آیا حوادث ناگوار طبیعی، عذاب الهى است؟

بنام خدا

پاسخ به یک سوال دینی؛

آیا حوادث ناگوار طبیعی، عذاب الهى است؟

مصائب و بلایا الزاما به دلیل گناه نیست. چرا که خداوند در رویدادهای طبیعی درس‌ها و حکمت‌هایی قرار داده است؛ ضمن اینکه اشاره به این دارد که مصائب همه جا الزاماً به دلیل گناهان فردی و اجتماعی نیست.

وقتی زلزله و سیل می‌آید، این سوال همیشگی پرسیده می‌شود که آیا زلزله، سیل و طوفان، عذاب الهى است؟ هر پدیده‌ای در جهان هستی، بر اساس اراده و مشیت الهی تحقق می‌یابد و خداوند نیز اراده خود را بر اساس قانون علیت و اسباب و علل پیاده می‌کند و علت‌های مادی جزئی از ارادۀ الهی و زیر مجموعه مشیت خداوند است. پس همان‌گونه که بروز حوادث طبیعی به واسطۀ اسباب طبیعی و بر اساس نظام ارادۀ الهی است، جلوگیری از بروز آن و یا کم نمودن آثار تخریبی آن نیز، بر اساس قوانین مادی و در تحت نظام مشیت الهی است. و امکان پیش‌گیری از آنها هم منافاتی با این‌که هدف از آن عذاب اشخاص یا اقوامی باشد، ندارد.
مصائب و بلایا الزاما به دلیل گناه نیست. چرا که خداوند در رویدادهای طبیعی درس‌ها و حکمت‌هایی قرار داده است؛ ضمن اینکه اشاره به این دارد که مصائب همه جا الزاماً به دلیل گناهان فردی و اجتماعی نیست.

یک نکته واضح و روشن است که وقتی این حوادث طبیعی رخ می‌دهد اصلا نمی‌توان به طور یقین گفت عذاب الهی است. اما در قرآن و روایات دلایلی ذکر شده که به آنها می‌پردازیم.

بیدار شدن از خواب غفلت بندگان

بنا بر آیات قرآن بلایای طبیعی منطبق با رحیمیت و رحمانیت خداست؛ زیرا خداوند با ابتلای مؤمنین به انواع بلایا آن‌ها را از خواب غفلت بیدار کند و به سوی خود فرامی‌خواند تا در روزمرگی زمدگی به غفلت دچار نشوند. و توجه مردم در بلایای طبیعی و غیر طبیعی به خداوند یکی از رحمت‌های خاص خداوند بر مؤمنان است. اما همین امر برای کافران عذاب است.(اعراف، 94)

امتحان و آزمایشی برای صبر مومنین

خداوند در سوره بقره آیه 155 بلایای طبیعی را آزمونی برای صبر مؤمنین تلقی می‌کند و می‌فرماید: «و قطعاً شما را به چیزى از [قبیلِ‏] ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جانها و محصولات مبتلا می‌کنیم و به صبرکنندگان بشارت بده؛ وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ‏ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرین‏.
البته قابل ذکر است که تبیین نشدن حکمت وقوع بلایای طبیعی به جای اینکه مرهمی بر دل‌ داغدار و مصیبت‌زده بازماندگان باشد، باعث افزایش دردهای آن‌ها می‌شود. پس نباید با گفتن حرفهای نامربوط باعث آزردن مصیبت‌زدگان شویم.

فرارسیدن اجل

گاه ممکن است اهل شهر و دیاری اجل‌شان فرا رسیده باشد و خداوند با یک واقعه‌ای مثل زلزله، سیل، طوفان و ... شرایط مرگ آنها را فراهم می‌کند چون زمان مرگشان فرارسیده است. خداوند به کسی قول و وعده نداده که حتما با مرگ طبیعی از دنیا برود. بلکه بنا بر حکمتش، عده‌ای با حوادث و بلایای طبیعی از دنیا خارج می‌شوند.

احساس نیاز به خدا در حوادث طبیعی

انسان اینگونه است که هنگامی احساس بی‌نیازی به خداوند کند، نسبت به او سرکش و طغیان‌گر می‏‌شود. اینجاست که خداوند به دلیل مهربانی و خیرخواهی بنده‌اش، برایش شرایط ابتلاء را فراهم می‌‏کند تا متوجه ضعف خود شده و دست از سرکشی بردارد و متوجه شود که همیشه نیازمند خداوند است. و این احساس منجر به اتصال و اتکا به خداوند خواهد شد. حال باید پرسید آیا ابتلائاتی که انسان را به سمت خدا سوق می‏‌دهند، باید عذاب تلقی شوند یا نعمت؟

انقطاع از غیر خدا حکمت بلاهای طبیعی

خداوند در آیه 65 سوره عنکبوت می‏‌فرماید: هنگامى که بر کشتى سوار مى‌شوند، خدا را خالصانه صدا می‌زنند، چون از همه چیز قطع امید کرده و به قادر مطلق احساس نیاز می‌‏کنند. پس نزدیک‌ترین حالت به خدا زمانی است که از همه قطع امید کردیم و فقط و فقط به خدا نظر داریم.

