بررسی سهم نهادهای مختلف در اصلاح وضعیت موجود عفاف و حجاب
_ هریک از نهادها و سازمان های علمی، آموزشی، پژوهشی، انتظامی و قضایی، چه سهمی در اصلاح وضعیت موجود عفاف و حجاب دارند؟
_ دکتر مسعود آذربایجانی:
ما باید بی حجابی را معضلی ملی و در حد بحران بدانیم و نگاه ملی و همه جانبه به آن داشته باشیم. ازاین رو، باید در شورای فرهنگ عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، وظایف نهادهای مختلف در این زمینه مشخص شود و کارهایی صورت بگیرد تا به تعبیر خداوند در قول قرآن کریم، مردم فوج فوج به سوی دین بیایند و در درجه آخر، کار به نیروی انتظامی محول شود. به تعبیر روایات، آخرین روش و دوا، داغ گذاشتن است. بنابراین، باید چندین حلقه در جامعه ایجاد کنیم. وظایف خانواده ها، آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت خانواده، رسانه ها و نهادهای تبلیغی مانند روحانیت و مسجد باید مشخص شود. وقتی اینها تعیین شد، تأثیر نیز وجود دارد.
اگر دولت را متولی ارزش ها و فرهنگ بدانیم و به خصوص غلبه با دولت باشد، مخالفت سیاسی با دولت، به ارزش ها نیز سرایت می کند؛ یعنی با همه ارزش های دینی که دولت متولی آن باشد، مخالفت می شود و این خوب نیست.
در حقیقت، در درازمدت، آحاد جامعه به دلیل مخالفت سیاسی، با ارزش های سنتی، دینی و اخلاقی مخالف می شوند. به همین دلیل، دولت در این زمینه نباید به صورت مستقیم و آشکارا وارد شود، بلکه باید در پشت صحنه باشد و سازمان های مردم نهاد را تقویت و پشتیبانی کند. البته این سخن به این معنی نیست که دولت هیچ وظیفه ای ندارد.
_ هریک از نهادها و سازمان های علمی، آموزشی، پژوهشی، انتظامی و قضایی، چه سهمی در اصلاح وضعیت موجود عفاف و حجاب دارند؟
_ دکتر مسعود آذربایجانی:
ما باید بی حجابی را معضلی ملی و در حد بحران بدانیم و نگاه ملی و همه جانبه به آن داشته باشیم. ازاین رو، باید در شورای فرهنگ عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، وظایف نهادهای مختلف در این زمینه مشخص شود و کارهایی صورت بگیرد تا به تعبیر خداوند در قول قرآن کریم، مردم فوج فوج به سوی دین بیایند و در درجه آخر، کار به نیروی انتظامی محول شود. به تعبیر روایات، آخرین روش و دوا، داغ گذاشتن است. بنابراین، باید چندین حلقه در جامعه ایجاد کنیم. وظایف خانواده ها، آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت خانواده، رسانه ها و نهادهای تبلیغی مانند روحانیت و مسجد باید مشخص شود. وقتی اینها تعیین شد، تأثیر نیز وجود دارد.
اگر دولت را متولی ارزش ها و فرهنگ بدانیم و به خصوص غلبه با دولت باشد، مخالفت سیاسی با دولت، به ارزش ها نیز سرایت می کند؛ یعنی با همه ارزش های دینی که دولت متولی آن باشد، مخالفت می شود و این خوب نیست.
در حقیقت، در درازمدت، آحاد جامعه به دلیل مخالفت سیاسی، با ارزش های سنتی، دینی و اخلاقی مخالف می شوند. به همین دلیل، دولت در این زمینه نباید به صورت مستقیم و آشکارا وارد شود، بلکه باید در پشت صحنه باشد و سازمان های مردم نهاد را تقویت و پشتیبانی کند. البته این سخن به این معنی نیست که دولت هیچ وظیفه ای ندارد.
_ خانم لعیا اعتماد سعید:
این نهادها و سازمان ها بیشترین تأثیر را نهادهای آموزشی می توانند داشته باشند؛ البته در برخی موارد، مراکز پژوهشی نیز می توانند به عنوان پایه کار و کمک کننده، به کمک نهادهای آموزشی بیایند، ولی به نظر من مراکز انتظامی و قضایی به جز در موارد بسیار اندک، نباید وارد این عرصه شوند.
