ارزش وقت در قران

سرمايه گرانبها


بي شك وقت و فرصت بزرگترين سرمايه گرانبها و بي‏نظير براي بشر است، كه مي‏توان در استفاده بهينه از آن، در همه عرصه‏ها به پيش رفت و به عالي‏ترين درجات مادي و معنوي نايل گشت.
وقت يعني فرصت‏ها، ساعت‏ها، روزها و ماه‏ها و سال‏ها بلكه دقيقه‏ها و ثانيه‏ها و لحظه‏ها، بهره‏گيري از وقت بزرگترين توفيقي است كه نصيب بشر مي‏شود، و او مي‏تواند در پرتو آن به اهداف عاليه برسد، و به پيروزي در همه ابعاد دست يابد، وقت گوهر ناب و گران سنجي است كه ارزش هيچ‏چيز را نمي‏توان با آن مقايسه كرد، اين كه مي‏گويند وقت طلاست، تعريف صحيحي نيست، چرا كه:

وقت گذشته را نتواني خريد باز مفردش خيره كاين گهر پاك بي‏بهاست

سعدي چيزي را براي سنجش ارزش وقت نيافته جز شب قدر را كه مطابق قرآن بهتر از هزار ماه است آنجا كه گويد:
قضا روزگاري زمن در ربود كه هر روزش از پي شب قدر بود

مكن عمر ضايع به افسوس و حيف كه فرصت عزيز است و الوقت ضيف

وقت همان عمر انسان است كه سرمايه‏اي بالاتر از آن نيست، مشروط بر اين كه از آن براي رشد و ترقي ظاهر و باطن استفاده شود، يعني وقت نردبان ترقي گردد، و گرنه نه تنها سرمايه نيست بلكه شرمايه، و وسيله شرّ و تيره بختي است. بر همين اساس امام سجّاد(عليه‌السلام) در فرازي از دعاي خود به خداوند عرض مي‏كند: «وَ عَمِّرنِي ماكانَ عُمرِي بِذلَةً فِي طاعَتِكَ، فَاِذا كانَ عُمرِي مَرتَعاً لِلشَّيطانِ فاقبِضنِي اِلَيكَ؛ عمر طولاني تا هنگامي كه عمرم در راه اطاعت تو صرف شود به من عطا كن، و هرگاه عمرم چراگاه شيطان گردد، جانم را قبل از پيشي گرفتن عذابت بگير.»(1)
و در فراز ديگر عرض مي‏كند: «وَ نبّهِني لِذِكرِكَ فِي اَوقات الغَفلَةِ، وَ استَعمِلنِي بِطاعَتِكَ فِي اَيامِ المُهلَةِ؛
خدايا مرا در وقت‏هاي غفلت و بي‏خبري، براي ياد خودت هوشيار و بيدار كن، و در روزگار فرصت و فراغت، به عبادت و بندگي بگمار.»(2)
انسان‏ها معمولاً وقت را فداي مال و ثروت مي‏كنند، و آن را وسيله ترقي مادي قرار مي‏دهند، در صورتي كه بايد مال و ثروت در خدمت وقت باشد، و آنها را وسيله بهره‏مندي برتر از وقت قرار داد. بر همين اساس پيامبر(صلي‌الله‌عليه‌و‌� �له) فرمود: «كُن عَلي عُمرِكَ اَشَحُّ مِنك عَلي دِرهَمِكَ وَ دِينارِك؛ در مورد حفظ عمر خود بخيل‏تر از پول و ثروت خود باش.»(3)
به طور كلي هركس براي وقت ارزش قايل شد، و از آن با آگاهي و جدّيت استفاده صحيح نمود، به جايي رسيد، و هركس آن را عاطل و باطل نمود، قطعاً خود را تيره بخت نموده و درچاه هلاكت انداخته است. از اين رو حضرت علي(عليه‌السلام) فرمود: «وقت‏هاي زندگي تو جزء جزء عمر تو است، پس بكوش كه هيچ وقتي از عمر تو جز در موارد اموري كه عامل نجاتت است تلف نشود.»(4)
انسان با ايمان ساعت‏هاي زندگيش را به سه بخش تقسيم مي‏كند،
1ـ بخشي را به مناجات با خدا و برقراري ارتباط با آفريدگار جهان مي‏پردازد.
2ـ و بخشي را در طريق تأمين هزينه زندگي و سامان دادن به معاش(مانند غذا، لباس، مسكن و مركب) به كار مي‏گيرد
3ـ و بخش ديگر را براي استراحت و بهره‏گيري از لذّت‏هاي حلال و آرامش بخش روح و روان برمي‏گزيند،
و براي خردمند صحيح نيست كه حركتش جز در يكي از اين سه مورد باشد، يعني تأمين معاش، و عبادت و آباد نمودن آخرت يا بهره‏گيري از لذّت و آسايش غير حرام
منبع: سایت گفتمان قران

