پنج راز کلیدی دستیابی به تقوا از دیدگاه قرآن کریم
حجت الاسلام والمسلمین مهدی اصغری
براي مبارزه با گناهان و دستيابي به تقوا، راه ها وشيوه هاي مختلفي در قرآن كريم به بندگان خدا پيشنهاد شده است كه ما دراين مقاله به پنج روش اشاره می کنیم:۱. پیشگیری :
داستان:از امام صادق (ع) نقل شده است: مردی به حضور حضرت عیسی (ع) رسید. اقرار کرد که من زنا کرده‌ام ،مرا پاک کن. پس از آنکه زنا کردن او ثابت شد؛ بنا بر این گردید که او را سنگسار کنند. (گویا زنای محصنه بوده است) اعلام شد تاجمعیت جمع شوند.
همه جمع شدند.حضرت یحیی (ع) نیز در میان جمعیت بودند. مرد زناکار را در گودالی گذاشتند تا او را سنگسار نمایند. فریاد زد، هر کسی بر گردنش، حد هست از اینجا برود.همه رفتند، تنها حضرت عیسی(ع) و یحیی(ع) باقی ماندند.
در این هنگام حضرت یحیی (ع) فرصت را غنیمت شمرد؛ به خاطر اینکه موعظه آن مرد در آن حال اثر بخش بود نزد او رفت و فرمود:یا مذنب عظنی: ”ای گنهکار مرا موعظه کن“.
او گفت: لا تخلین بین نفسک و هواها فتردی: ”بین نفس خود و هوس‌هایش را آزاد نگذار تا خود را تباه سازی“
یحیی فرمود: باز مرا موعظه کن.
او گفت : لا تعیرن خاطئاً بخطیئته: ”گنهکار را بخاطر گناهش سرزنش مکن“
یحیی فرمود: باز مرا موعظه کن.
او گفت : لاتغضب : ”خشمگین مشو“
حضرت یحیی علیه السلام فرمود: همین سه موعظه مرا کافی است.(1)
روايت:روايت عجيب و غريبى از حضرت رسول ـ صلّى اللّه عليه وآله وسلّم ـ نقل كرده اند كه:« أَلا أُخْبِـــرُكُمْ [أُنَبِّـؤُكُمْ] بِـدآئِكُـمْ مِنْ دَوآئِكُـمْ؟ دَآؤُكُـمُ الذُّنُـوبُ، وَ دَوآؤُكُـمُ الإِْسْتِغْفارُ. »آيا درد و درمان شما را به شما خبر ندهم؟ درد شما گناهان، و دوا و درمانتان استغفار است.(۲)
يعنى: سرت درد مى كند،« دوآؤُكُمُ الإِْسْتِغْفارُ.»؛ پايت درد مى گيرد، دواى آن استغفار است؛ گوش و دندان درد مى كند، «دوآؤُكُمُ الإِْسْتِغْفارُ.» و... يعنى يك نسخه براى درمان همه ى دردها!
نتيجه گيري:
۱.قرآن نسخه شفا بخش براي درمان دردهاي بشريت است.به دليل آيه ۸۲ سوره اسراء : وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ ۙ وَلَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَارًا . قرآن را نازل ميكنيم كه شفا و رحمت براى مؤ منان است و ستمگران را جز خسران (و زيان) نمى افزايد.
۲.پيامبر اكرم طبيب انسان هاست به دليل حديث امیرالمومنین(ع):اخْتَارَهُ مِنْ شَجَرَةِ الْأَنْبِيَاءِ وَ مِشْكَاةِ الضِّيَاءِ وَ ذُؤَابَةِ الْعَلْيَاءِ وَ سُرَّةِ الْبَطْحَاءِ وَ مَصَابِيحِ الظُّلْمَةِ وَ يَنَابِيعِ الْحِكْمَةِ.طَبِيبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّهِ قَدْ أَحْكَمَ مَرَاهِمَهُ وَ أَحْمَى مَوَاسِمَهُ يَضَعُ ذَلِكَ حَيْثُ الْحَاجَةُ إِلَيْهِ مِنْ قُلُوبٍ عُمْيٍ وَ آذَانٍ صُمٍّ وَ أَلْسِنَةٍ بُكْمٍ مُتَتَبِّعٌ بِدَوَائِهِ مَوَاضِعَ الْغَفْلَةِ وَ مَوَاطِنَ الْحَيْرَة» (نهج البلاغه دشتی، خطبه 108)
« پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را از درخت تنومند پيامبران، از سرچشمه نور هدايت، از جايگاه بلند و بىهمانند، از سرزمين بطحاء (سرزمين بطحا، بين دو كوه ابو قيس و احمر را مىگفتند كه محل زندگى قريش بود.)، از چراغهاى بر افروخته در تاريكىها، و از سر چشمه هاى حكمت برگزيد. پيامبر (ص) طبيبى است كه براى درمان بيماران سيّار است. مرهم هاى شفا بخش او آماده، و ابزار داغ كردن زخمها را گداخته. براى شفاى قلب هاى كور و گوش هاى ناشنوا و زبان هاى لال، آماده، و با داروى خود در پى يافتن بيماران فراموش شده و سرگردان است.»