_ دکتر مریم حاج عبدالباقی: نخستین نهادی که بسیار مؤثر است، خانواده است. رکن خانواده، والدین هستند. اگر والدین به مسئله عفاف و حجاب عقیده داشته باشند، بچه های آنها نیز به طور طبیعی به حجاب اعتقاد خواهند داشت. آموزش این موارد از طریق مدارس امکان پذیر است؛ به ویژه در مقطع دبستان که خانواده ها کاملاً در برابر مدرسه تسلیم هستند و برای پیشرفت فرزندانشان هم که شده، سیاست های مدرسه را اجرا می کنند. بنابراین، بیشترین اثرگذاری را خانواده و مدرسه دارند. البته نمی گویم صدا و سیما تأثیر ندارد؛ بلکه معتقدم می تواند فرهنگ سازی کند، اما من بیشترین سهم را برای مدرسه و خانواده قائل هستم. طبیعی است که برخوردهای نیروی انتظامی و قوه قضائیه نیز باید قاطع باشد، نه خشن. قاطعیت به معنای خشونت و داشتن برخورد سخت نیست. کارهای علمی و پژوهشی نیز بسیار اثرگذار است.
بچه ها در مدرسه می آموزند چرا باید در برخی کارها دخالت داشته باشند و چرا در برخی کارها نباید دخالت کنند. حریم خصوصی و حریم عمومی چیست؟ اینها را به فرزندان آموزش ندادیم، سپس می گوییم که فردگرایی حاکم شده است.
بر اساس آیه 102 سوره بقره، شیاطین از میان تمام کارکردهای سحر که زیر نظر ابلیس بود، کارکردی را استفاده کردند که میان زن و مرد را تفرقه می انداخت و در حقیقت، سلول های جامعه را بیمار می کرد. سلول های جامعه، خانواده ها هستند. بحث عفاف و حجاب نیز از این نظر مهم است که اگر عفاف و حجاب آسیب ببیند، خانواده آسیب می بیند. وقتی در جامعه موازین و حریم ها رعایت نمی شود، روابط خانواده رو به سردی می گراید و ضعیف می شود یا به دوستی های پنهان می انجامد.
ما باید حمله گر باشیم؛ یعنی ببینیم دشمنان از چه ابزاری برای هجوم فرهنگی استفاده می کنند؟ ما نیز همان ابزارها را انتخاب کنیم و مقابله فرهنگی کنیم؛ به این ترتیب، فرهنگ سازی می شود. دشمنان فیلم می سازند و فحشا را تبلیغ می کنند؛ ما در مقابل فیلم بسازیم و حیا را تبلیغ کنیم. البته در این زمینه کار کردیم، ولی نه با دیدگاه تولید و صدور.
در تولیدات خود از عرق ایرانی نیز استفاده و سنت های ایرانی را که بر عفاف و حجاب منطبق است، تبلیغ کنیم.
برنامه های رسانه های ملی نیز بیشتر به تبلیغ مستقیم می پردازند. اگر سریالی برای حجاب تولید می کنیم، نباید صرفاً آدم های آن حجاب داشته باشند، بلکه حاصل و بازتاب این سریال، نهادینه شدن فلسفه حجاب در ذهن بینندگان باشد.
_ دکتر کریم خان محمدی:
اگر بخواهیم مشکل حل شود، باید بدانیم چه کسانی باید نقش آفرینی کنند. به نظر می رسد
نخستین رکن، مساجد هستند. در مقوله عفاف و حجاب، باید حوزه علمیه و روحانیان نقش داشته باشند؛ آن هم در مساجد. مسجد، باید پایگاهی اسلامی و فرهنگی باشد.
دومین رکن، نهادهای آموزشی هستند؛ دبستان و راهنمایی و سپس دبیرستان و دانشگاه. در حال حاضر اگر در دانشگاه کار کنیم، فایده ندارد؛ زیرا شخصیت دانشجویان شکل گرفته است. در مرحله سوم، رسانه ملی باید کار فرهنگی کند.
در مرحله چهارم، دیگر نهادها را مؤثر می دانم و نیروی انتظامی و قوه قضائیه در مرحله آخر است. یکی از آسیب های آخرالزمان به فرموده رسول اکرم9 «کَثُرَ الشُرَط» است. شرطه؛ یعنی پاسبان. اگر بخواهیم جوانی را کنترل کنیم، نخست باید با او با مدارا رفتار و به او محبت کنیم، مشورت بدهیم، کار و شغل و شرایط ازدواج را فراهم کنیم. سپس اگر مرتکب خلاف شد، او را مجازات کنیم.
وقتی جوانان عضو این مسجد شدند، دیگر نمی توانند بدحجاب باشند؛ زیرا همدیگر را می شناسند. ما به انقلابی فرهنگی نیاز داریم و آن انقلاب، این است که باید بودجه بسیاری از نهادها را به مساجد منتقل کنیم و نخبه های طلاب را به مساجد بازگردانیم. همان طور که حضرت امام فرمودند: «مساجد سنگرند، سنگرها را پر کنید»، همه فعالیت ها باید در مسجد متمرکز باشد.
_ حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا زیبایی نژاد: ا
ز یک سو، مقوله حجاب سیاسی شده است و کاندیداها در انتخابات این اختیار را پیدا کرده اند که در مورد مسائل شرعی چانه زنی کنند. از دیگر سو، آن را به انقلاب سیاسی پیوند می زنند که حجاب، نماد زن مسلمان سیاسی و انقلابی می شود. اگر حجاب را به سیاست پیوند زنیم، افراد برای نشان دادن نارضایتی سیاسی خود از آن استفاده می کند و این بسیار بد است.
_ دکتر سید حسین شرف الدین:
نهادها و سازمان های متعددی به طور مستقیم و غیرمستقیم، در موضوع عفاف و حجاب دخالت دارند یا به دلیل موقعیت و نقش های اجتماعی شان، از آنها انتظار مشارکت می رود. شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به ویژه معاونت های درگیر در امر تولید و نظارت بر اقلام فرهنگی مانند کتاب، نشریه ها، فیلم های سینمایی، بازی های رایانه ای، موسیقی، ویدئوکلوپ ها، کافی نت ها، سالن های تئاتر، سازمان تبلیغات اسلامی، شورای فرهنگ عمومی، سازمان ملی جوانان، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری، وزارت کشور؛ وزارت اطلاعات، وزارت بازرگانی، کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، نیروی انتظامی، صدا و سیما، ستاد امر به معروف و نهی از منکر، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، سازمان فرهنگی هنری شهرداری ها، و سازمان تربیت بدنی از جمله سازمان هایی هستند که در این زمینه مسئولیت هایی تعریف شده دارند.
همان گونه که پیش تر نیز به اجمال بیان شد، دولت باید افزون بر فعال سازی این سازمان ها، زمینه مشارکت هرچه بیشتر خانواده ها، سازمان های مدنی مردم نهاد و عموم مردم را در قالب فریضه امر به معروف و نهی از منکر، در این امر مهم، فراهم سازد.
_ دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی:
اگر بخواهیم تفصیلی بحث کنیم و سهم هر یک از نهادها و سازمان ها را تبیین کنیم، باید به طرح راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب اشاره کنیم؛ چون در آن طرح، برای 26 دستگاه که برخی آموزشی و پژوهشی هستند، برخی انتظامی و قضایی و برخی اجرایی، تعیین وظیفه و تکلیف شده و در نوع خود، بسته کامل و نسبتاً جامعی است. این طرح در دسترس همه وجود دارد و مطالعه آن امکان پذیر است. آنچه در این زمینه از همه هم تر است، هماهنگی این اقدامات است؛ یعنی ممکن است دستگاه های پژوهشی ما درباره موضوع حجاب بسیار خوب کار کرده باشند یا دستگاه های انتظامی، برخوردهای انتظامی لازم با موضوع بدحجابی را داشته اند، ولی تا زمانی که هر کدام از دستگاه ها جدا از همدیگر اقدام می کنند، ما به نتیجه مطلوب نمی رسیم.