در هنگام بلاهای طبیعی، انسان همه توجه و امیدش به سمت خدا می‌رود و هیچ کس دیگری را نمی‌بیند و شرایط اتصال به خداوند فراهم می‌شود. در لحظه زلزله انسان در کمال عجز و نا امید از هرکس و هر چیز، فقط خدا را صدا می‌‏زند و شاید بتوان گفت این خالصانه‌ترین فریادی است که انسان دارد. فریادی برخواسته از انقطاع از غیر خدا.

فایده‌دار بودن حوادث طبیعی

حوادث طبیعی از جهاتی آثار مفید دارند و به انسان در رسیدن به هدف نهایی‌اش کمک می‌رسانند؛ زیرا شکی نیست که بدی این حوادث ناگوار، نسبی است؛ یعنی ما این حوادث را نسبت به انسان‌هایی که دچار خسارت شده‌اند شر می‌دانیم، نظیر این‌که زهر مار برای انسان و سایر موجوداتی که از آن آسیب می‌بینند بد است، اما برای خود مار بد نیست. پس حوادث طبیعی نسبت به کل نظام و زندگی مجموعه انسان‌ها، دارای آثار ارزش‌مندی هستند.

شکوفا شدن استعدادها

طبیعت انسان به گونه‌ای است که بسیاری از استعدادهای مادی و معنوی‌اش، جز در مواجهه با سختی‌ها و مبارزه با مشکلات شکوفا نمی‌شود. مثلاً بسیاری از اکتشافات و اختراعات علمی، تحت تأثیر نیازهای اساسی آدمی برای حل مشکلات فردی و جمعی خود، رخ داده است.
قرآن بر این واقعیت تأکید می‌ورزد که در دامان هر سختی و مصیبتی، آسانی و سهولتی نهفته است. (انشراح، 5 و6)    همچنین امتحان و آزمون انسان در صحنه‌های مختلف زندگی، که یکی از سنت‌های الهی است به منظور پرورش استعدادهای نهفته انسان است.

امیرالمومنین علیه‌السلام نیز تأثیر سختی‌ها را در شکوفایی استعدادهای نهفته انسان، در قالب تشبیهاتی بسیار زیبا چنین بیان می‌دارد: بدانید که درختان بیابانى چوبشان محکم‏‌تر است، اما درختان سرسبز که همواره در کنار آب قرار دارند پوستشان نازک‌‌تر و کم دوام‌ترند.(نهج‌البلاغه، صبحی صالح، ص 418)  

قدرشناسی نعمت‌های الاهی

فایده دیگر حوادث طبیعی، شناخت و قدر دانستن نعمت‌های الاهی است. زیرا "قدر عافیت را کسی داند که به مصیبتی گرفتار آید". امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: این آفات هرچند به افراد نیکوکار و بدکار هر دو می‌رسد، ولی خداوند آن ‌را مایۀ اصلاح هر دو گروه قرار داده، اما آفات و بلایی که به نیکوکاران می‌رسد، مایۀ تذکر نعمت‌های پروردگارشان که در گذشته در اختیار آنان بود می‌گردد و این امر آنان ‌را به شکر و شکیبایی هدایت می‌کند.(توحید مفضل، مصحح، مظفر، ص170)   

تأثیر اعمال انسان

نکتۀ مهمی که نباید از آن غفلت کرد، تأثیر اعمال انسان‌ها در پیدایش پاره‌ای از بدی‌ها و بلایا است. انسان موجودی است مختار و بر اساس قانون عمومی علیت، برخی اعمال اختیاری او که از گزینش نادرست او انجام می‌شوند، به بروز پاره‌ای از بلایا و مصایب دامن می‌زنند.

