حدود حجاب از منظر کتاب و سنت3

علامه طباطبائي مي فرمايند((" او ما ملكت ايمانهن" هم شامل غلامان مي شود و هم كنيزان)) (1) 

 

((و لايضربن بارجلهن ليعلم ما يخفين من زينتهن ...))

((ونبابد زنان پاهای خود را به زمین بزنند تا زینتهای مخفی آنان آشکار شود))

   براي بار سوم در آيه لفظ «زينتهن» به كار رفته است. در اينجا به زنان دستور مي دهد كه با وقار و متانت راه بروند و پاي خود را طوري به زمين نزنند كه زينتهاي پنهان آنها (خلخال يا هر آنچه كه شبيه آن است) آشكار گردد و باعث جلب توجه مردان نامحرم شود.

در پايان آيه، خداوند همه مومنين را مورد خطاب قرار داده و مي فرمايد : به درگاه خداوند توبه كنيد تا فلاح و رستگاري را دريابيد.

آنچه در آيه فوق بيان گرديده، حداقل پوشش و حجاب است كه زنان مؤمنه بايد داشته باشند، يعني پوشش سر و گردن و سينه ها. اما همان طور كه در تفسير آيه 59 سوره احزاب خواهد آمد، خداوند پوشش كاملتري را نيز ، براي زنان مؤمنه بيان مي دارد كه در تفسير آيه بیان خواهد شد.

 

بررسي آيه 59 سوره احزاب:

يا ايها النبي قل لازواجك و بناتك و نساء المؤمنين يدنين عليهن من جلابيبهن، ذلك ادني ان يعرفن فلايؤذين وكان الله غفوراً رحيماً.

اي پيامبر به همسران و دخترانت و زنان مؤمنين بگو كه جلبابها (روپوش ها – چادرها) ي خود را به خود نزديك سازند. اين كار براي اينكه به عفاف و پاكي شناخته شوند و در نتيجه مورد آزار واقع نشوند بهتر است و خداوند بخشنده و مهربان است.

در بحث لغوي جلباب، معناي آن به طور مبسوط مورد بررسي قرار گرفت. در تفاسير نيز همان معناي لغوي با وسعت و توضیح بیشتر بيان گرديده است. از جمله در تفسير الميزان چنين آمده است:

" جلابيب " جمع جلباب است و آن جامه اي است كه يا سر تا سري است كه تمامي بدن  را مي پوشاند و يا روسري مخصوص است كه صورت و سرش را مستور مي سازد و منظور از «يدنين من جلابيبهن» (روسري خود را به خود نزديك كنند يا جلو بكشند) اين است كه آن را طوري بپوشند كه زير گلو و سينه هايشان در انظار ناظرين پيدا نباشد. " (2)

 

 

نتیجه :

به هر حال از تتبع در اقوال مفسران بزرگ شيعه و سني بدون هيچ ترديدی مي توان فهميد كه آيات مربوط به حجاب، در كمال صراحت چگونگي پوشش بانوان را بيان مي دارد و پيامش لزوم پوشش سر، گردن و سينه هاست و پنهان ساختن زينت هائي كه به صورت طبيعي ظاهر و آشكار نمي باشد كه اتفاق نظر همه مفسران از زينت هاي آشكار وجه و كفين است. علاوه بر پوشش سر و گردن و سينه، جلباب كه از آن به روپوش يا چادر يا ... تعبير مي گردد، لزوم پوشش سر تا سري بدن را به نحوي كه حجم آن مشخص نباشد روشن مي سازد. بنابراين اين طرحي كه براي پوشش بانوان در مجامع پيشنهاد مي گردد ،به هر صورتی که باشد بايد از شاخص هاي روائي و قرآني فوق كه به طور مبسوط بيان گرديد، تبعّیت  نمايد.

در تكميل مبحث فوق براي بانواني كه مايلند بدانند اسلام براي حضور زن در جامعه چه شرايطي را بيان كرده بحث زير تحت عنوان «شرايط حضور زن در اجتماع» از كتاب «حجاب از ديدگاه كتاب و سنت» به اختصار آورده مي شود. (5) 

آنچه تاكنون بيان گرديد، در جواز شركت زن در اجتماع ترديدي باقي نمي گذارد. اما لغزشگاه بودن و زمينه فساد درست كردن اختلاط و امتزاج زن و مرد، امري غير قابل انكار است. بنابراين اگر براي حضور در جامعه ضرورتي قائل باشيم، رعایت پوشش و داشتن حجاب و مرزبندي دقيق نيز امري ضروري خواهد بود.

اينك به بیان اين شرايط مي پردازيم.

1-    عدم اختلاط و امتزاج

يكي از شرايط مهم و اساسي فعاليت اجتماعي زن و حضور وي در صحنه هاي گوناگون، مرزبندي دقيق و جدائي او از مردان است. قران كريم نيز بر اين مطلب تأكيد ورزيده است.