سؤال فرعی _ شما فرمودید که دستگاه ها باید هم افزا عمل کنند. من فکر می کنم نظر شما بیشتر بر نهادها متمرکز است، نه بر مخاطب این برنامه ها؛ اگر برای حجاب، نهادها همگی دست به دست یکدیگر بدهند و کار کنند، باز بسیاری از مردم می گویند نه، من فکر نمی کنم لزوماً با چادر حجابم حفظ شود. بسیاری از اوقات می بینیم همان آسیب هایی که یک دختر مانتویی در جامعه متحمل می شود، دختر چادری نیز متحمل می شود. چطور اینها قابل جمع است؟
سیاست های تبلیغی و ترویجی ما در حوزه عفاف و حجاب، باید به گونه ای باشد که مخاطب دریابد این موضوع، به سود خود اوست و آثار و پی آمدهایش به خود او برمی گردد. نکته ای که در تبلیغ و ترویج عفاف و حجاب همواره بر آن تأکید می کنیم، این است که خانم ها حجابشان را حفظ کنند تا مردها به گناه نیفتند؛ یعنی نفعش به مردها می رسد. خانم ها نیز در پاسخ به ما می گویند: مردها چشمشان را حفظ کنند تا به گناه نیفتند! در حقیقت، روش تبلیغ و تکیه کلام ما در تبلیغ حجاب اشتباه است. به همین دلیل، خانم ها احساس نمی کنند که داشتن عفاف و حجاب به نفع خودشان است و می گویند به نفع مردهاست. چیزی که باید بر آن تأکید کرد، تغییر روش های تبلیغی و ترویجی در حوزه عفاف و حجاب است و اینکه بتوانیم فلسفه حجاب را متناسب با مخاطب امروزی، تبلیغ و ترویج کنیم؛ به گونه ای که مخاطب درک کند که حفظ عفاف و حجاب، به سود خود اوست، نه به سود مردان. خداوند وقتی در قرآن کریم مؤمنان را امر می کند که اگر از زنان پیامبر چیزی خواستید، از پشت پرده از آنان بخواهید؛ می گوید: «ذَلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَقُلُوبِهِنَّ؛ این برای دل های شما و دل آنها پاکیزه تر است». (احزاب: 53)
سؤال فرعی _ آیا نهاد یا مرکزی وجود دارد که بر اجرای طرح راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب نظارت کند؟
در دولت قبل چون 26 دستگاه اجرایی مهم، وزارت خانه و سازمان، مسئول این موضوع بودند، باید مهم ترین شخصیت اجرایی کشور؛ یعنی رئیس جمهور خودش پیش از همه مسئولیت این موضوع را می پذیرفت تا بتواند این موضوع را هماهنگی کند، ولی اجرای این طرح به وزیر ارشاد نیز واگذار شد. وزیر ارشاد نیز آن را به دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی واگذار کرد؛ یعنی دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور، هماهنگ کننده و پیش برنده این موضوع شد. مشخص است که شورای فرهنگ عمومی نمی تواند جایگاه مناسبی برای هماهنگ کردن این 26 دستگاه باشد؛ یعنی این دستگاه ها حرف شنوی لازم را از آن نهاد نداشتند و در عمل نیز شورای فرهنگ عمومی در اجرای این موضوع موفق نبود. بعدها که این نهاد در این موضوع دچار مشکل شد، آن را به وزارت کشور واگذار کرد. اکنون وزارت کشور نقش هماهنگ کننده را بر عهده دارد.
_ دکتر اصغر فهیمی فر:
مسئولان با رفتار و گفتار اسلامی خود می توانند مردم را به سمت عفاف و حجاب جلب کنند. به قول شاعر:
اسلام به ذات خود ندارد عیبی
هر عیب که هست از مسلمانی ماست
چرا در کشورهای غربی، با وجود آن همه مقاومت و مخالفتی که در برابر اسلام می کنند، رشد اسلام بالاست؟
یکی از بزرگان هالیوودی که مسلمان شده، از اسلام چه دیده است؟ او اصول اخلاقی اسلام و سیره پیغمبر را دیده است. او فهمیده که هیچ کدام از ائمه کاخ نداشته اند. پیامبر نیز کاخ نداشته و با عرب معمولی نشست و برخاست می کرده است. این عوامل انسان را به سوی حجاب و اسلام جذب می کند. او شنیده است که پیامبر، عزیز ترین مخلوق خداوند، اگر به پول دارها کمی لبخند بزند و با فقیر کور کمی تروش رویی کند، خدا سریع او را مؤاخذه می کند.
_ دکتر نیره قوی:
اغلب، در این زمینه، به طرح های مختلف نیروی انتظامی اشاره می کنند. این روش، تنها روش مناسب در بحث عفاف و حجاب در شرایط کنونی نیست. در بین نهادهای علمی _ فرهنگی، پژوهش های بسیاری درباره حجاب صورت گرفته. در بحث تقنین و قانون هم کمتر کاستی داریم. اینکه هر کدام از بخش هایی که نام بردید، سهمی دارند، درست است، ولی به یقین، هم سویی مجموعه هاست که در بهبود این وضعیت مؤثر خواهد بود. از همه مهم تر، بحث اجراست.
آیا فقط نیروی انتظامی مسئولیت بهبود وضعیت عفاف و حجاب را دارد؟
هرگاه می گویند حجاب بهتر شده است، تداعی می شود که شاید دوباره می خواهند طرح های انتظامی را اجرا کنند. باید دقت کنیم. در فرایند بهبود وضعیت عفاف و حجاب، مجموعه این مراکز تأثیر دارند، نه فقط نیروی انتظامی. به ویژه مراکز نظارت بر حسن اجرای قوانین و مقررات در مراکز مختلف دولتی، باید مستمر مشغول باشند، نه فصلی و مقطعی.