پسبراي درمان دردهاي گناهان بايد سراغ قرآن و سنت وعترت برويم.
در دین اسلام، گناهان به بیماری‌ها تشبیه شده اند و راه مقابله با گناهان هم مانند راه‌های مقابله با بیماری است. به‌عنوان مثال، برای پیشگیری از سرماخوردگی نباید به محیط آلوده به ویروس‌های سرماخوردگی برویم و نباید با بیماران نشست و برخاست کنیم .باید لباس گرم و مناسب بپوشیم تا سرما نخوریم .
با دقت درآیات قرآن مشخص می‌شود که یکی از مهم‌ترین راه‌های مقابله با گناهان روش پیشگیری از گناه است به‌عنوان نمونه:
۱. پرهیز از مجالس گناه:
درباره صفات بندگان خدای رحمان میفرماید: ولایشهدون الزور "آنان کسانی هستند که در مجالس گناه هرگز شرکت نمی‌کنند" یعنی از محیط‌های آلوده دوری می‌کنند (۳)
۲. پرهیز از افکار بد:
. درباره فکرهای بد خداوند متعال در سوره حجرات میفرماید: "از بسیاری از گمانها بپرهیزید زیرا که برخی از گمانها گناه هستند "یعنی ازنظر فکری از فکرهای مسموم خود را دورنگه دارید تا ذهن شما مسموم و بیمار نشود. (۴)
۳. پرهیز از اعمال بد:
ازنظر عملی هم خداوند متعال در سوره نور میفرماید: "نگاه‌های آلوده نداشته باشید زیرا که نگاه‌های آلوده زمینه‌ساز آلودگی دامن برای زنان و مردان مو من می‌شود: قل للمومنین یغضوا من ابصارهم و یحفظوا فروجهم."(۵)
۲. مراقبت
۱. مراقبت از خود:
باتقویت ایمان به خدا و معاد،ذکرخدا ،خودسازی و امثال این امور قرآن به ما دستور خود مراقبتی در مقابل گناهان میدهد. مانند طبیبی که برای جلوگیری از بیماری ها به بیمارش دستور میدهد فلان قرص تقویتی را بخور یا فلان غذای مقوی رابخور تا تقویت شوی و به این بیماری خاص مبتلا نشوی .همانگونه که خداوند متعال در سوره شمس می فرماید: "هرکس می خواهد رستگار شود باید خود سازی کند وهرکس خودسازی نکند دچار شقاوت و بدبختی می شود: قدافلح من زکیها و قد خاب من دسیها."(۶)
۲. مراقبت از خانواده:
یک پدر و مادر وظیفه‌شناس اگر روزی ببینند فرزندشان غذای مسموم می‌خورد،او را از خوردن آن نهی می‌کنند و یا اگر فرزند دلبندشان با دوستی نااهل رفاقت می‌کند بسیار ناراحت شده و او را از این کار به‌شدت نهی می‌کنند. آیا یک پدر و مادر دلسوز نباید به فکر آخرت فرزندشان باشند؟ اگر ببینند فرزند عزیزشان با پای خود در حال رفتن به گودال جهنم است نباید او را نهی کنند ؟! قطعاً امرونهی فرزندان از مخالفت با دستورات الهی یک وظیفه‌ی بسیار مهم پدران و مادران است که خداوند متعال بارها درجاهای مختلف کتاب شریفش بارها آن‌ها را به این وظیفه مهم راهنمایی فرموده است. همان‌طور که در سوره تحریم فرموده است: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ»(تحریم/۶) یعنی خداوند در این آیه به مؤمنان دستور میدهد که خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگ‌ها هستند نگهدارند؛ نگهداری خانواده، به تعلیم و تربیت و امربه‌معروف و نهی از منکر و فراهم ساختن محیطی پاک و خالی از هرگونه آلودگی، است. این برنامه‌ای است که باید از نخستین سنگ بنای خانواده، یعنی از مقدّمان ازدواج، و سپس نخستین لحظه تولد فرزند آغاز گردد.
