خلاصه پرسش
چرا امام علی(ع) تمام لذت‌های دنیا را تنها در هفت چیز اعلام می‌کند، در حالی‌که لذت‌های دیگری نیز وجود دارد؟
پرسش
چرا امام علی(ع) تمام لذت‌های دنیا را در هفت چیز می‌داند، در حالی‌که لذت‌های دیگری نیز وجود دارد؟
پاسخ اجمالی
در روایتِ اشاره شده در پرسش که به نکوهش دنیا می‌پردازد،[1] تنها به لذت‌هایی پرداخته شده است که بیشتر مورد توجه انسان‌ها قرار گرفته، اما سرچشمه آنها از پست‌ترین چیزها است:
«روزی جابر بن عبداللّه انصاری نزد امام علی(ع) آه سردی کشید! امام(ع) فرمود: گویی برای (مشکلی از مشکلات) دنیا بود که این‌گونه نفسی عمیق و آهی طولانی کشیدی؟! جابر عرض کرد: آری! امام(ع) فرمود: لذت‌های دنیا هفت نوع است. خوردنی‌ها، آشامیدنی‌ها، پوشیدنی‌ها، ازدواج، مرکب سوارى، بوئیدنی‌ها و شنیدنی‌ها.
لذیذترین خوردنی‌ها عسل می‌باشد که آب دهان زنبور است.[2] و گواراترین مشروبات آب می‌باشد که فراوان و آزاد در روى زمین جارى است. عالی‌ترین لباس‌‌ها ابریشم می‌باشد که آب دهان کرم(ابریشم) است. بهترین(بخش) ازدواج، آمیزش می‌باشد که داخل نمودن مسیر ادرار در مسیر ادرار دیگری است؛ ... و عالی‌ترین مرکب سوارى، اسب است که می‌تواند کشنده باشد.[3] بهترین بوئیدنی‌ها مشک است که خون ناف حیوانى است. بهترین شنیدنی‌ها غنا است که آن هم گناه است. پس چیزى که داراى چنین مشخصاتى باشد، عاقل نباید براى آن آه بکشد. جابر گفت: به خدا قسم، بعد از آن دیگر دنیا برای من ارزشى نداشت».[4]
این روایت و روایات مشابه در صدد بیان دقیق و ارائه تعریفی جامع و مانع برای تمام لذات نبوده؛ بلکه تنها به دنبال نشان دادن نمونه‌هایی برای بی‌‌ارزش بودن دنیا است؛ از این‌رو فقدان برخی لذات در آنها مانند لذت دیداری و یا لذات غیر محسوسی؛ نظیر لذت موّفقیت در یک آزمون دشوار و ...، در آنها ضرری به اصل مطلب نمی‌رساند، اما در حقیقت تمام آنها نیز می‌تواند با این نگاه دیده شود. به عنوان نمونه گفته شود بهترین منظره‌ای که انسان می‌تواند ببیند، رنگ آبی دریای بی‌کران است که در واقع خود آب، رنگی مستقل نداشته و این رنگ تنها رنگ سایه آسمان بر آن است و در مرحله بعد، آسمان نیز چیز آبی رنگی نبوده و این رنگی که ما در آن مشاهده می‌کنیم ناشی از عوامل دیگری است و از این رو در کرات دیگر آسمان با رنگ‌های دیگری مشاهده می‌شود.[5]
در تأیید این مطلب که امام در صدد بیان تمام لذات نبوده و تنها به دنبال اشاره به برخی لذات مهم است، می‌توان روایت دیگری از امام علی(ع) را ملاحظه کرد که با همین نگاه تعداد دیگری را اعلام می‌کند: «(لذت‌های) دنیا در شش چیز قرار داده شد: خوردنی‌ها، آشامیدنی‌ها، پوشیدنی‌ها، مرکب سوارى، ازدواج، بوئیدنی‌ها»؛[6] که در این روایت، اشاره‌ای به لذت «شنیدنی‌ها» که در روایت قبلی وجود داشته نشده است.
[1]. «مهم‌ترین عوامل ایجاد غفلت در انسان»، 45844؛ «دنیا متاع ناچیز و زودگذر»، 55659؛ «زیان دنیا طلبی»، 14583؛ «زندگی دنیا بازی و سرگرمی از نگاه قرآن»، 49926.
[2]. «ساخته شدن عسل در شکم زنبور»، 77294؛ «راه های تقویت حافظه»، 4929.
[3]. «عوامل خوشبختی و بدبختی»، 108434.
[4]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 75، ص 11، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[5]. «مثال لمثال در کلام امام علی(ع)»، 7698.
[6]. بحار الأنوار، ج61، ص240.
