فضایل و آداب ماه رمضان / ۹
آشنایی با فضایل جمعههای ماه رمضان / خطبه امام سجاد(ع) در این روز
روزهای جمعه در سنت اسلامی به مثابه روز عید و عبادت و در فرهنگ ایرانی-اسلامی روز توجه به ارزش‌های خانواده محسوب می‌شود، علاوه بر این فضایل، جمعههای ماه رمضان از اهمیتی دوچندان برخوردار است، چراکه ماه رمضان از همه ماه‌ها برتر و مؤمنان در روز آن به روزه‌داری مشغول هستند.
به گزارش ایکنا، روزهای جمعه در سنت اسلامی به مثابه روز عید و عبادت و در فرهنگ ایرانی-اسلامی روز توجه به ارزش‌های خانواده است، علاوه بر این فضایل، جمعههای ماه رمضان از اهمیتی دوچندان برخوردار است، چراکه ماه رمضان از همه ماه‌ها برتر و مؤمنان در روز آن به روزه‌داری مشغول هستند، در این مجال به بازخوانی برخی فضایل و آداب جمعههای ماه رمضان از کتاب «کنزالمرام فی اعمال شهرالصیام»(صفحه ۵۴۴) می‌پردازیم:
در روایات آمده است که شب و روزِ جمعههای ماه رمضان بر تمام شب‌ها و روزهای جمعههای دیگرماه‌ها، برتری دارد.
امام باقر(ع) در روزهای جمعه ماه رمضان زودتر از دیگر روزهای جمعه به مسجد تشریف می‌بردند و می فرمودند: برتری جمعههای ماه رمضان بر جمعههای دیگر ماه‌ها، همانند برتری ماه رمضان بر دیگر ماه‌هاست.
ایشان همچنین در حدیث دیگری فرمودند: برتری جمعههای ماه رمضان بر جمعههای دیگرماه‌ها، همانند برتری پیامبر اکرم(ص) بر سایر پیغمبران است.
در حدیثی منقول است که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: خداوند منان در ماه رمضان به هنگام افطار، هزار نفر را از آتش جهنم آزاد می‌کند، اما چون روز جمعه و شب جمعه(ماه رمضان) فرا رسد، در هر ساعتی، هزار نفر از افرادی را که مستوجب آتش بودند، از آتش جهنم آزاد می‌کند.
برترین اعمال در جمعههای ماه رمضان
در حدیثی آمده است که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: در شب‌های جمعه و روزهای جمعه بر اهل بیت، صلوات فراوان بفرستید. پرسیدند: منظور از فراوان چقدر است؟ فرمود: یکصد بار، و هر چه بیشتر بهتر.
از امام باقر(ع) نیز نقل شده است که فرمودند: در میان عبادت‌های روز جمعه، چیزی در نزد من، برتر از صلوات بر محمد و آل محمد نیست.
ایشان همچنین فرمودند: چون روز جمعه نماز(یومیه) را بجا آوردی بگو: اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الاْءَوْصِیاءِ الْمَرْضِیِّینَ، بِأَفْضَلِ صَلَواتِکَ، وَبارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکاتِکَ، وَالسَّلامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ رَحْمَهُ اللّه ِ وَبَرَکاتُه.
بنابر روایات، اعمالی همچون: قرائت قرآن کریم، غسل جمعه، دعای فرج، تنظیف و ... که در جمعههای دیگرماه‌ها، مستحب است، در جمعههای ماه رمضان، ثواب و اجر دوچندان دارد.
خطبه امام سجاد(ع) در جمعههای ماه رمضان
بنابر روایت علامه مجلسی در بحار، امام سجاد(ع) روزهای جمعه ماه رمضان در مسجدالنبی(ص) شهر مدینه به موعظه می‌پرداختند و مردم را پند و اندرز می‌دادند که ترجمه بخش‌هایی از این خطبه توسط مؤلف کتاب «کنزالمرام فی اعمال شهرالصیام» به شرح ذیل است:
ای گروه مردمان! تقوی را پیشه خود سازید و از خدا بترسید و بدانید که بازگشت شما به سوی اوست، پس همانطور که قرآن می‌فرماید، هر کس عمل خیری انجام داده باشد نزد وی حاضر می‌شود، و هر کس کار بدی انجام داده باشد نزد وی حاضر می‌شود، در آن حال انسان آرزو می کند که میان او و آن عمل مسافت دوری باشد به جهت بدی آن، و خدا شما را از خویش می‌ترساند و برحذر می‌دارد.
وای بر تو ای فرزند آدم که از یاد خدا و ذکر ملک‌الموت غافلی و ایشان از تو غافل نیستند، به درستی که اجل تو از همه چیز به تو نزدیکتر است و به سوی تو می‌شتابد و نزدیک است تو را در یابد، پس چنین فرض کن که اجلت فرا رسیده و فرشته مرگ روح تو را از بدنت بیرون کشیده است و تو را در خانه تنهایی و بی‌کسی قبر گذارده‌اند و روح تو به بدنت بازگشت کرده و دو ملک مأمور پرسش، یعنی منکر و نکیر برای سؤال بر تو وارد شده‌اند.
آگاه باش! اول چیزی که از تو می‌پرسند درباره پرودگار توست که او را پرستش می‌کردی، آنگاه از پیغمبری که به سوی تو فرستاده شد، و از دینی که متدین به آن بودی، و از کتابی که می‌خواندی و از امامی که او را دوست می‌داشتی و پیروی می‌نمودی، و از عمر گران‌بهایت که در چه کاری تباه کردی، و از مال و ثروتت که از کجا بدست آوردی و در چه راهی مصرف نمودی.