۳.مراقبت از اجتماع:
جامعه مانند کشتی است و مردم نیز مانند سرنشینان یک کشتی اندکِ اگر کسی در کشتی بخواهد جای نشستن خود را سوراخ کند همه وظیفه‌دارند جلوی او را بگیرند و اگر همه سکوت کنند همه باهم غرق می‌شوند
بر اساس حکم عقل همه مردم وظیفه‌دارند جلوی گناه یکدیگر را بگیرند زیرا که کوتاهی در این مورد زمینه‌ساز نابودی و یا فساد کل جامعه است مثل مرده‌ی مسلمانی که جنازه‌اش بر روی زمین‌مانده همه وظیفه‌دارند او را دفن کنند و اگر همه از این وظیفه سرباز بزنند همگی گناه‌کارند و در نزد خداوند متعال مورد توبیخ و سرزنش هستند. خداوند متعال در آیه ۱۱۰ سوره آل‌عمران میفرماید: کنْتُمْ خَیرَ أُمَّة أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ لَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکتابِ لَکانَ خَیرًا لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَکثَرُهُمُ الْفاسِقُونَ یعنی شما بهترین امتی هستید که برای مردم ظاهر (و برگزیده) شده‌اید. به‌خوبی تا فرمان می‌دهید و از بدی‌ها و زشتی‌ها، نهی می‌کنید و به خدا ایمان‌دارید؛ و اگر اهل کتاب (نیز به چنین آیین درخشانی) ایمان آورده بودند، قطعاً برایشان بهتر بود. برخی از آنان مؤمن‌اند، ولی بیشترشان فاسق‌اند. مفهوم این آیه شریفه این است که بهترین امت بودن با شعار نیست، باایمان و امربه‌معروف و نهی از منکر است و به تعبیر بهتر تا وقتی شما امت اسلامی مراقب رفتار و کردار یکدیگر بودید و امربه‌معروف کردید شما بهترین امت‌ها هستید و اگر ساکت و بی‌تفاوت شدید در مقابل گناهان و ظلم‌ها و فسادها دیگر شما بهترین نخواهید بود.
۳. اصلاح ریشه‌ها:
ریشه درختان اگر سالم و محکم باشند سهم مهمی در تغذیه و استفاده بهتر از آب و مواد دیگر از زمین‌دارند و باعث مقاومت درخت در برابر بادها و طوفان‌ها می‌شوند بهترین درختان درختانی هستند که بهترین ریشه‌ها رادارند که می‌توانند به‌صورت کامل و بهینه مواد لازم برای رشد خود را از زمین و آسمان کسب کنند و انسانها از این نظر بسیار شبیه درختان و گیاهان هستند که هر چه ریشه اعتقادی و فکری آن‌ها بهتر باشد رفتار و اخلاقشان بهتر می‌شود خداوند متعال در آیه ۲۴ سوره ابراهیم میفرماید: الم تر كيف ضرب الله مثلاً كلمة طيبة كشجرة طيبة اصلها ثابت و فرعها فى السماء توتى اكلها كل حين باذن ربها و يضرب الله الامثال للناس لعلهم يتذكرون و مثل كلمة خبيثة كشجرة خبيثة اجتثت من فوق الارض مالها من قرار يثبت الله الذين آمنوا بالقول الثابت فى الحيوة الدنيا و فى الاخرة. یعنی
آیا ندیدی چگونه خداوند «کلمه طیبه» (و گفتار پاکیزه) را به درخت پاکیزه‌ای تشبیه کرده که ریشه آن (در زمین) ثابت و شاخه آن در آسمان است؟! هر زمان میوه خود را به اذن پروردگارش میدهد؛ و خداوند برای مردم مثل‌ها می‌زند، شاید متذکّر شوند (و پند گیرند)! (همچنین) «کلمه خبیثِ» (و سخن آلوده) را به درخت ناپاکی تشبیه کرده که از روی زمین برکنده شده و قرار و ثباتی ندارد.