... و اذا سالتموهن فاسئلوهن من وراء حجاب ...

... هر گاه از ايشان (زنان پيامبر) چيزي خواستيد از پشت پرده و حائل طلب كنيد.

بعضي اين را حكم اختصاصي زنان پيامبر دانسته اند. اما جمال الدين قاسمي در تفسير خود اين مطلب را نمي پذيرد و ادعائي بدون دليل مي داند. وی می گوید:گو اينكه شأن نزول آيه مخصوص زنان پيامبر (ص) است اما مورد نزول، نمي تواند شمول مفهومي آيه را محدودکند.

شهيد مطهري در تفسير اين آيه نوشته اند:

"... طبق اين دستور مرد نبايد وارد جايگاه زنان شود بلكه اگر چيزي مي خواهد و مورد احتياج اوست بايد از پشت حائل و ديوار صدا بزند ....

جمله «ذلكم اطهر لقلوبكم و قلوبهن» مانند جمله «و ان يستعضفن خير لهن» كه در آيه 61 سوره نور آمده است ،بر این دلالت مي­كند كه هر اندازه زن و مرد جانب ستر و پوشش و ترك برخوردهائي كه مستلزم نظر است را رعايت كنند به تقوي نزديكتر است. چنان كه گفتيم رخصتهاي تسهيلي و ارفاقي كه به حكم ضرورت داده شده است نبايد رجحان اخلاقي ستر ،پوشش و ترك نظر را از ياد ببرد. "

2-    حفظ وقار و عفاف

آمد و شد و حضور عيني زن در جامعه نبايد تحريك­آميز باشد. قرآن كريم به عنوان مثالی آموزنده از شيوه حركت عفاف آميز دختران شعيب مي­گويد:

«فجاءته احديهما تمشي علي استحياء قالت ان ابي يدعوك ليجزيك اجر ما سيقت لنا  » (6)

چيزي نگذشت كه يكي از آن دو زن (دختران شعيب) در حاليكه با حياء و آزرم راه مي رفت، نزد اوحضرت موسی(ع) آمد وگفت پدرم ترامی خواند تامزدآب دادنت رابدهد.

گویا گام زدن او جلوه تمام عیار حیاء وعفاف است که قرآن بدینسان ازاویادمی کند.

3-   وقار در سخن گفتن

وقار در سخن گفتن و متانت در كلام و جلوگيري از سخن هيجان انگيز نيز، از جمله اين شرايط است. اين وقار هم در آهنگ سخن و هم در محتواي سخن بايد رعايت گردد.

«يا نساء النبي لستن كاحد من النساء ، ان اتقيتُن فلاتخضعن بالقول، فيطمع الذي في قلبه مرض و قلن قولاً معروفاً » (7)

((اي زنان پيامبر، شما همچون زنان ديگر نيستند اگر پرهيزگار باشيد مواظب باشيد كه در سخن نرمش زنان و شهوت آلود بكار نبريد كه موجب طمع بيماردلان گردد و به خوبي و شايستگي سخن بگوئيد.))

همانطور كه بعضي از مفسرين تأكيد كرده اند مخاطب قرار دادن زنان پيامبر هرگز بدان معنا نيست كه اين حكم ويژه آنان است. وَ هَبَه زُحَيلي مي گويد: هر چند خطاب در آيه متوجه زنان رسول خدا شده اما در حكم و معنا ديگر زنان نيز شريك اند و مخاطب قرار دادن زنان رسول خدا (ص) به دو جهت است:

1- به جهت شرافت آنها

2- به جهت اينكه بايستي الگو و سرمشق ديگران باشند. 3

4-    نهي از خود نمائي

«و لاتبرجن تبرج الجاهليه الاولي ... » (8)

((و مانند جاهليت نخستين به خودنمايي و خودآرائي از خانه بيرون نشويد.))

«تبرج» را مفسرين مختلف به «تبختر و تكبر در راه رفتن، اظهار زينت نمودن، لباس نازك پوشيدن، آشكار نمودن آنچه مخفي است » تفسير نموده اند.

5-   نهي از تعطر

هر گونه جلب توجهي در مقابل مرد نامحرم ، از جمله استعمال عطر موقع حضور در جامعه ،برای زن ممنوع و حرام است.

پيامبر اكرم (ص) فرمود:

«اذا استعطرت المرأة فمّرت علي القوم ليجدوا ريحها فهي زانيه.» (9)

((هر گاه زني خود را معطر كند و بر گروهي (از مردان) بگذرد كه بوي او را دريابند ،زناكار است.))

و در حديث ديگري فرمود:

«اي امرأة تطيبت لغير زوجها ثم خرجت من بيتها فهي تلعن حتي ترجع الي بيتها متي ما رجعت.»

