حرم حضرت عبدالعظیم حسنی یک بارگاه نورانی

By سبا خورشیدی on ژانویه 15, 2023

حرم حضرت عبدالعظیم حسنی مکانی نام‌آشنا برای همه مردم ایران است. حرم حضرت عبدالعظیم حسنی بارگاه یکی از امامزاده‌های بسیار مهم و تأثیرگذار در ایران می‌باشد ایشان متولد سال ۱۷۳ قمری و در زمان امامت امام موسی کاظم در شهر مدینه چشم به جهان گشود. نام پدر ایشان عبدالله و نام مادرش فاطمه بود. همسرش نیز از نوادگان امام حسن مجتبی بود. علت شهرت خاص ایشان، توجه خاص امام هادی، به ایشان بوده است. امام هادی علیه‌السلام همیشه شیعیان منطقه را به سؤال از ایشان راهنمایی می‌نمود.

تاریخچه شهرری

شهرستان ری  در طول تاریخ ایران همواره یکی از شهرهای مهم مذهبی ایران بوده است و از نظر مذهبی همواره در تاریخ مورد توجه قرار گرفته است و به همین جهت همواره مورد توجه مردم و حکمرانان این دیار قرار داشت و در اعصار مختلفی مورد توجه حکومت¬ها و مردمان بوده است. شهرستان ری گاهی به نام پایتخت مذهبی زرتشتیان، پایتخت تابستانی اشکانیان، پایتخت آل‌بویه و پایتخت مهم سلجوقیان شناخته می‌شده است. امروزه نیز شهرری به‌واسطه حضور حرم حضرت عبدالعظیم حسنی شهرت یافته است و یکی از مقاصد گردشگری مذهبی محبوب در ایران می‌باشد. ناگفته نماند در برخی دوران¬ها مانند دوران حکومت سلجوقیان کمی از اهمیت و توجه به آن کاسته شده است و کمتر مطرح بوده است.

شهر ری علاوه بر اینکه یک مکان مذهبی است و با وجود حرم حضرت عبدالعظیم حسنی متبرک شده است در عین حال بناهای تاریخی دیگری نیز دارد. بعنوان مثال مقبره شاعر بزرگ و نامی کشور جلال آل احمد نیز در ری واقع شده است. آرامگاه شیوخ بزرگ اسلام مانند شیخ صدوق (ابن بابویه گورستانی واقع در شهر ری است که شیخ صدوق در آن دفن گردیده) و شیخ محمد خیابانی نیز در شهر ری واقع شده است. قبور اشخاص دیگری مانند محمدرضا مهدوی کنی نیز در این شهر مذهبی قرار دارد.

چه کسی در حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی مدفون است؟

شیخ بزرگواری که آرامگاه ایشان در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی واقع است؛ حضرت عبدالعظیم است. دلیل نام گذاری حرم نیز به خاطر اسم ایشان بوده است و از آن جهت به ایشان حسنی میگویند که از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی (ع) هستند. البته در مجموعه این حرم امامزاده¬ها و اشخاص دیگری نیز مدفون هستند. امام زاده همزه بن موسی از فرزندان امام موسی الکاظم (ع) و امامزاده طاهره (ع) از فرزندان امام زین العابدین (ع) در این مکان متبرک مدفون هستند. قبر شیوخ بزرگ و افراد دیگر نیز در آستان حرم قابل مشاهده است. از آنجا که امامزاده عبدالعظیم حسنی از نظر تاریخی و زمانی، در زمانی دورتر از مابقی امامزادگان و نوادگان مدفون در حرم، در این مکان مذهبی دفن گردیده¬اند، به همین جهت این حرم و بارگاه به نام ایشان شناخته میشود.