اگر اعتقادات مردم هم محکم باشد و درست سالم تحت تأثیر هیچ باد و طوفان شبهات قرار نمی‌گیرند و متزلزل نشده و از دین خارج نخواهند شد.
۴. محاسبه:
در میان کاسب ها معروف است که هرشب باید به حساب وکتاب خود رسیدگی کنند تا ببینند سود و زیانشان چگونه بوده تا خدایی ناکرده دراثر اهمال کاری و نرسیدن به حساب و کتاب به جایی نرسد که خدایی ناکرده ورشکست شوند انسانها در بازار دنیا باید خیلی مراقب باشند تا شیطان و نفس اماره سرشان کلاه نگذارد ما نیز اگر نسبت به اعمالمان بی تفاوت باشیم وقتی از خواب غفلت بیدار می شویم که دیگر دیر شده و ورشکست شده ایم خداوند متعال در سوره حشر آيه ۱۸به همین مساله اشاره دارد که میفرماید: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ (۱۸ )
اى کسانى که ایمان آوردهاید! از خدا بترسید. و هر انسانى منتظر رسیدن به اعمالى که از پیش فرستاده باشد. و از خدا بترسید چون خدا با خبر است از آنچه مىکنید (۱۸ )
با مصالح خوب می توان ساختمان خوب ساخت وانسان در دنیا که مزرعه آخرت است در حال توشه فراهم نمودن برای آخرت است اگر زادو توشه خوب فراهم کند آخرتی آباد خواهیم داشت واگر زادوتوشه بد فراهم کند حتما خانه آخرتش نیز ویران خواهد بود پس باید به دقت نگاه کنیم که چه چیزی برای آخرت خود پیشاپیش می فرستیم.
۵.تقويت:
اگر انساني بخواهد مريض نشود بايد جسمش را تقويت كند با خوردن غذاهاي مناسب و انجام رژيم هاي مناسب غذايي و يا با ورزش كردن تا در اثر تقويت خود بتواند در مقابل بيماري ها مقاومت كند و يا اينكه اصلا بيمار نشود ويا اگر بيمار شد زود بتواند خود را مداوا كند روح انسان هم مانند جسمش مريض مي شود وبراي جلوگيري بيماري هاي روح ما بايد روحمان را تقويت كنيم با رياضت هاي شرعي كه همان ورزش روح است و با استفاد از غذاهاي سالم روحي كه هر حرفي رانشنويم هر جايي را نبينيم و هر غذايي را نخوريم تا روح ما تقويت شود در آيات متعددي از قرآن كريم به اين مساله مهم اشاره شده است مانند آيات سوره شمس آن جا كه خداوند متعال مي فرمايد :
قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها يعني که هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کرده ، رستگار شده و آن کس که نفس خویش را با معصیت و گناه آلوده ساخته ، نومید و محروم گشته است (۷)!
پيام اين آيه اين است كه هر كس بانفس اماره خود جهاد كرد و رياضت روحي كشيد و خودرا تقويت كرد از نظر روحي در مسابقات امتحانات الهي پيروز خواهد شد و كسي كه خود را درجهاد بانفس اماره تقويت نكرد و در ايمان و تقوا ضعيف شد حتما در امتحنات الهي شكست مي خورد و بي بهره خواد ماند .
منابع:
۱.بحارالانوار، ج۱۴، ص ۱۸۸
.۲.مستدرك الوسائل، ج ۱۱، ص ۳۳۳؛ ج ۱۲، ص ۱۲۳؛ نيز ر.ك: بحار الانوار، ج ۹۰، ص ۲۸۲؛ جامع الاخبار، ص۵۷.
۳.سور فرقان آيه ۷۲
۴. سوره حجرات آيه ۱۲
۵. سوره نور آيه ۳۰
۶.سوره شمس آيه ۹،۱۰
۷. سوره شمس آيه ۹،۱۰
