيدا شدن حجاب در ايران باستان
بوده است . در ميان يهوديان نيز چنين مقرراتی درباره زن حائض اجرا
میشده است .
اما اينكه میگويد : " و اين امر خود مبنای پرده پوشی در ميان مسلمانان
به شمار میرود " منظورش چيست ؟ .
آيا مقصود اينست كه علت رواج حجاب در ميان مسلمانان نيز مقررات
خشنی است كه درباره زن حائض اجرا میشود ؟ ! همه میدانيم كه در اسلام
چنين مقرراتی هرگز وجود نداشته است و ندارد . زن حائض در اسلام فقط از
برخی عبادات واجب نظير نماز و روزه معاف است ، و همخوابگی با او نيز
در مدت عادت زنانگی جايز نيست ، ولی زن حائض از نظر معاشرت با
ديگران هيچگونه ممنوعيتی ندارد كه عملا مجبور به گوشهنشينی شود .
و اگر مقصود اينست كه حجاب رايج ميان مسلمانان عادتی است كه از
ايرانيان پس از مسلمان شدنشان به ساير مسلمانان سرايت كرد ، باز هم سخن
نادرستی است . زيرا قبل از اينكه ايرانيان مسلمان شوند آيات مربوط به
حجاب نازل شده است .
از سخنان ديگر ويل دورانت هر دو مطلب فهميده میشود يعنی هم مدعی است
كه حجاب به وسيله ايرانيان پس از مسلمان شدنشان در ميان مسلمانان رواج
يافت و هم مدعی است كه ترك همخوابگی با زن حائض ، در حجاب زنان
مسلمان و لااقل در گوشهگيری آنان مؤثر بوده است .
در جلد 11 صفحه 112 ( ترجمه فارسی ) میگويد : .
" ارتباط عرب با ايران از موجبات رواج حجاب و لواط در قلمرو اسلام
بود . عربان از دلفريبی زن بيم داشتند و پيوسته دلباخته آن بودند و نفوذ
طبيعی وی را با ترديد معمولی مردان درباره عفاف و فضيلت زن تلافی
میكردند . عمر به قوم خود میگفت : با زنان مشورت كنند و خلاف رأی ايشان
رفتار كنند . ولی به قرن اول هجری مسلمانان زن را در حجاب نكرده بودند ،
مردان و زنان با يكديگر ملاقات میكردند و در كوچهها پهلو به پهلوی
میرفتند و در مسجد با هم نماز میكردند .
حجاب و خواجهداری در ايام وليد دوم ( 126 - 127 هجری ) معمول شد .
گوشه گيری زنان از آنجا پديد آمد كه در ايام حيض و نفاس بر مردان حرام
بودند " .
در صفحه 111 میگويد : .
" پيمبر از پوشيدن جامه گشاد نهی كرده بود ، اما بعضی عربان اين دستور
را نديده میگرفتند . همه طبقات زيورهائی داشتند . زنان پيكر خود را به
نيم تنه و كمربند براق و جامه گشاد و رنگارنگ میآراستند ، موی خود را به
زيبائی دسته میكردند يا به دو طرف سر میريختند ، يا به دستهها بافته به
پشت سر میآويختند و گاهی اوقات با رشتههای سياه ابريشم نمايش آنرا
بيشتر میكردند . غالبا خود را به جواهر و گل میآراستند . پس از سال 97
هجری چهره خويش را از زير چشم به نقاب میپوشيدند . از آن پس اين عادت
همچنان رواج بود " .
ويل دورانت در جلد 10 " تاريخ تمدن " صفحه 233 راجع به ايرانيان
باستان میگويد : .
" داشتن متعه بلامانع بود . اين متعهها مانند معشوقههای يونانی آزاد
بودند كه در ميان مردم ظاهر و در ضيافت مردان حاضر شوند ، اما زنان
قانونی معمولا در اندرون خانه نگهداری میشدند . اين رسم ديرين ايرانی به
اسلام منتقل شد " .
ويل دورانت طوری سخن میگويد كه گوئی در زمان پيغمبر كوچكترين دستوری
درباره پوشيدگی در زن وجود نداشته است و پيغمبر فقط از پوشيدن جامه گشاد
نهی كرده بوده است ! و زنان مسلمان تا اواخر قرن اول و اوايل قرن دوم
هجری با بی حجابی كامل رفت و آمد میكردهاند . و حال آنكه قطعا چنين
نيست . تاريخ قطعی برخلاف آن شهادت میدهد . بدون شك زن جاهليت همچنان
بوده كه ويل دورانت توصيف میكند ولی اسلام در اين جهت تحولی به وجود
آورد . عايشه همواره زنان انصار را اينچنين ستايش میكرد :
" مرحبا به زنان انصار ، همينكه آيات سوره نور نازل شد يك نفر از
آنان ديده نشد كه مانند سابق بيرون بيايد . سر خود را با روسريهای مشكلی
میپوشيدند . گوئی كلاغ روی سرشان نشسته است " ( 1 ) .
در سنن ابوداود جلد 2 صفحه 382 همين مطلب را از امسلمه نقل میكند با
اين تفاوت كه امسلمه میگويد :
" پس از آنكه آيه سوره احزاب ( « يدنين عليهن من جلابيبهن ») نازل
شد ، زنان انصار چنين كردند " .
