«هَلْ جَزَآءُ ...»: استفهام انکاری است، و این آیه در حقیقت دلیلی برای آیات پیشین است که در آنها از نعمتهای ششگانه بهشتیان سخن رفته است.
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ «60» فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ «61»
آيا پاداش نيكى (شما) جز نيكى (ما) است، پس كدام يك از نعمت‌هاى پروردگارتان را انكار مى‌كنيد؟
نکته ها
«احسان» دو معنا دارد: يكى كار نيك و ديگرى نيكى به ديگران. مراد از احسان اول در آيه، كار نيك و مراد از احسان دوم، نيكى به غير است. «1» «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ»
امام صادق عليه السلام فرمود: جمله هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ ... در باره كافر و مؤمن جارى است و هر كس براى ديگرى كار نيكى انجام دهد، بر او لازم است جبران كند. «2»
در قرآن، اصلِ مقابله به مثل بارها تكرار شده است:
«فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ» «3» ياد كنيد مرا تا ياد كنم شما را.
«إِنْ عُدْتُمْ عُدْنا» «4» اگر برگرديد ما نيز برمى‌گرديم.
«فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَيْكُمْ» «5» به همان مقدار كه لطمه زدند، به آنان لطمه بزنيد.
«وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ» «6» به همان مقدار مسئوليّت كه بر عهده زن هست، براى او حق و حقوق است.
«1». تفسير راهنما.
«2». تفاسير مجمع‌البيان و الميزان.
«3». بقره، 152.
«4». اسراء، 8.
«5». بقره، 194.
«6». بقره، 228.
جلد 9 - صفحه 408
«إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ» «1» اگر قصد انتقام از دشمن داريد، به همان مقدار كه ضرر ديديد، ضربه وارد كنيد.
«إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ» «2» اگر خدا را يارى كنيد، شما را يارى مى‌كند.
«فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ» «3» اگر به اراده خود كج روند، خدا آنان را در كجى رها مى‌كند.
حضرت على عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى‌كند كه خداوند فرمود: آيا پاداش كسى كه به او نعمت توحيد داده‌ام غير از بهشت است. «4» «هل جزاء من أنعمت عليه بالتوحيد الا الجنة»
پیام ها
1- در برابر احسان و نيكى ديگران، ما نيز نيكى كنيم. «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ» (آيا در برابر اين همه احسان خداوند به انسان، جز نيكوكارى بنده سزاوار است؟)
2- فقط به ارزشها بيانديشيم نه افراد، جنسيّت، نژاد، سنّ، منطقه و قبيله. «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ»
3- پاداش احسان به هر نوع، به هر مقدار، در هر زمان و مكان و نسبت به هر شخصى بايد احسان باشد. «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ»
4- يكى از فلسفه‌هاى قيامت، اجراى عدل و جزاى احسان‌هاست. «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ»
5- پاداش نيك خداوند به نيكى‌هاى ما، نعمت است. «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ»
