ژان پرین دانشمند
فرانسوی در 30 سپتامبر سال 1870 در شهر لیل از شهرهای فرانسه پا بعرصه وجود گذاشت. او و دو خواهرش توسط مادرشان بزرگ شدند چون پدرشان که افسر ارتش فرانسه بود در جنگهای بین فرانسه و پیروس (آلمان آن روز) زخمهای زیادی برداشت و بعلت این زخمها دارفانی را وداع گفت.
ژان دوره دبیرستان را در شهر پاریس گذراند و سپس داوطلبانه دوره یکساله خدمت سربازی را انجام داد و در سال 1891 وارد مدرسه عالی فیزیک شد و بین سالهای 1894 و 1897 بعنوان آسیستان فیزیک مشغول کار گردید و تحقیقات خود را در مورد اشعه کاتودیک و اشعه X در این فاصله انجام داد و تز دکترای خود را نیز در همین زمینه نوشت. در زمانی که پرین تحقیقات خود را انجام می داد اختلاف عقیده گسترده ای در مورد ساختمان اشعه کاتودیک که در لوله خلاء بوجود می آمد، بین دانشمندان فیزیک آن عصر وجود داشت. بعضی عقیده داشتند که این اشعه شبیه نور معمولی است در حالیکه بررسی ها و تحقیقات پرین در سال 1895 نشان داد که این اشعه متشکل از توده ای از ذرات با بار منفی است.
دانشمند فیزیک دیگری به نام تامسون تجربیات پرین را ادامه داد و اصلاح کرد و نشان داد که دست آوردهای پرین صحیح است و نتایج آن مورد تائید قرار گرفت. این تجربیات در سال 1897 به نتیجه رسید و دریافتند که این ذرات با بار منفی در حدود 2000 بار از اتم هیدروژن کوچکترند و این ذرات بعدا الکترون نام گرفت که قسمتی از ساختمان اتم می باشد. بررسی های پرین او را درگیر در مطالعه ساختمان اتم کرد، مارسل بریلون یکی از استادان پرین از دانشمندانی بود که در مورد تئوری اتمی نظریاتی داشت. در آن زمان می گفتند که اجسام خالص از ذرات ریزی ساخته شده اند که به آن اتم اطلاق می کردند و ترکیباتی را که از دو یا چند اتم ساخته شده اند ملکول لقب گرفتند. در اواخر قرن 19، تئوری اتمی بطور وسیعی از طرف دانشمندان بخصوص شیمیدانها مورد قبول قرار گرفته بود. هر چند که بعضی از دانشمندان فیزیک به مجادله برخاستند و اظهار داشتند که اتم ها و ملکول ها چیزی نیستند مگر یک افسانه مناسب برای محاسبه ی واکنش های شیمیایی.
پرین دکترای فیزیک خود را در سال 1897 دریافت کرد و در همین سال شروع به تدریس درس جدیدی به نام شیمی-فیزیک در دانشگاه سوربن پاریس نمود.این درس موفقیت بزرگی برای او آورد و در سال 1910 به سمت استادی کرسی شیمی-فیزیک این دانشگاه برگزیده شد و این سمت تا سال 1940 برای او باقی ماند.
او در سال 1910 بدنبال مطالعات در تئوری اتمی پیشنهاد کرد که هر اتم شبیه منظومه شمسی است منتهی به شکل بسیار کوچک و مینیاتوری آن؛ یعنی الکترونها مانند کرات منظومه شمسی بدور هسته اتم که بجای خورشید است گردش می کنند ولی راهی برای اثبات این تئوری نداشت. ده سال بعد ارنست رادرفورد مدل اتمی خود را که همان تئوری پرین بود عرضه کرد که الکترونها با بار منفی بسرعت بدور هسته متراکم اتم با بار مثبت گردش می کنند.
با این حال مطالعات پرین در شیمی-فیزیک گسترده تر شد و از اشعه کاتودیک بطرف کشف ساختمان ملکولی ترکیبات شامل ترمودینامیک، اسمز، حمل و نقل یون ها و حالات تبلور اجسام، معطوف گردید. تحقیقات او در مورد اجسام کلوئیدی منجر به مطالعه حرکات برونی گردید که وجود مولکول ها را تائید می کند.
حرکات برونی برای اولین بار در سال 1827 توسط گیاه شناس انگلیسی رابرت برون توصیف گردید و بنام خود این دانشمند نامگذاری شد. در سال 1905 آلبرت انشتین مقاله مهمی در مورد حرکات برونی منتشر کرد که تائید مهمی درمورد تئوری مولکولها بود و از نظر مقداری پیش گوئی کرده بود ولی تجربیات و تحقیقات زیادی لازم بود تا این فرضیه به اثبات برسد. پرین از سال 1908 تا 1913 تحقیقات خستگی ناپذیری در این مورد انجام داد تا سرانجام پیش بینی آلبرت انشتین را به اثبات رساند. او ثابت کرد که می توان جابجایی ذرات معلق در یک مایع و معدل حرکات آنها را با توجه به وزن مخصوص مایع و درجه حرارت محیط پیش بینی کرد. هر چند که یکنواختی ذرات معلق و اندازه آنها بسیار مهم است؛ یکی از تجربیات او در این مورد، کار روی یک نوع شیرابه گیاهی بود که پس از ماهها سانتریفوژ خسته کننده توانست مقدار جزیی در حدود دهم گرم از ذرات یکنواخت برای آزمایش تهیه کند و هنگامیکه حرکات برونی این ذرات را بررسی کرد و اندازه گرفت نتایج درست مطابق تئوری ملکولی بود.