" كنت گوبينو " در كتاب سه سال در ايران نيز معتقد است كه حجاب
شديد دوره ساسانی ، در دوره اسلام در ميان ايرانيان باقی ماند . او معتقد
است كه آنچه در ايران ساسانی بوده است تنها پوشيدگی زن نبوده است بلكه
مخفی نگه داشتن زن بوده است . مدعی است كه خودسری موبدان و شاهزادگان
آن دوره
به قدری بود كه اگر كسی زن خوشگلی در خانه داشت نمیگذاشت كسی از وجودش
آگاه گردد و حتی الامكان او را پنهان میكرد زيرا اگر معلوم میشد كه چنين
خانم خوشگلی در خانهاش هست ديگر مالك او و احيانا مالك جان خودش هم
نبود .
" جواهر لعل نهرو " نخست وزير فقيد هند نيز معتقد است كه حجاب از
ملل غير مسلمان : روم و ايران ، به جهان اسلام وارد شد . در كتاب "
نگاهی به تاريخ جهان " جلد اول صفحه 328 ضمن ستايش از تمدن اسلامی ، به
تغييراتی كه بعدها پيدا شد اشاره میكند و از آنجمله میگويد : .
" يك تغيير بزرگ و تأسفآور نيز تدريجا روی نمود و آن در وضع زنان
بود . در ميان زنان عرب رسم حجاب و پرده وجود نداشت . زنان عرب جدا
از مردان و پنهان از ايشان زندگی نمیكردند بلكه در اماكن عمومی حضور
میيافتند ، به مسجدها و مجالس وعظ و خطابه میرفتند و حتی خودشان به وعظ
و خطابه میپرداختند . اما عربها نيز بر اثر موفقيتها تدريجا بيش از پيش
رسمی را كه در دو امپراطوری مجاورشان يعنی امپراطوری روم شرقی و
امپراطوری ايران وجود داشت اقتباس كردند . عربها امپراطوری روم را
شكست دادند و به امپراطوری ايران پايان بخشيدند . اما خودشان هم گرفتار
عادات و آداب ناپسند اين امپراطوريها گشتند . به قراری كه نقل شده است
مخصوصا بر اثر نفوذ امپراطوری قسطنطنيه و ايران بود كه رسم جدائی زنان از
مردان و پردهنشينی ايشان در ميان عربها رواج پيدا كرد . تدريجا سيستم "
حرم " آغاز گرديد و مردها و زنها از هم جدا گشتند " .
سخن درستی نيست . فقط بعدها بر اثر معاشرت اعراب مسلمان با تازه
مسلمانان غير عرب ، حجاب از آنچه در زمان رسول
اكرم وجود داشت شديدتر شد نه اينكه اسلام اساسا به پوشش زن هيچ عنايتی
نداشته است .
از سخنان نهرو بر میآيد كه روميان نيز ( شايد تحت تأثير قوم يهود )
حجاب داشتهاند و رسم حرمسراداری نيز از روم و ايران به دربار خلفای
اسلامی راه يافت . اين نكته را ديگران نيز تأييد كردهاند .
در هند نيز حجاب سخت و شديدی حكمفرما بوده است ولی درست روشن نيست
كه قبل از نفوذ اسلام در هند وجود داشته است و يا بعدها پس از نفوذ اسلام
در هند رواج يافته است و هندوان غير مسلمان تحت تأثير مسلمانان و
مخصوصا مسلمانان ايرانی حجاب زن را پذيرفتهاند . آنچه مسلم است اينست
كه حجاب هندی نيز نظير حجاب ايران باستان سخت و شديد بوده است . از
گفتار ويل دورانت در جلد دوم تاريخ تمدن بر میآيد كه حجاب هندی به
وسيله ايرانيان مسلمان در هند رواج يافته است .
نهرو پس از سخنانی كه از او نقل كرديم میگويد :
" متأسفانه اين رسم ناپسند كمكم يكی از خصوصيات جامعه اسلامی شد و هند
نيز وقتی مسلمانان بدينجا آمدند آنرا آموخت " .
به عقيده نهرو حجاب هند به واسطه مسلمانان به هند آمده است .
ولی اگر تمايل به رياضت و ترك لذت را يكی از علل پديد آمدن حجاب
بدانيم بايد قبول كنيم كه هند از قديمترين ايام حجاب را پذيرفته است .
زيرا هند از مراكز قديم رياضت و پليد شمردن لذات مادی بوده است .
راسل در " زناشوئی و اخلاق " صفحه 135 میگويد :
" اخلاق جنسی آنچنان كه در جوامع متمدن ديده میشود از دو منبع سرچشمه
میگيرد : يكی تمايل به اطمينان پدری ، و ديگری اعتقاد مرتاضانه به خبيث
بودن عشق . اخلاق جنسی در اعصار ماقبل مسيحيت و در ممالك خاور دور تا به
امروز فقط از منبع اول منشعب میشود ، و استثنای آن هند و ايران است كه
ظاهرا رياضت طلبی در آنجا پديد آمده و در سراسر جهان پراكنده شده است