بنای اولیه حرم حضرت عبدالعظیم حسنی

بنای اولیه حرم حضرت عبدالعظیم حسنی را مشخص نیست که دقیقاً چه کسی ساخته است ولی می‌دانیم که یک بنای بسیار ساده بوده است. بنای نخستین حرم حضرت عبدالعظیم حسنی را محمد پسر زید داعی علوی در قرن سوم قمری تعمیر اساسی نمود. پادشاه که شیعه ‌مذهب بودند درب اصلی ورودی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی را ساختند.

ساختمان کنونی آستان

این بارگاه مقدس دارای گنبدی طلایی‌رنگ مربوط به حضرت عبدالعظیم حسنی و دو گلدسته فیروزه‌ای به همراه دو گنبد فیروزه‌ای دیگر در دو طرف مقبره ایشان می‌باشد. گنبدهای اطراف حرم حضرت عبدالعظیم حسنی متعلق به امامزاده حمزه، فرزند امام  موسی کاظم و امامزاده طاهر، فرزند امام سجاد می‌باشد. این سه امامزاده دارای یک رابطه بزرگ به هم متصل می‌باشند. بارگاه حرم حضرت عبدالعظیم حسنی دارای ۴ صحن بزرگ می‌باشد که این صحنه‌ها معمولاً پر از قبرهای بسیار قدیمی یا بسیار جدید است.

معمولاً بین شیعیان رسم است که اموات خود را در مجاورت امامزاده‌ها به خاک می‌سپارند تا اموات به برکت وجود آن امامزاده، در آرامش باشد. حتی داخل خود رواق هم پر از قبر است که البته  به جهت برهم نخوردن ظاهر رواق‌ها، فقط یک نام از آن افراد بر روی سنگ‌های کف حک‌شده است. درون رواق‌ها کاملاً آینه‌کاری شده و زیبایی چشم‌نوازی را به ما نشان می‌دهد.

حضرت عبدالعظیم حسنی که بود؟

حضرت عبدالعظیم حسنی از نسل امام حسن مجتبی است؛ از همین روست که بین مردم ازنظر معنوی ارج‌وقرب بالایی دارد. ایشان در طول عمر خود چهار امام را درک کرد. امام کاظم امام رضا امام جواد و امام هادی و در سن ۷۹ سالگی از دنیا رفت. ایشان در زمان خلفای عباسی می‌زیست. خلفای عباسی دشمنی خاصی با شیعیان و علویان داشتند. آنها یک‌بار ایشان را به همراه چند تن دیگر از شیعیان بزرگ زمان در جوار قبر امام حسین در کربلا به طرز فجیعی کشتند اما ایشان جان سالم به دربرد. نحوه کشتن این علما به این صورت بود که همه را در کنار قبر امام حسین به هم بستند و سقف را روی سرشان خراب کردند.

حضرت عبدالعظیم حسنی بعد از نجات از این ماجرا، با کسب اجازه از امام هادی (ع) خود را به ری رساند. هدف ایشان از آمدن به ری، گسترش معارف اسلامی بود. ایشان در ری به‌صورت مخفیانه زندگی می‌کرد و با شیعیان در ارتباط بود و به سؤالات دینی و مذهبی مردم ری پاسخ می‌داد. بااینکه این حضرت ازنظر سیاسی همواره در خفقان و فشار بود بااین‌حال ملاقات مخفیانه خود با شیعیان را ادامه می‌داد به‌طوری‌که روزانه به موج هواداران و مراجعین به محضر ایشان افزوده می‌شد، ایشان معمولاً در سرداب خانه یکی از شیعیان آن شهر زندگی پنهانی داشت و پس از مدتی بیمار و در سال ۲۵۲ قمری وفات یافت.

مدت دقیق حضور ایشان در ری مشخص نیست اما با توجه به کتب و متون تاریخی می‌توان حدود آن را تخمین زد. این نواده حسنی همواره در جهت رشد فرهنگ و مذهب مردم ری می‌کوشید و به فعالیت‌های سیاسی اجتماعی می‌پرداخت و از هر فرصتی برای نشر و بیان علوم مذهبی استفاده می‌کردند؛ ازاین‌رو حضرت عبدالعظیم ازنظر علمی، فرهنگی، مذهبی و جهادی از شخصیت‌های برجسته و مهم در زمان خود بوده‌اند.