قرآن می‌فرماید: اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند، قطعاً برکاتى از آسمان و زمین برایشان می‌گشودیم، ولى تکذیب کردند؛ پس به [کیفر] کارشان گریبان‏ آنان را گرفتیم. (اعراف، 96)

امیرالمومنین علیه‌السلام در این زمینه می‌فرمایند: "خداوند بندگانش را به کیفر رفتارهای ناپسند، به کاهش میوه درختان و دریغ داشتن باران و فروبستن درهای نیکی، دچار می‌سازد، تا آن‌که توبه‌کاری، توبه کند و گنه‌کاری، دست از گناه بردارد و عبرت‌آموزی، پند پذیرد.(نهج‌البلاغه، صبحی صالح، ص 199)

پدیده‌های طبیعی فرایند علت‌ها

پدیده‌های طبیعی فرآیند مجموعه‌ای از علت‌هاست که بعضی نسبت به هم در عرض و در یک ردیف قرار دارند و بعضی در طول هم و در امتداد هم هستند؛ یعنی خود این علت‌ها نسبت به هم یکی معلول دیگری است. به هر حال مجموعه‌ای از عوامل مادی و غیر مادی، که در برخی موارد اعمال انسان نیز در بروز حوادث مؤثر است، علت تامه حوادث طبیعی را تشکیل می‌دهند و همگی نیز مشمول نظام کلی جهانی هستند که بر اساس اراده و مشیت خداوند تحقق یافته‌اند. پس بروز حوادث طبیعی و یا جلوگیری از آن هر دو بر اساس نظام تدبیر الاهی است و خارج از آن نیست.

آثار وضعی عمل انسان

برخی بلاها بر اثر گناه و خلافکاری انسان پیش می‌آید و آثار وضعی عمل انسان است‌! این نوع بلاها به گونه‌ای زاییده اندیشه و عمل خود انسان است‌.

قرآن کریم می‌فرماید: اگر مردمی که در شهرها و آبادی‌ها زندگی می‌کنند، ایمان آورند و تقوا پیشه کنند، درهای برکات آسمان و زمین را به روی آن‌ها می‌گشاییم، ولی آن‌ها آیات ما را تکذیب کردند، پس ما هم آن‌ها را به مجازات اعمال شان گرفتیم‌. (اعراف، 96)

بعد از بیان این که آنچه در عالم مادی اتفاق می‌افتد، بر اساس نظام علیت و معلولیت است. روشن می‌شود که:

اینگونه نیست که تمام حوادث، مثل‌: زلزله‌، سیل و... که در جهان طبیعت روی می‌دهد، در اثر اعمال انسان باشد، بلکه می‌تواند علل دیگری نیز داشته باشد، در این که پاره ‏ای از بدی‌ها، تکان دهنده برای غفلت‌زدایی و تأدیب است، تردیدی نداریم، چنان که بعضی از عذاب‏ها هم کیفر کردار و ثمره اعمال مردم می‏باشد.

منبع : پایگاه تبیان

نویسنده : مهری هدهدی

قطعا خداوند مهربان از مشکلاتی که در پی حوادث طبیعی برای انسان رخ خواهد داد مطلع است، اما در پاسخ به این سؤال که چرا این اتفاقات رخ می‌دهد؟ باید گفت گاهی خداوند در برابر گناهان افراد و بخاطر توجه دادن آنان بر اعمالی که انجام می‌دهند و جلوگیری از مجازات گناهان در آخرت، به کیفر در دنیا با حوادث طبیعی بسنده می‌کند.

علت وقوع بلايا طبیعی از دیدگاه روایات بزرگان :

حضرت علي (ع)  مي فرمايند: خداوند بندگانش را به هنگامي كه كارهاي زشت انجام دهند به كمبود ميوه ها و منع نزول بركات و بستن درهاي خيرات ، گرفتار مي كند.گاهي در روايات به گناهان خاصي به عنوان اساسي ترين عوامل خشكسالي اشاره شده است:1- كم فروشي : مولا علي (ع) مي فرمايند: هرگاه مردم كم فروشي كنند، خداوند آنان را به قحطي و خشكسالي گرفتار مي كند.2- منع زكات: رسول اكرم (ص) مي فرمايند: هر گاه مردم زكات مالشان را ندهند، خداوند هم بركات را از كشاورزي و ميوه ها و معدن آنها بر مي دارد3- دروغ: امام رضا (ع) مي فرمايند: وقتي واليان امر ( فرمانروايان) دروغ بگويند، باران نازل نمي شود.امام خميني (قدس سره) در اين باره فرموده اند: منشاء قحطي و خشكسالي اموري است از جمله: شيوع گناهان- كفران نعمت – منع حقوق( مثل خمس و زكات)- كم فروشي – ظلم- خيانت- ترك امر به معروف ونهي از منكر – حكم به ناحق و هر جيزي كه سبب خشم خدا شود.