پيامبر (ص) فرمودند:(( هر گاه زني براي غير شوهرش، خود را معطر نمايد. سپس از خانه اش خارج شود تا زمانيكه به منزلش بر مي گردد، لعنت مي شود.))

6-   امتناع از پوشيدن لباس شهرت

از جمله مصاديق خودنمائي پوشيدن لباس شهرت است. لباس شهرت لباسي است كه مطابق عرف جامعه نباشد و پوشنده آن لباس غير متعارف انگشت نما شود.

پيامبر (ص) فرمود:

((من لبس ثوباً مشهوراً من الثیاب اعرض الله عنه يوم القيامه.)) (10)

((كسي كه لباس شهرت بپوشد، خداوند در روز قيامت از وي روي بگرداند. ))

 

1). الميزان، ج 29 / ص 163

2). الميزان ، ج 32 / ص 223 و 224

3). مجمع البيان ، ج 7 / ص 370

4). در آیه «مباهله» (آل عمران/61)، خداوند به پیامبر اکرم(ص) می فرماید:« فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءکم و نساءنا و نساءکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنه الله علی الکاذبین» (پس هر کس با تو در مورد عیسی مقام مجادله برآمد بعد از آنکه به احوال او با وحی الهی آگاهی یافتی، پس با آنان بگو بیایند ما و شما فرزندان و زنان و نفوس خود را بخوانیم تا با هم به مباهله برخیزیم تا دروغگو را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازیم.).

منابع شیعه و سنی بر این مطلب اتفاق نظر دارند که پیامبر اکرم (ص) در جریان مباهله با نصارای نجران،حضرت علی(ع) و حسنین(علیهماالسلام) و حضرت فاطمه (س) را همراه خود برد. بنابراین در این آیه منظور از زنان پیامبر، همسران ایشان نبوده اند، بلکه زنان منسوب به خانواده پیامبر(ص) که مصداق کامل آن حضرت زهرا(س) بوده که پیامبر، ایشان را همراه خود برده است. بنابراین می توان گفت که منظور از« نساء المؤمنین» در آیه، زنانی هستند که به خانواده مؤمنین منسوب اند و برای آنها حجاب برتر و کاملتری توصیه شده است.

 

6). قصص 25

7). احزاب / 32

8). احزاب / 33

9). نهج الفصاحه ، ح / 177، ص 34

10). نهج الفصاحه ح / 272 ، ص 562

 

فهرست منابع

قرآن كريم

نهج الفصاحه

1-تاج العروس من جواهر القاموس، الزبيدي، السيد محمد مرتضي، المكتبه الحياه، بیروت، بي تا

2-حجاب از ديدگاه قرآن و سنت، فتحيه فتاحي زاده، انتشارات دفتر تبليغات حوزه علميه قم، 1373

3-العين، الفراهيدي، الخليل بن احمد، نشر مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، بيروت، چاپ اول، 1408 ق ، 1988 م

4-قاموس قرآن، قرشي، سيدعلي اكبر، قاموس قرآن، نشر دارالكتب الاسلاميه تهران 1376

5-القاموس المحيط، الفيروز آبادي، مجدالدين، 1354 ق، 1935 م، بي جا

6-الكشاف (عن حقايق غوامض التنزيل)، زمخشري، جارالله، مكتب الاعلام الاسلامي، قم 1414 ق.

7-لسان العرب، ابن منظور، ابوالفضل جمال الدين محمدبن مكرم، دار صادر، بيروت، چاپ ششم 1417 ق، 1997م.

8-مجمع البحرين، الطريحي، فخرالدين، انتشارات مكتبه الرضويه، تهران، بين الحرمين، چاپ اول، 1381 ق.

9-مجمع البيان في تفسير القرآن، الطبرسي، ابوعلي الفضل بن الحسن، انتشارات دار احياء التراث العربي، بيروت، 1379 ق ، 1339 ش

10-مسئله حجاب، مطهري، مرتضي، انتشارات صدرا، قم، بي تا

11-معجم مفردات الفاظ القرآن، الراغب الاصفهاني، نشر دار القلم، دمشق، الدار الشاميه، الطبعه الاولي، 1412 ق ، 1992 م.

12-معجم مقاييس اللغه، ابن فارس بن زكريا ابوالحسين ، شركت مكتبه و مطبعه مصطفي البائي الحلبي، مصر، چاپ دوم، 1391 ق، 1971 م.

13-الميزان في تفسير القرآن، الطباطبائي، سيدمحمد حسين، موسسه الاعلمي للمطبوعات، بيروت، الطبعه الثانيه، 1391 ق، 1972 م.

14-وسائل الشيعه، الحرالعاملي ، محمدبن حسن، انتشارات نهاوندي، قم، 1380 ش

5). حجاب از ديدگاه كتاب و سنت صص 150- 175