فوت حضرت عبدالعظیم حسنی

نقل‌شده است که پیامبر اسلام ص به خواب یکی از شیعیان ری می‌آید و محل دفن حضرت عبدالعظیم حسنی را به او نشان می‌دهد. زمانی که او به صاحب آن باغ مراجعه می‌کند، صاحب باغ هم، خواب مشابهی را دیده بوده. همین امر باعث می‌شود که او باغ خود را وقت دفن سادات و شیعیان کند. همان روز حضرت عبدالعظیم حسنی وفات نمود. به طور دقیق  به گفته “صاحب بن عباد” یکی از شیعیان حاضر در ری در شب وفات حضرت عبدالعظیم حسنی رویایی در خواب مشاهده میکند که در آن خواب پیامبر بزرگوار اسلام میفرمایند:

<مردی یکی از فرزندان مرا فردا از سکته المولی می¬آورند و در باغ عبدالجبار بن عبدالوهاب، در کنار درخت سیب دفن میکنند>

صاحب بن عباد میگفت: شخص خواب بیننده به آن باغ مراجعه میکند تا آن را خریداری نماید؛ در عین حال صاحب خواب نیز همچین خوابی دیده بود و به همین علت تصمیم میگیرد کل باغ را وقف دفن سادات و شیعیان کند. (آن باغ امروزه به حرم حضرت عبدالعظیم حسنی تبدیل گردیده است). با رحلت حضرت، شیعیان و ارادتمندان به خاندان اهل بیت برای تشییع خود را به ری میرسانند و در مراسم خاکسپاری شرکت میکنند. هنگامیکه حضرت عبدالعظیم را غسل میدادند تکه¬ای کاغذ در پیراهن ایشان پیدا میکنند که در آن نوشته شده بود: من ابوالقاسم پسر عبدالله پسر علی پسر حسن پسر زید پسر حسن پسر علی ابن ابی¬طالب هستم.

در سال¬های 254 و 255 هجری قمری، پیکر مطهر ایشان در این باغ که اطراف شهرستان ری بوده دفن شد. پس از مدتی در قرن سوم هجری و به دستور محمد بن زید داعی علوی بنایی بسیار ساده روی قبر مطهر آن حضرت ساخته شد.

به خاطر وسعت باغ وقف شده می‌توان احتمال داد که تا شعاع قابل‌توجهی ، مدفن شیعیان و سادات و محبان اهل بیت باشد.

بازسازی‌های حرم عبدالعظیم حسنی

یکی از قدیمی‌ترین آثار کشف‌شده در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی، نام یکی از وزیران سلجوقی در قرن پنجم قمری می‌باشد. همچنین نام محمد بن زید علوی در قرن دوم قمری حرم حضرت عبدالعظیم حسنی را تعمیر و بازسازی و همچنین عضد‌الدوله دیلمی در قرن چهارم قمری. حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در ادوار مختلفی تکمیل و توسعه‌یافته است. در این میان، حاکمان صفوی کارهای بزرگی برای توسعه و بازسازی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی انجام داده‌اند که یکی از آنها ساخت ایوان اصلی آستان در قرن دهم قمری می‌باشد.