چگونگي استفاده از وقت


چگونگي استفاده بهينه از وقت به اين است كه انسان با برنامه ريزي صحيح، كارهاي مثبت خود را با تنظيم خاصي بين ساعات شبانه روز تقسيم كند، و هر ساعت يا هر چند ساعت را براي انجام كاري قرار داده، و به اين برنامه و نظم ادامه دهد، به گونه‏اي كه اگر روزي در نظم و برنامه‏اش خللي وارد شد احساس چالش و كمبود نموده و به جبران آن بپردازد، مثلاً در امور معنوي و خودسازي، چنان كه علماي اخلاق گفته‏اند وقتي كه صبح فرا رسيد تا شب هنگام خواب پنج مرحله را با ترتيب و برنامه خاص بپيمايد كه عبارتند از: مشارطه، مراقبه، محاسبه، معاتبه و مكافئه. يعني در مرحله نخست با خدا و خود شرط و عهد كند كه گناه نكند و دچار لغزش نگردد. در مرحله دوم، مراقب و متوجه باشد كه به عهد خود وفا نمايد، و با مراقبت و نگهباني جدّي به ترك گناه ادامه دهد، و با اراده نيرومند از ورود گناه بر زندگيش جلوگيري نمايد، و در مرحله سوم در پايان كار، خود را محاسبه كند، و اعمال و گفتارش راحساب‏رسي نمايد، و با كنترل دقيق ريز و درشت كارهاي خود را تجزيه و تحليل نمايد، در مرحله چهارم هرگاه دريافت كه در حساب‏رسي خود دچار گناه و لغزشي شده است توبه كند، و با عتاب و سرزنش خود، نفس سركش خويش را رام نموده و طغيان آن را سركوب نمايد. و در مرحله پنجم توجه داشته باشد كه گناه موجب چالش شده، با انجام كارهاي نيك آن را جبران نمايد، و خلأ به وجود آمده را پُر كند.
اين برنامه ريزي پنج مرحله‏اي يك نوع وقت‏شناسي، و بهره‏مندي از فرصت طلايي وقت است، كه قطعاً باعث رشد و تعالي شده و موجب نجات و پيروزي در دو جهان خواهد شد. اميرمؤمنان علي(عليه‌السلام) براي استفاده از ساعات شبانه روز و چگونگي بهره‏مندي از آن ساعت‏ها در سخني مي‏فرمايد:«انسان با ايمان ساعت‏هاي زندگيش را به سه بخش تقسيم مي‏كند،
1ـ بخشي را به مناجات با خدا و برقراري ارتباط با آفريدگار جهان مي‏پردازد.
2ـ و بخشي را در طريق تأمين هزينه زندگي و سامان دادن به معاش(مانند غذا، لباس، مسكن و مركب) به كار مي‏گيرد
3ـ و بخش ديگر را براي استراحت و بهره‏گيري از لذّت‏هاي حلال و آرامش بخش روح و روان برمي‏گزيند، و براي خردمند صحيح نيست كه حركتش جز در يكي از اين سه مورد باشد، يعني تأمين معاش، و عبادت و آباد نمودن آخرت يا بهره‏گيري از لذّت و آسايش غير حرام.»(5)