پس آمادگی پیدا کن و بینای کار خود باش و جواب ملکین را مهیا کن پیش از آن که مورد سؤال و آزمایش قرار گیری، زیرا اگر مؤمن باشی و در امر دین خود با معرفت باشی و آل محمد(ع) را پیروی نمایی و دوستان خدا را دوست بداری خداوند حجّت تو را بر تو تلقین فرماید، یعنی عقاید حقه تو را به یاد تو آورد و زبان تو را به آن گویا گرداند.
در این صورت، جواب نیکو دهی و تو را به بهشت و رضوان بشارت دهند و فرشتگان رحمت تو را با روح و ریحان استقبال کنند، اما اگر چنین نباشی یعنی در امر دین معرفت نداشته باشی و پیروی آل محمد(ع) که همان صادقین هستند، ننمایی و دارای ولایت دوستان خدا نباشی زبان تو لکنت بردارد و حجت تو مغلوب شود و از جواب باز مانی و تو را به آتش دوزخ خبر دهند و ملائکه عذاب تو را با حمیم و وعده جحیم استقبال نمایند.
و بدان ای فرزند آدم! که در ادامه برای تو، هول‌هایی است عظیم‌تر و سخت‌تر و دردناک‌تر برای دل‌ها در روز قیامت؛ آن روزی است که تمامی مردم گرد می‌آیند و حاضر می‌شوند و شهود، اداء شهادت می‌نمایند، و خداوند در آن روز اولین و آخرین را جمع می‌فرماید، آن روزی است که در صور دمیده می‌شود و قبرها شکافته می‌گردد، آن را «آزفه» می گویند برای آن که نزدیک است و آن روز، جان‌ها به گلوگاه می‌رسد، آن روز از هیچ کس، بلاگردان و عوض نمی‌پذیرند، توبه قبول نمی‌کنند وعذر نمی‌پذیرند وهر کسی را به مقتضای عملش جزا می‌دهند.
پس هر کس از مؤمنان در این دنیا به اندازه ذره‌ای خوبی کرده باشد آن را می‌یابد، و هر کس از مؤمنان در این دنیا به اندازه ذره‌ای بدی کرده باشد، آن را می‌یابد.
پس ای مردم بترسید و از گناهان حذر کنید، به تحقیق خداوند شما را از آن نهی فرموده و شما را از آن در کتاب صادق و بیان گویا و رسایش ترسانیده است، و چون شیطان لعین شما را به شهوت‌های زودگذر و لذت‌های فانی دنیا دعوت کند، از عقوبت خدا بترسید و فریب شیطان را نخورید زیرا که حق تعالی در صفت پرهیزکاران می‌فرماید: «به درستی که اهل تقوی کسانی هستند که هرگاه شیطان ایشان را وسوسه کند متذکر می‌شوند و بینا می‌گردند»
خوف خدا را شعار و پیشه خود کنید و آن چه را که خداوند در بازگشتن به سوی او به شما وعده فرموده است از ثواب‌های نیکو گرفته تا عقوبت‌های سخت، همه را به یاد بیاورید! زیرا هر کس از چیزی بترسد از آن حذر می‌کند، و هر کس از چیزی حذر کند آن را ترک می‌کند. از غافلان نباشید که میل آن‌ها به زینت زندگانی دنیاست.
پس از آن چه خدا شما را ترسانیده، بترسید، و به آنچه نسبت به ظالمان فرموده و در کتاب خود خبر داده است، پند بگیرید... خداوند امت‌های گذشته را برای شما مایه عبرت قرار داده است و همانا خوشبخت کسی است که از حال دیگران پند گیرد و نصیحت پذیرد، خدا به شما در کتابش از آن چه با قوم ظالمین کرده، خبر داده و در کلام مجیدش فرموده است : «وَأَنْشَأْنا بَعْدَها قَوْمًا آخَرین» یعنی پس از ایشان قومی دیگر را ایجاد نمودیم.
... پس تحصیل تقوی کنید و بدانید که خداوند زینت و متاع دنیا را برای هیچ کس از دوستان خود نخواسته است، و ایشان را در آن و در زینت زودگذر و بهجت ظاهره آن مایل نفرموده است. بدون تردید دنیا و اهل آن را آفریده است تا آن‌ها را بیازماید و نیک و بد ایشان واضح گردد که کدام یک برای آخرت بهتر رفتار می‌کنند، و به خدا قسم که در دار دنیا مَثَل‌ها برای شما زده و آیات و نشانه‌های هدایت را برای گروهی که پیروی عقل بنمایند، مکرر گردانیده است.
پس ای مؤمنان از کسانی باشید که پیروی عقل می‌کنند ... و به حیات چند روزه دنیا دل نبندید چرا که حق تعالی در قرآن می‌فرماید و گفتار او درست است:
«إِنَّما مَثَلُ الْحَیاهِ الدُّنْیا کَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ اْلأَرْضِ مِمّا یَأْکُلُ النّاسُ وَ اْلأَنْعامُ حَتّی إِذا أَخَذَتِ اْلأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلاً أَوْ نَهارًا فَجَعَلْناها حَصیدًا کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِاْلأَمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ اْلآیاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُون»
یعنی جز این نیست که مثل زندگانی دنیا مَثَل آبی است که آن را از جانب آسمان فرو فرستادیم، پس به وسیله آن گیاه از زمین رویید و مردم و چهارپایان از آن خوردند و زمین به محصولات گوناگون و ثمرات رنگارنگ آن زینت یافت، تا جایی که اهل زمین گمان بردند خودشان بر رویانیدن آن نباتات توانا هستند، ناگهان شبی یا روزی فرمان ما آمد و هرچه بود را درو کردیم گویا دیروز هرگز چیزی بر زمین نبوده است، این چنین نشانه‌های قدرت خود را بیان می‌کنیم البته برای قومی که تفکر کنند.