در زمان قاجاریه هم به حرم حضرت عبدالعظیم حسنی توجه بیش‌ازپیش شد. علت این توجه نزدیکی ری به تهران بود به طوری که عکس بناهای حرم حضرت عبدالعظیم حسنی متعلق به دوره قاجاریه است. از جمله آثار قاجاریه در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی می‌توان خود ضریح حرم را نام برد. این ضریح در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. صحن‌ها، غرفه‌ها و دیوان‌ها، کفشداری‌ها و ایوان آیینه، بنای مدرسه “امین السلطان”، باغ جیران، باغ طوطی، بنای امامزاده طاهر، ضریح امامزاده حمزه ازجمله اقدامات قاجاریان در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی است. هرچند آثار شاه‌طهماسب صفوی نیز، در حضرت عبدالعظیم حسنی بسیار برجسته است. زرین گنبد حرم حضرت عبدالعظیم حسنی به‌فرمان ناصرالدین‌شاه و در سال ۱۲۷۰ قمری انجام شد.

بخش¬های مختلف بارگاه حرم حضرت عبدالعظیم حسنی

همان‌طور که گفتیم از قسمت‌های مختلف حرم حضرت عبدالعظیم حسنی می‌توان به ساخت ضریح نقره‌ای حرم که در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته‌شده است اشاره کرد حرم حضرت عبدالعظیم حسنی داری بخش‌های مختلفی است در این میان می‌توان به ایوان آیینه، بنای مدرسه امین السلطان که در ضلع شرقی حرم قرار دارد نیز اشاره کرد. باغ جیران باغ توتی است که در سمت غربی حرم احداث گردیده است. باغ توتی یکی از دنج‌ترین مکان‌های حرم عبدالعظیم حسنی است که مردم از ابتدا به آن نام باغ توتی دادند که از آن می‌توان کل حرم را مشاهده کرد. بعد از زیارت حتماً به آن سری بزنید و کمی استراحت کنید. برج سلجوقی یا همان برج طغرل یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهرری است که در نزدیکی حضرت عبدالعظیم حسنی قرار دارد.

بقعه و گنبد امامزاده طاهر در زمان حکومت ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین شاه به‌فرمان ظل السلطان و همت رضا قلی خان ساخته شد نیز در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی واقع است.

تمام بخش‌های حرم حضرت عبدالعظیم حسنی به‌مرور و در اعصار مختلف ساخته‌شده که به‌مرورزمان گسترش و مرمت یافته است.  علاوه بر موارد ذکرشده آثار تاریخی دیگری مانند صندوق چوبی ساخته‌شده از درخت عود و گردو، کتیبه‌هایی به خط نسخ و ثلث نیز اشاره کرد. کاشی‌کاری‌های محراب و سقف حرم حضرت عبدالعظیم حسنی از معماری‌های چشم‌نواز اسلامی هستند که توجه زائرین را به خود جلب می‌کنند. معماری حرم نیز کاملاً رنگ و بوی ایرانی اسلامی دارد که هرچه از زیبایی آن بگوییم کم گفته‌ایم. نمای بیرونی حرم نیز با طلا پوشیده شده است. این پوشش طلایی به دستور ناصرالدین‌شاه در سال ۱۲۷۰ هجری قمری ساخته شد. آثار و روایاتی ازجمله خطبه امیرالمؤمنین، احادیث امام موسی کاظم، امام محمدتقی و امام علی النقی (ع) از ایشان باقی‌مانده است.

قبرستان حرم حضرت عبدالعظیم حسنی

معمولاً بین شیعیان رسم است که اموات خود را در مجاورت امامزاده‌ها به خاک می‌سپارند تا اموات  به برکت وجود آن امامزاده، در آرامش باشد. حرم حضرت عبدالعظیم حسنی از دیرباز بسیاری از مشاهیر و نامداران ایران بوده است. این دفن‌ها معمولاً در کنار آرامگاه و رواق‌های حرم حضرت عبدالعظیم حسنی یا اکثراً در باغ طوطی انجام‌شده است. مقبره ناصرالدین‌شاه قاجار نیز در رواق کناری آرامگاه اصلی بوده که بعد از انقلاب تخریب شد. در صحن حرم حضرت عبدالعظیم حسنی نیز  قبر ستارخان سردار ملی ایران با قطعه‌ای  از وصیت‌نامه او که بر روی قبرش  هک شده دیده می‌شود. داخل رواق پر از عبور علما و روحانیون قدیم و جدید آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی و ملاعلی کنی و محمد قزوینی و شیخ محمد خیابانی، محمدتقی فلسفی، آیت‌الله شاه‌آبادی و….