_ خانم فروغ نیلچی زاده:
همه سازمان ها دخیل هستند. دستگاه ها و مؤسسات فرهنگی، آموزش وپرورش و سپس آموزش عالی، قلب و مغز جامعه هستند. بچه ها هشت ساعت را مستقیم و غیرمستقیم در مدرسه هستند. اگر مکتوبات و متون درسی و مخاطبان و کارگزاران علمی، به شکل صحیح فعال باشند، بی شک اصلاحات، عمیق خواهد بود.
از مهم ترین آسیب ها، نابسامانی موقعیت زنان در خانواده و گم شدن نقش مادری در تربیت است. برخی مادرها این روزها، نقش مادری را به خوبی ایفا نمی کنند و بچه ها یتیم بزرگ می شوند. سازمانی که کار تربیت را بر عهده دارد، باید از نقش کلیدی پدر و مادر شروع کند. اگر قرار باشد دستگاه ها و سازمان ها با هم کار کنند، باید یک بار به آن مصوبه سه قوا در راستای عفاف وحجاب نگاه مجدد بیندازیم.
بسیاری از اوقات، دستگاه ها موازی عمل نمی کنند، بلکه متقاطعند. ما به یک قرارگاه تربیتی نیاز داریم. یک آدم باحجاب سعی می کند در هر چیزی این حجاب را رعایت کند. این برای شما یک فرهنگ شده است. اگر قرار است ما در این موضوع هماهنگ حرکت کنیم، باید یک قرارگاه تربیتی و فرهنگی با یک نقشه راه مهندسی داشته باشیم که به شخص خاصی وابسته نباشد تا با رفتن آن شخص، کار انجام نشود. همه مؤسسات و دستگاه هایی که در امر عفاف و حجاب دخیل هستند، به قرارگاه فرهنگی نیاز دارند که برتری علمی داشته باشند و مردم آنها را بپذیرند.
_ دکتر محمدعلی هرمزی زاده:
هر کدام از نهادها در این زمینه سهمی دارند. برای مثال، نهادهای انتظامی و قضایی موظف هستند بُعد اجباری حجاب را در جامعه اِعمال کنند. چون اسلام، رعایت حداقل هایی را برای هر کس در جامعه لازم می داند. حتی کسی که به حجاب اعتقاد ندارد، برای حضور در جامعه، باید حجابش را رعایت کند و اگر رعایت نکرد، پای نیروی انتظامی به میان می آید. بنابراین، کار دستگاه های انتظامی و قضایی، مراقبت از رعایت حداقل ها و ظواهر است، ولی کار دستگاه های فرهنگی مانند صدا و سیما، مدارس، خانواده ها و مراکز پژوهشی و علمی و رسانه ای، تبلیغی و فرهنگی است.
بررسی سهم رسانه ملی در اصلاح وضعیت موجود عفاف و حجاب
سهم رسانه ملی را در این زمینه چگونه ارزیابی می کنید و چه وظایف و مسئولیت هایی برای آن قائلید؟
_ دکتر مسعود آذربایجانی:
نخست باید رسالت و کارکردهای رسانه ملی را بدانیم. به نظر من رسانه ملی چند کارکرد مهم دارد:
اولین کارکردش، کارکرد آموزشی است؛ یعنی آگاهی بخشی به مردم درباره چیزهایی که نمی دانند.
دومین کارکرد آن، فرهنگ سازی است. فرهنگ سازی یک کار تربیتی و بالاتر از آموزش است؛ یعنی تزریق هنجارها و ارزش ها به مردم؛ یعنی ارزش ها را جزء باور و به آستانه باورپذیری نزدیک کردن.
سومین وظیفه و کارکرد رسانه ملی، این است که در این زمینه هم گرایی ایجاد کند. در این سخن، یک نکته ظریف روان شناسی اجتماعی نهفته است. گاه می خواهیم هنجاری را وارد جامعه کنیم و گاه بالاتر از آن، می خواهیم این هنجار را به شعائر ملی تبدیل کنیم؛ مانند پرچم ایران یا زبان فارسی که برای ما ارزشمند است. اگر هنجاری را به ارزشی ملی تبدیل کنیم، پذیرش آن برای مردم بسیار راحت تر است. از اهرم های قوی که در این زمینه، در اختیار ماست، بحث هویت یابی است.
بنابراین، کارکرد سوم رسانه ملی، کارکرد اختصاصی این رسانه است و دو کارکرد دیگر را به آموزش و پرورش، دانشگاه و رسانه های دیگر مانند روزنامه می توان سپرد، ولی رسانه ملی با توجه به فراگیری، در بخش سنت های ملی و فرهنگ سازی، می تواند هم گرایی ایجاد کند و کارکرد مهمی داشته باشد.
