یوهان گوتمبرگ
از یوهان گوتمبرگ اغلب به عنوان مخترع صنعت چاپ یاد می‌شود. آنچه را که او انجام داد، ابداع اولین روش استفاده از حروف چاپی قابل جابجایی و ماشین چاپ بود، که این امکان را فراهم می‌آورد تا بتوان مطالب نوشته شده گوناگون را با سرعت و دقت به چاپ رساند.
هیچ اختراعی به شکل کامل از مغز یک فرد به تنهایی تراوش نمی‌کند و صنعت چاپ هم چنین بود. مهر و انگشترهای خانم که اساس کارش همان شیوه‌ی چاپ باسمه می‌باشد از زمان‌های باستان به‌کار گرفته شده بود. چاپ باسمه قرن‌ها قبل از گوتنبرگ در چین شناخته شده بود. یک کتاب چاپی که تاریخ سال 868 را دارد در آنجا کشف شده است. در غرب نیز قبل از گوتمبرگ با آن آشنا بودند. چاپ باسمه امکان تولید نسخه‌های متعدد از یک کتاب را فراهم می‌کرد، امّا یک مشکل اساسی داشت. از آنجا که برای هر کتابی باید یک سری کامل و جدید از صفحات ساخته و حک حروف روی چوب انجام می‌شد برای تولید کتابهای مختلف عملی و مناسب نبود.
برخی اوقات گفته شده است که سهم عمده گوتمبرگ در صنعت چاپ اختراع حروف چاپی قابل جابجایی بوده است. در واقع حروف چاپی جابجایی در اواسط قرن یازدهم در چین توسط شخصی به‌نام «پی‌شنگ» اختراع شده بود. این حروف را در آن زمان با نوعی سفال می‌ساختند که طبعاً نمی‌توانست زیاد بادوام باشد. بعدها چینی‌ها و کره‌ای‌ها در ساخت حروف چاپی قابل جابجایی اصلاحاتی به‌وجود آوردند. مدتی قبل از گوتمبرگ کره‌ای‌ها از حروف چاپی فلزی استفاده می‌کردند. در واقع دولت کره در اوایل قرن پانزدهم از ایجاد یک کارگاه ریخته‌گری برای تولید حروف چاپی فلزی حمایت کرد. برخلاف تمام این ها اشتباه خواهد بود اگر پی‌شنگ را شخصاً در این خصوص فردی مؤثر بدانیم. زیرا اولاً ساخت حروف چاپی قابل جابجایی در چین، تا هنگامی که در سال‌های اخیر روشهای جدید چاپ را از غرب فراگرفتند، هرگز همگانی نشد.
برای بهره‌گیری از روشهای جدید چاپ چهار عامل عمده باید وجود داشته باشد :
1- حروف چاپی قابل جابجایی همراه با سیستم حروف چینی
2- ماشین چاپ
3- مرکب مناسب برای چاپ
4- ماده‌ی مناسب برای چاپ آن روی کاغذ
کاغذ سال‌ها قبل در چین توسط تسائی‌لون اختراع شده بود و در غرب نیز قبل از گوتمبرگ به شکلی گسترده از آن استفاده می‌شد. این تنها عامل از عوامل چهارگانه مورد نیاز چاپ بود که گوتمبرگ به شکل آماده در دسترس داشت. اگر چه در مورد سه عامل دیگر قبل از گوتمبرگ کارهایی انجام شده بود، ولی گوتمبرگ اصلاحات و ابداعات مختلف و متعددی در هر یک از آنها پدید آورد. پیدا کردن ترکیب فلزی مناسب برای ساخت حروف چاپی، تهیه مرکب روغنی چاپ و بالاخره ابداع یک پرس مناسب از کارهای گوتمبرگ بود. اما سهم کلی گوتمبرگ در صنعت چاپ بسیار فراتر و بزرگ‌تر از هر یک از این اختراعات و اصلاحات به تنهایی می‌باشد. اهمیت گوتمبرگ در اصل به این دلیل است که او با ترکیب تمام عوامل مورد نیاز چاپ سیستم تولید کارایی را ابداع کرد.