با اندک فاصله‌ای حرم حضرت عبدالعظیم حسنی و در مجاورت آن، آرامگاه رضاشاه پهلوی و یک یادمان بزرگ بر روی آن ساخته‌شده بود که کم‌کم افراد دیگر خاندان پهلوی در همان مکان به خاک سپرده شدند.  جنازه رضاشاه پهلوی بعد از شش سال از فوتش به ایران آورده شد و در سال ۱۳۲۹ در این مکان به خاک سپرده شد. این یادمان و قبر وی، بعد از انقلاب تخریب شد. در آن زمان قبر پنجاه تن از وابستگان خاندان پهلوی در این مکان وجود داشت.

دسترسی به حرم حضرت عبدالعظیم حسنی

حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در شهرری و در جنوب تهران واقع گردیده است بنابراین برای دسترسی به آن باید خود را به سمت منطقه ۲۰ تهران برسانید. راه‌های مختلفی همچون مترو، بی آر تی، تاکسی و… برای رفتن به حرم وجود دارد که در ادامه به هریک اشاره خواهیم کرد. ساعت بازدید حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در نیمه نخست سال یک ساعت قبل از اذان صبح تا ۳۰ دقیقه بامداد است و در نیمه دوم سال یک ساعت قبل از اذان صبح تا ساعت ۲۲:۳۰ می‌باشد. در ایام تعطیل شامل جمعه، ماه مبارک رمضان و مناسبت‌های ویژه مذهبی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی به‌طور یکسره بر روی زائرین باز بوده است.

برای رفتن به حرم حضرت عبدالعظیم حسنی کافی است خط یک مترو تهران ( خط تجریش- کهریزک) استفاده کنید و در ایستگاه‌های انتهایی آن به نام حرم حضرت عبدالعظیم حسنی پیاده شوید. ازآنجا تا خود حرم حضرت عبدالعظیم حسنی نیز اتوبوس‌ها و تاکسی‌هایی پیش‌بینی‌شده است.

دسترسی به حرم با خودروهای شخصی

اگر ساکن شهر کرج هستید باید از آزادراه تهران-کرج استفاده کنید تا به بزرگراه آزادگان برسید سپس داخل آزادگان جنوب شوید و تا خیابان شهید رجایی پیش بروید پس‌ازآن به پل فتح خواهید رسید که به بلوار شهید دستواره دسترسی دارد درب جنوبی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در همین بلوار واقع‌شده است.

اگر ساکن غرب تهران هستید (فرودگاه مهرآباد، میدان آزادی و…) خیابان آزادی را به سمت شرق بروید تا به بزرگراه شهید نواب صفوی برسید بعد به سمت جنوب حرکت کنید تا به بزرگراه شهید تندگویان بروید پس از مسافتی به بزرگراه آزادگان خواهید رسید که به شهید رجایی راه دارد همانند مسیر قبل ادامه دهید تا به پل آوینی و بلوار سلمان راه پیدا کنید.

ساکنین شمال و مرکز تهران (ستارخان، گیشا، جمهوری و…) خود را به بزرگراه شهید نواب برسانند و مسیرهای بالا را ادامه دهند تا در آخر به حرم حضرت عبدالعظیم حسنی برسند.

ساکنین هفت‌تیر، ولیعصر، کریم‌خان و انقلاب نیز باید از خیابان وحدت اسلامی به خیابان شوش برسند پس از ادامه مسیر به خیابان شهید رجایی و بعد از عبور از پل فتح به بلوار شهید دستواره خواهند رسید همان‌طور که گفتیم درب جنوبی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در این بلوار قرار دارد.