_ خانم لعیا اعتماد سعید: سهم رسانه ملی در این عرصه بسیار زیاد است و یکی از کارهای مهمی که باید انجام دهد، الگوسازی است. کاری که دیگر کشورها می کنند، این است که افراد مورد نظر خود را به عنوان الگو مورد توجه قرار می دهند، ولی ما در این زمینه ضعف داریم. به نظر من دو بازوی اصلی در امر ترویج فرهنگ عفاف و حجاب، رسانه و نهادهای آموزشی هستند.
_ دکتر کریم خان محمدی:
1. رسانه ملی باید نگاه سیستمی داشته باشد. نداشتن نگاه سیستمی باعث می شود، ما اشتباهاتی انجام دهیم که دشمن در تهاجم فرهنگی از آن سوء استفاده کند. نگاه سیستمی یا ساختاری، مثل بازی شطرنج است. وقتی شطرنج بازی می کنیم، هم خودمان باید درست عمل کنیم و هم باید نگاه کنیم که طرف مقابل چه حرکتی انجام می دهد تا آن را خنثی کنیم. پس ما نیز باید به رسانه های غربی توجه داشته باشیم تا اشتباه نکنیم. رسانه ملی باید به درستی حجاب را تبیین و حجاب و شکل دهی الگوی آن را درست بیان کند.
2. معرفی الگوی بهینه؛ یعنی ساخت سریال هایی جهت دهنده به سمت حجاب با مضامین عالی؛ سریال هایی که به حجاب جهت می دهد.
3. سومین نقش رسانه ملی، پرهیز از کج کارکردهاست؛ یعنی کاری نکند که کارکردهای پنهان داشته باشد؛ مثل سریال کلید اسرار که می خواهیم بگوییم در این عالم، ماورایی هست و اسراری هست، ولی این اسرار به حجاب ربطی ندارد. به نظر من در تمام مراحل سیاست گذاری، تولید، نظارت و ساخت، باید متخصصانی باشند که نظارت کنند. همچنین باید در رسانه ملی یک شورای سیاست گذاری متشکل از افراد مختلف داشته باشیم. ما به نخبه های جامعه کم اهمیت می دهیم. از نخبه های مذهبی و حتی غیر مذهبی، باید استفاده کرد.
_ دکتر سید حسین شرف الدین:
در نظام جمهوری اسلامی، بخش مهمی از رسالت و مأموریت خطیر فرهنگ سازی، به رسانه ملی واگذار شده که بزرگ ترین، پررونق ترین و اثرگذارترین سازمان و کنشگر فعال فرهنگی اجتماعی است. مرکز طرح و برنامه رسانه ملی در بخش سیاست های عمومی برنامه سازی مصوب سال 1385، در بند 4 _ 1 به بخشی از وظایف سازمانی خود درباره بایسته های عفاف و حجاب توجه کرده است. بی شک، رعایت این بایسته ها می تواند بخش زیادی از انتظارات عمومی جامعه مؤمنان را تأمین کند. در ادامه، به مواردی از آن که متناسب با سؤال شماست، اشاره می شود:
1. طراحی لباس نباید با معیارهای زیباشناختی، محتوای برنامه، شخصیت مورد نظر و ارزش های فرهنگی مغایرت داشته باشد؛
2. پوشش مورد استفاده در برنامه ها نباید مروج تجمل گرایی و اشرافی گری باشد؛
3. استفاده از لباس های مروج مدهای غیربومی و الگوهای مغایر با فرهنگ اسلامی و زمینه ساز فرهنگ بیگانگان، برای مردان و زنان ممنوع است؛
4. پوشش نباید تداعی کننده لباس شهرت (انگشت نما شدن) باشد و نیز نباید حالت خودآرایی و تحریک کنندگی داشته باشد؛
5. پوشش باید آراسته، پاکیزه و با محتوای برنامه متناسب باشد، مگر در مواردی که فضای برنامه شرایط دیگری را اقتضا کند؛
6. لباس زنان باید تمامی بدن آنها را به استثنای صورت و دو دست تا مچ، بپوشاند؛
7. در پوشش نباید از لباس های منقوش به آرم، تصاویر نامتعارف، نوشته ها و نمادهای فرهنگی بیگانه، علایم فرقه های ضاله وگروه های منحرف، نمادها و علایم بازرگانی بدون دلیل برنامه سازی خاص، استفاده شود؛