او همچنین ته نشین شدن ذرات معلق در یک مایع را نیز اندازه گرفت، حال اگر تئوری ملکولی درست باشد بایستی ذرات معلق کوچکتر از اندازه معینی هرگز ته نشین نشود و همیشه معلق در مایع مربوطه بماند (پایداری مواد کلوئیدی). زیرا برخورد مولکولهای این ذرات معلق ایجاد نیرویی میکند که ذرات خیلی ریز را بطرف بالای مایع می راند و بر خلاف نیروی جاذبه اثر می کند حالا اگر این سوسپانسیون (مایع حاوی ذرات معلق) برای مدتی بحال خود گذاشته شود تعادلی در ذرات حاصل شده و غلظت ذرات معلق در عمق های مختلف مایع بدون تغییر باقی می ماند. حال اگر مشخصات سوسپانسیون ها معلوم باشد، امکان پیش بینی پراکندگی ذرات و تعادل آنها وجود دارد.
پرین با نبوغ و پشتکار خود چندین هزار آزمایش را با تکنیک میکروسکوپی انجام داد و ذرات معلق را در عمق های مختلف حتی با اختلاف یکهزار و دویست میلی متر شمارش نمود و با برداشت قطرات سوسپانسیون و مطالعه آنها زیر میکروسکوپ، او دریافت که ذرات معلق هر چه از انتهای ظرف دورتر باشند کوچکتر هستند و این نسبت بقدری دقیق است که تئوری مولکولی را به اثبات می رساند. او بعدها وسائلی برای اندازه گیری حرکات و جابجایی این ذرات در زمینه حرکات برونی اختراع کرد.
تحقیقات پرین این امکان را برای او فراهم کرد که اندازه ملکولی بعضی از اجسام را محاسبه نماید و وزن ملکولی آنها را بر حسب گرم بدست آورد. امروزه عدد آووگادرو برابر با 6.02×1023 می باشد و نتایجی که پرین در آن زمان بدست آورد تنها حدود 6 درصد بیشتر بود. هنگامیکه او تحقیقات خود را در کتابی به نام اتم منتشرکرد، حقیقت اتم و ملکول تا حدود زیادی در بین دانشمندان فیزیک و شیمی آن روز جهان مورد قبول قرار گرفت.
پرین جایزه نوبل فیزیک سال 1926 را بخاطر تحقیقات پیوسته و مداوم خود در مورد ساختمان مواد و بخصوص در مورد تعادل ذرات در مایعات دریافت کرد. سخنگوی آکادمی سلطنتی سوئد هنگام معرفی او، کارها و تحقیقات و مطالعات خستگی ناپذیر او را مورد ستایش و تمجید فراوان قرار داد.
پرین در سال 1897، ازدواج کرد و دارای یک پسر و یک دختر شد. او به جوانان میدان می داد تا در مسائل علمی اظهار نظر کنند. او هفته ای یکبار در لابراتوار خود جوانان و همکاران خود را جمع می کرد تا در مورد مسائل علمی بحث نمایند. او هم در تئوری و هم در عمل تحقیقات وسیعی انجام داد. در جریان جنگ بین المللی اول، او بعنوان افسر ارتش فرانسه وارد خدمت شد. بخصوص در قسمت مهندسی مربوط به زیر دریایی های فرانسه. بعد از پایان جنگ او به فیزیک هسته ای علاقه مند شد و یکی از اولین دانشمندانی بود که پیشنهاد استفاده از حرارت و انرژی خورشیدی را مطرح نمود .
او مرکز مطالعات ملی علمی فرانسه را بنا نهاد و فعالانه در تاسیس انستیتوی فیزیک و شیمیایی علوم بیولوژی و انستیتوی فیزیک نجومی اقدام کرد. او جهت استفاده عموم از دانش بشری بخصوص جوانان، مبادرت به ایجاد مرکز مطالعات نمود. همچنین در سال 1937 نمایشگاه بین المللی علوم را در شهر پاریس افتتاح کرد. او فردی سوسیالیست و ضد نازی بود لذا بعد از اشغال فرانسه توسط آلمان نازی در سال 1940 ، پرین به ایالات متحده سفر کرد جائیکه فرزند او در دانشگاه کلمبیا به تدریس فیزیک مشغول بود. او در امریکا مشغول جلب پشتیبانی آمریکایی ها برای فرانسه شد و در مورد تاسیس دانشگاه فرانسوی در شهر نیویورک فعالیت بسیار نمود.
پرین علاوه بر دریافت جایزه نوبل در طول زندگی علمی خود جوایز متعدد دیگری نیز دریافت کرد مثل جایزه موسسه سلطنتی لندن در سال 1896 و جایزه آکادمی علوم فرانسه در سال 1914. او در سال 1923 به عضویت آکادمی علوم فرانسه مفتخر شد و در سال 1938 به سمت رئیس این آکادمی برگزیده شد. او درجات افتخاری زیادی از دانشگاه های بروکسل، لیاژ، گنت، کلکته، منچستر، نیویورک، پرپنستون و آکسفورد دریافت نمود. او عضو موسسه سلطنتی لندن، آکادمی علوم ایتالیا، چکسلواکی، بلژیک، سوئد ، رومانی و چین بود.
او در سال 1942 در آمریکا درگذشت و فرانسوی ها پس از پایان جنگ جهانی دوم بقایای جسد او را به پاریس منتقل کردند و در بنای پانتنون که از تاریخی ترین بناهای پاریس است بخاک سپردند.
نویسنده : دکتر حداد تهرانی
برگرفته از : مجله دانستنیها