نگاه قرآن به کارهای گروهی

بنام خدا

اهمیت کار تیمی در دین

نگاه قرآن به کارهای گروهی

در یک نظرسنجی که در مقیاس ملی و با مشارکت تعدادی از اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها در موضوع «خلقیات ما ایرانی‌ها» صورت گرفته، «ضعف فرهنگ کار جمعی و فعالیت مشترک گروهی»، به عنوان بحث‌انگیزترین خُلق ایرانی، دانسته شده است. (ما ایرانیان، مسعود فراست‌خواه)

با اینکه دین ما تاکید فراوانی بر فرهنگ کار گروهی دارد ولی معلوم نیست چرا روحیۀ تک‌روی در کارها اینقدر در میان ما ایرانی‌ها فراگیر است! حتی گاهی در پاره‌ای از مناسک آئینی هم که به حسب ظاهر، به صورت گروهی انجام می‌دهیم (مثل نماز جماعت)، باز فردیت‌مان را حفظ می‌کنیم!

آیا فرهنگ فردگرایی از ناآگاهی ما نسبت به آموزه‌های دینی سرچشمه می‌گیرد یا متأثر از سبک زندگی غربی است؟ دومی، نمی‌تواند باشد چرا که در کشورهای پیشرفته، کار گروهی، به عنوان یک اصل و ارزش، مقبولیت عام دارد.

به نظر می‌رسد این مسأله نیز مثل برخی دیگر از عقب‌ماندگی‌های ما در حوزه اخلاق، اقتصاد و فرهنگ، ریشه در ناآگاهی یا دوری از آموزه‌های اصیل اسلامی دارد.

تأکید قرآن بر کار گروهی

آنچه اغلب از کلیدواژه «کار» در ترکیب «کار گروهی» به ذهن متبادر می‌شود، مشارکت اقتصادی و تجاری است در حالی قرآن بر لزوم کار گروهی در همۀ ساحت‌های زندگی اعم از مناسک دینی، اقتصاد و فرهنگ تاکید دارد.

صریح‌ترین دستور قرآن در این باب، بخشی از آیۀ دوم سوره مائده است که می‌فرماید:
«و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری باهم تعاون کنید! و (هرگز) درراه گناه و تعدّی همکاری ننمایید!»

تفسیر نمونه در ذیل این آیه نوشته: «آنچه در آیه فوق درزمینه تعاون آمده یک اصل کلی اسلامی است که سراسر مسائل اجتماعی و حقوقی و اخلاقی و سیاسی را در برمی‌گیرد، طبق این اصل مسلمانان موظفند در کارهای نیک تعاون و همکاری کنند ولی همکاری در اهداف باطل، اعمال نادرست و ظلم و ستم، مطلقاً ممنوع است، هرچند مرتکب آن دوست نزدیک یا برادر انسان باشد.» (ج 4، ص 254)

کار گروهی در روایات

در نگاه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، کار گروهی، مایه رحمت است و تفرقه موجب عذاب. (ارشاد القلوب، ج۲، ص۳۳۴).

در روایتی از امام کاظم علیه السلام نیز آمده:
سه چیز مایه هلاکت است؛ شکستن معامله، ترک سنّت، و دورى گزیدن از جماعت. (الحیاه، ترجمه احمد آرام، ج۱، ص 406)

همین‌طور امام صادق علیه‌السلام در روایتی هشدار‌آمیز، دوری از جماعت را برابر با بی‌ایمانی می‌داند و می‌فرماید:

«هر کس از جماعت مسلمانان به‌‏اندازه یک وجب دورى گزیند، بند ایمان را از گردن خویش باز کرده است.» (الحیاه، ترجمه احمد آرام، ج۱، ص۴۰۴)

کار جمعی در سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله

فرهنگ کار جمعی، ریشه در مسئولیت‌پذیری افراد دارد. هر چه مسئولیت فرد بالاتر باشد، انگیزه و روحیۀ کار جمعی در او نیز باید قوی‌تر باشد. در سیرۀ زندگی پیامبر اسلام آمده:
«ایشان در سفری ضمن صحبت‌های خود به ذبح کردن گوسفندی فرمان داده بود. یکی گفت: ای رسول خدا، ذبح کردن گوسفند با من. شخص دیگری گفت: پوست کندن آن با من. دیگری گفت: پختن آن با من.

رسول خدا هم فرمود: جمع کردن هیزم با من.

یاران عرض کردند: یا رسول الله! شما زحمت نکشید، ما انجام می‌دهیم.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: می‌دانم شما کار مرا انجام می‌دهید، ولی من دوست ندارم در میان شما امتیاز داشته باشم؛ زیرا خداوند دوست ندارد بنده‌ای را که در میان یاران خود جدا و دارای امتیاز باشد. آنگاه برخاست و هیزم جمع کرد» (کحل البصر، ص۹۵)

پیش‌نیاز کار گروهی

مهم‌ترین پیش‌نیاز کار گروهی، حسن اعتماد، نُصح (خیرخواهی) و همدلی است و این هر سه، مبتنی بر دو اصل دیگر است: صداقت و امانت‌داری. کار گروهی بدون فراهم‌سازی این پیش‌نیازها اساساً ممکن نیست. لذا در روایتى از امیرالمؤمنین می‌‏خوانیم: «الصِّدْقُ صَلاحُ كُلِّ شَى‏ءٍ الكِذْبُ فَسادُ كُلِّ شَى‏ءٍ؛ راست‌گویى سبب اصلاح هر چیز و دروغ سبب فساد همه چیز مى‏شود». (شرح غرر آمدى، ج1، ص 281)

نویسنده : ابوالقاسم شکوری

منبع : پایگاه تبیان