8. در برنامه ها لازم است شأن و منزلت چادر به عنوان حجاب برتر رعایت شود و از چادر در نقش های منفی و حقیر و نازل استفاده نشود؛ مگر هنگامی که نقش منفی، آشکارا از چادر سوءاستفاده یا استفاده ابزاری کند. در چنین وضعیتی لازم است در کنار شخصیت منفی، شخصیت مثبت با پوشش چادر نیز در آن برنامه وجود داشته باشد؛
9. از نشان دادن مادران چادری در کنار دختران جوان غیرچادری باید تا حد امکان پرهیز شود؛ مگر اینکه اقتضای داستان و شخصیت پردازی چنین امری را ایجاب کند؛
10. در برنامه ها، استفاده از لباس هایی با رنگ ها و مدل های نامتعارف و نامناسب، هرگونه لباس، پیراهن و مانتوی تنگ و چسبان و نیز لباس های کوتاه، ممنوع است؛
11. استفاده از بلوز، پیراهن و لباس های رنگی نامناسب به عنوان پوشش خانم ها در خارج از منزل و در ارتباط با نامحرم، ممنوع است؛
12. برنامه های صدا و سیما باید مروج پوشش کامل برای زنان، شامل چادر یا مانتو همراه با شلوار و مقنعه و جوراب با رنگ های مناسب و سنگین باشد؛
13. در پوشش زنان، استفاده از مقنعه به عنوان جزئی از پوشش برتر، ترویج شود؛
14. استفاده از روسری در پوشش خانم ها، باید به گونه ای باشد که شانه ها و برجستگی های سینه را بپوشاند؛ بر اساس بند 5 _ 1 مصوبه برنامه سازی، آرایش سر و صورت افراد در برنامه ها باید نشان دهنده متانت، عفاف و وقار و متناسب با هنجارها و ارزش های دینی باشد. استفاده از خانم های آرایش کرده در برنامه های تلویزیونی ممنوع است و گریم اشخاص نباید با معیارهای زیباشناختی، محتوای برنامه ها، شخصیت مورد نظر و ارزش های فرهنگی مغایر باشد. نکات دیگری نیز در تکمیل پاسخ وجود دارد که در ادامه و در پاسخ به پرسش های دیگر، به آنها اشاره خواهد شد.
_ دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی:
معتقدم پس از خانواده، دو نهاد بیش از همه در نهادینه سازی ارزش ها و باورها در جامعه مؤثرند: اول آموزش و پرورش و دوم رسانه ملی.
بر اساس آمارها، اطلاعات و تجربه، امروزه نقش هیچ وسیله و رسانه ای به اندازه صدا و سیما نیست. اگر همه دستگاه های فرهنگی یک طرف قرار گیرند و صدا و سیمای جمهوری اسلامی در یک طرف قرار گیرد، بی شک، نقش رسانه ملی در انتقال باورها و ارزش ها بیش از همه دستگاه های فرهنگی است. بی تردید، نقش رسانه ملی در گسترش فرهنگ عفاف و حجاب بسیار مهم و مؤثر است. حوزه اثرگذاری رسانه ها شامل حوزه شناختی، حوزه عاطفی و حوزه رفتاری است.
رسانه های ما در هر سه حوزه، می توانند اثرگذار باشند. در بحث خاص ما که عفاف و حجاب است، رسانه ملی هم در زمینه شناختی؛ یعنی ایجاد شناخت و معرفت لازم درباره فرهنگ حجاب، فلسفه حجاب و چیستی و چرایی حجاب نقش دارد و هم در حوزه عاطفی؛ یعنی بحث علاقه ها و تنفرها، عشق ها و محبت ها اثرگذار است که باید با عملکرد و برنامه هایش در مخاطب، نسبت به عفاف و حجاب محبت و عشق ایجاد کند. سوم در حوزه رفتارهاست که رسانه ملی نباید به افزایش شناخت مخاطب بسنده کند، بلکه برون داد برنامه های رسانه ملی باید ایجادکننده رفتار همراه با عفاف و حجاب در جامعه باشد. اگر رسانه ملی بتواند در این زمینه عمل کند، بی شک، عملکرد مطلوبی داشته است. بخشی از وظایف و مسئولیت های رسانه ملی در این زمینه به این شرح است:
1. آموزش احکام حجاب و روابط زن و مرد
آشنا ساختن مخاطبان، به ویژه جوانان و نوجوانان، با موضوع هایی چون حدود و چارچوب های شرعی حجاب، احکام فقهی روابط زن و مرد و ضوابط حاکم بر نگاه، رفتار و گفتار هر یک از آنها، یکی از آغازین گام ها برای ترویج فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه است.