صنعت چاپ برخلاف تمام اختراعات پیشین اصولاً یک سیستم تولید انبوه است. یک تفنگ به تنهایی اسلحه بسیار مؤثری از یک کمان یا یک نیزه می‌باشد اما یک نسخه از یک کتاب چاپی به خودی خود چیزی برتر از نسخه خطی آن نیست. بنابراین مزیت اصلی چاپ در تولید انبوه آن است. آنچه که گوتمبرگ ابداع کرد تنها یک ابزار و یک وسیله و یا حتی انجام یک سلسه اصلاحات در آنچه که وجود داشت، نبود بلکه ابداع یک سیستم کامل تولید بود.
اطلاعات ما پیرامون شرح حال گوتمبرگ چندان زیاد نیست. می‌دانیم که او در حدودسال 1400 در شهر ماینز آلمان متولد شد و در اواسط قرن تمام فعالیت خود را وقف هنر چاپ کرد. معروف‌ترین کار او کتاب مقدس گوتمبرگ می‌باشد که حدود سال 1454 در ماینز چاپ شده است. البته نام گوتمبرگ در هیچ یک از کارهای چاپی او، حتی در کتاب مقدس گوتمبرگ که مسلماً با تجهیزات او چاپ شده است، به چشم نمی‌خورد.
گوتمبرگ ظاهراً کاسب خوبی نبوده و نتوانست از اختراع خود پول زیادی به دست آورد. او در دعاوی متعددی گرفتار شد که در یکی از آنها محکوم شد تجهیزات خود را به شریکش یوهان فاست واگذار نمود. گوتمبرگ در سال 1468 و در ماینز درگذشت.
با مقایسه توسعه بعدی اروپا و چین می‌توان تصویری از تأثیر گوتمبرگ بر تاریخ جهان به دست آورد. در هنگام تولد گوتمبرگ اروپا به سرعت پیشرفت کرد در حالی که پیشرفت چین، که تا مدتها بعد هنوز از چاپ باسمه استفاده می‌کرد، نسبتاً کند بود. البته مبالغه خواهد بود اگر تنها صنعت چاپ را باعث این اختلاف بدانیم ولی به هر حال این امر عامل بسیار مهمی در این باب بوده است.
این نکته نیز قابل توجه است که از بزرگان علم و دانش که در این کتاب از آنها نام برده شده است، تنها سه نفر در پنج قرن قبل از گوتمبرگ می‌زیستند، در حالی که شصت و هفت نفر دیگر در پنج قرن بعد از مرگ گوتمبرگ زندگی می‌کردند. این می‌تواند به شکلی بیانگر این نکته باشد که اختراع گوتمبرگ عاملی عمده و احتمالاً عامل اصلی در انفجار پیشرفتهای انقلابی علوم دوران جدید بوده است.
تقریباً مسلم است که اگر آلکساندر گراهام بل هرگز وجود نمی‌داشت تلفن توسط فرد دیگری و در همان مقطع تاریخی اختراع می‌شد. این را در مورد بسیاری دیگر از اختراعات نیز می‌توان گفت. ولی بدون گوتمبرگ اختراع صنعت جدید چاپ ممکن بود برای نسل‌ها به تاخیر افتد. با توجه به تأثیر همه جانبه چاپ بر جریان بعدی تاریخ، مطمئناً گوتمبرگ سزاوار آن است که رده بالایی را در این فهرست داشته باشد.
برگرفته از : کتاب تاثیرگذارترین های تاریخ
شرح حال و آثار یکصد نفر از موثرترین شخصیت های تاریخ جهان
نوشته: میشل اچ.هارت
ترجمه: محمد حسین آهویی
انتشارات روزنه