ارزش وقت از ديدگاه قرآن


در قرآن به قدري به وقت احترام شده كه گويي در اوج ارزش‏ها و مادر فضايل است، تا آنجا كه خداوند به آن سوگند ياد نموده و مي‏فرمايد: «والعصر؛ سوگند به وقت»(6)
زيرا عصر به معني زمان و روزگار است، كه در تفسير اين آيه به عنوان يكي از تفاسير ذكر شده، و زمان همان وقت است.
در قرآن آنچه را كه موجب اتلاف وقت مي‏شود به عنوان لغو، باطل، افراط و به طور كلّي بيهوده گرايي و پوچي، از آن سرزنش شده است، چرا كه موجب نابودي عالي‏ترين سرمايه زندگي، و آفت زيست سالم مي‏گردد، خداوند در تعريف انسان با ايمان مي‏فرمايد: «و الّذين هم عن اللّغو معرضون؛ مؤمنان از كارهاي بيهوده روي‏گردان هستند.»(7)
نيز در چندين آيه، خسارت و آه و افسوس آنان را كه به وقت اهمّيت ندادند، در قيامت متذكر شده در يك‏جا مي‏فرمايد: «و خسر هنا لك المبطلون؛ در قيامت اهل باطل و اتلاف‏گران وقت زيان خواهند ديد.»(8)
و در مورد ديگر مي‏فرمايد: «ان تقول نفسٌ يا حسرتي علي ما فرّطت في جنب اللّه؛ بايد ترسيد از آن روزي(قيامت) كه انسان بيهوده گرا بگويد افسوس بر من از افراط كاري و كوتاهي‏هايي كه در راه اطاعت خدا نمودم.»(9)
تا آنجا كه با ناله و فرياد مي‏گويند به دنيا باز گرديم و از وقت استفاده كنيم، ولي به آنها گفته مي‏شود، ما عمر و وقت وسيعي در اختيار شما گذاشتيم، چرا استفاده نكرديد؟ «و هم يصطرخون فيها ربّنا اخرجنا...؛ دوزخيان فرياد مي‏زنند پروردگارا! ما را از دوزخ خارج كن تا عمل صالحي انجام دهيم، غير از آنچه انجام داديم(در پاسخ به آنان گفته مي‏شود) آيا شما را به اندازه‏اي وقت وسيع نداديم به طوري كه هر كس پندپذير است، پندها را بپذيرد و آيا انذار كننده الهي به سراغ شما نيامد؟ اكنون عذاب الهي را بچشيد كه براي ظالمان هيچ ياوري نيست.»(10)
چنان كه ملاحظه مي‏كنيد قرآن با تعبيرات گوناگون و هشدارهاي شديد، ما را به بهره‏گيري صحيح از وقت فراخوانده، و اتلاف‏گران وقت را به عذاب‏هاي سخت تهديد نموده است، بنابراين آنان كه وقت خود را به بطالت مي‏گذرانند در حقيقت بر ضد قرآن گام برداشته، و در راه گمراهي افتاده‏اند، چرا كه قرآن قدرداني از وقت را از اركان اصلي ايمان، و وسيله نجات و پيروزي قرار داده است. آخرين سخن اين كه به فرموده قرآن يكي از پرسش‏هايي كه كافران از پيامبر(صلي‌الله‌عليه‌و‌� �له) نمودند در مورد فوايد ماه‏ها بود، خداوند به پيامبر(صلي‌الله‌عليه‌و‌� �له) وحي كرد: «قل هي مواقيتٌ للنّاس...؛بگو اين ماه‏ها نشان دهنده وقت‏ها براي نظام زندگي مردم است.»(11)
از اين عبارت مي‏توان اين نتيجه را گرفت كه: زندگي فردي و اجتماعي، هيچ كس بدون وقت‏شناسي و ايجاد نظم و برنامه به سامان نمي‏رسد، نظم در تقسيم صحيح وقت، نظم در برنامه ريزي، نظم در مديريت و اجرا، ما با يك نگاه به جهان هستي مي‏فهميم كه همه چيز بر اساس نظم دقيق است، بنابراين بيهوده گرايي، درست گام نهادن بر خلاف نظم است، همان گونه كه گردش ماه وسيله‏اي براي نظام زمان بندي شده است، ما نيز بايد همسو با اين نظام، با برنامه ريزي صحيح حركت كنيم، و زندگي معنوي و مادي خود را با آن هماهنگ سازيم، و اين هماهنگي همان استفاده مطلوب از وقت‏ها، فرصت‏ها و لحظه‏ها است.
1. صحيفه سجاديه، دعاي بيستم، بند 6.
2. همان، بند 29.
3. بحارالانوار، ج 77، ص 78.
4. غررالحكم، ج1، ص 252.
5. نهج البلاغه، حكمت 39.
6. سوره عصر، آيه 1.
7. سوره مؤمنون، آيه 3.
8. همان، آيه 78.
9. سوره زمر، آيه 56.
10. سوره فاطر، آيه 37.
11. سوره بقره، آيه 189.
حجة‏الاسلام و المسلمين محمد محمدي اشتهار