اگر ساکن شرق تهران (نارمک، لویزان و…) هستید باید به خیابان دماوند برسید. سی متری نیروی هوایی را نیز رد کنید تا در ادامه به بزرگراه بسیج و بعد به آزادگان وارد شوید. بزرگراه آزادگان را تا خیابان فدائیان اسلام ادامه دهید تا به کمربندی شهرری برسید در این صورت درب شرقی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی را مشاهده خواهید کرد.

حرم مطهر شاه عبدالعظیم مانند اکثر آرامگاه‌ها و اماکن زیارتی دارای پارکینگ می‌باشد و این موضوع امکان تردد با وسیله شخصی را برای زائرین بسیار راحت و آسان نموده است.

دسترسی به حرم حضرت عبدالعظیم حسنی با اتوبوس

خط‌های ۷۱۱ (پارکینگ شهرری) که از شمال حرم و خط ۷۱۹ (فلکه دوم دولت‌آباد) از نزدیکی حرم گذر می‌کنند می‌توانید با پرداخت حداقل هزینه با کمک آنها خود را به حرم برسانید.

اقامت در اطراف حرم حضرت عبدالعظیم حسنی

اگر شما از شهرهای دیگر به زیارت حرم حضرت عبدالعظیم حسنی می‌آیید برای اقامت شبانه، زائرسرای حرم گزینه خوبی است. البته در اطراف حرم مسافرخانه وجود دارد اما متأسفانه فاقد هتل است. اگر فرهنگی هستید به مهمان‌پذیر فرهنگیان واقع در خیابان فدائیان اسلام بروید.

تشویق به بازدید از حضرت عبدالعظیم حسنی

رفتن زیارت حرم حضرت عبدالعظیم حسنی می‌تواند آرامش خاصی را برای شما به ارمغان بیاورد. این آستان بازارهای متعددی در اطراف خود دارد که بعضی از آنها به‌تازگی احداث‌شده و اکثر آنها سنتی و بومی هستند. همه‌روزه زائران زیادی به این آستان روانه می‌شود و گاهی برای دیدار اهل قبور خود مشغول پخش نذری در اطراف آستان می‌گردند. این آستان دارای یک رصدخانه مجهز و قابل‌استفاده برای عموم ونیز یک دانشگاه علوم حدیث و یک حوزه علمیه زیبا می‌باشد.

به شما توصیه می‌کنیم اگر قصد رفتن به شهرری و بازدید از حرم حضرت عبدالعظیم حسنی را دارید بهتر است یک روز کامل را به آن اختصاص دهید چراکه بعد از زیارت حرم و بازدید از صحن‌ها، ایوان‌ها و آیینه‌کاری‌ها بهتراست سری هم به بازار ۵۰۰ ساله شهرری بزنید این بازار در نزدیکی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی قرار دارد که ازنظر تنوع کالا چیزی کم از سایر بازارهای دیگر ندارد بلکه کامل‌تر و بزرگ‌تر نیز هست. مردمان اهل ری برای خرید مایحتاج خود حتی لباس و کالاهای منزل به بازار ری می‌آیند.

اگر قصد خرید سوغاتی را دارید قطعاً دست‌پر بازخواهید گشت. یکی دیگر از جاهایی که باید به آن سر بزنید کبابی‌های امامزاده حسن هستند که حسابی پرآوازه هستند. بوی نان داغ و ریحان تازه در کنار کباب داغ عطری ماندگار در خاطرتان ثبت خواهد کرد پس‌ازآن غافل نشوید که ارزشش را دارد.

در برخی روایات به ثواب زیارت حرم شاه عبدالعظیم حسنی اشاره گردیده است که آن را برابر با زیارت حرم امام حسین علیه‌السلام می‌دانند. این نکته نشان‌دهنده اهمیت این مزار و حضرت شاه عبدالعظیم حسنی است.