2. تبیین فلسفه و چرایی عفاف و حجاب
نسل جوان، امروز احکام شرع را کمتر بر اساس تعبد محض می پذیرد و بیشتر در پی دانستن فلسفه و چرایی این احکام است. ازاین رو، رسانه ملی در ترویج و گسترش فرهنگ عفاف و حجاب باید به این موضوع توجه داشته باشد و فلسفه والای لزوم رعایت عفاف و حجاب در برابر جنس مخالف را برای آنان به خوبی تبیین کند.
3. ترویج و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب
ترویج و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه و تبدیل آن به فرهنگ عمومی قشرهای گوناگون جامعه، به اقدام های فرهنگی گسترده، متنوع و پیگیر نیازمند است. در این زمینه، رسانه ملی نقشی بسیار مهم تر و تعیین کننده تر از دیگر نهادها و سازمان های فرهنگی دارد.
4. معرفی و ترویج الگوهای مناسب عفاف و حجاب
الگوسازی و معرفی نمونه های برجسته، از راه های مؤثر برای ترویج و گسترش اخلاق و رفتارهای پسندیده در میان عموم مردم، به ویژه نوجوانان و جوانان است. ازاین رو، در ترویج و گسترش فرهنگ عفاف و حجاب نیز باید به این موضوع توجه و گروه های هدف را با برجسته سازی الگوهای محبوبشان، به پذیرش فرهنگ عفاف و حجاب تشویق کرد.
5. به تصویر کشیدن زنان موفق باحجاب
از دیرباز، یکی از ترفندهای دشمنان برای از بین بردن فرهنگ عفاف و حجاب در جوامع اسلامی، ترسیم چهره ای ناخوشایند از افراد محجبه و معرفی حجاب به عنوان عامل عقب ماندگی و فرودستی زنان بوده است. با وقوع انقلاب اسلامی و حضور چشمگیر و نقش تعیین کننده زنان چادری در این انقلاب و همچنین موفقیت های بی شمار زنان محجبه ایرانی، در عرصه های گوناگون، این ترفند به شکست انجامید و ثابت شد که حجاب، هرگز مانعی برای رشد و شکوفایی استعدادهای زنان مسلمان نیست.
6. نشان دادن آثار منفی رعایت نکردن عفاف و حجاب
رسانه های وابسته به نظام سلطه و روشن فکران غربزده و منفعل، همواره برابری کامل حقوق زن و مرد، آزادی بی قید و بند زنان و دختران جوان و روابط آزادانه دو جنس مخالف در جوامع غربی را از دستاوردهای مهم دموکراسی لیبرال معرفی و آن را به عنوان الگویی برای زنان و دختران دیگر سرزمین ها مطرح می کنند. آنها هرگز به بحران های گوناگون فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی پدیدآمده در این جوامع، اشاره ای نداشته اند؛ بحران هایی که امروز تمامیت فرهنگ و تمدن مغرب زمین را تهدید می کند.در تبلیغ و ترویج فرهنگ عفاف و حجاب، باید آثار و پی آمدهای بی بندوباری جنسی و رعایت نکردن عفاف و حجاب، به ویژه در جوامع غربی، به بهترین شکل برای جوانان تبیین شود.
_ دکتر نیره قوی:
تلویزیون هنوز هم در کشور نقش مؤثرتری نسبت به همه رسانه ها دارد و از جایگاه مهمی برخوردار است. یکی از کارهای مهم در صدا و سیما این است که برنامه های مخصوص عفاف و حجاب را مقطعی نکنیم؛ بلکه این برنامه ها باید در قالب های مختلف و به صورت مستمر و مداوم در طول سال باشد. تلویزیون و رسانه باید مستمر و مداوم در قالب های مختلف، بر اساس ذائقه مخاطب، برنامه داشته باشد.
تلویزیون گاه به بعضی از موضوعات باید نگاه تقویمی داشته باشد، اما عفاف و حجاب، موضوعی است که در صدا و سیما باید از نگاه تقویمی خارج شود. عفاف در رفتار، باید در محیط خانواده، بین زن و مرد، بین پدر و مادر و فرزندان، بین افراد و همسایگان، بین استاد و شاگرد، بین فروشنده و مشتری، بین کارگر و کارمند و در محیط ها و قشرهای مختلف وجود داشته باشد.
نکته دیگر این است که صدا و سیما می تواند ابزار گسترش معروف و نهی از منکر، نه فقط در بحث عفاف و حجاب، بلکه به طور عام باشد. در سال 1385 قوانین و سیاست های اجرایی افق رسانه مشخص شده است. قبل از آن نیز ضوابط و مقرراتی بوده، اما حداقل سیاست های اجرایی افق رسانه که در موارد و اصول مختلف تدوین شده، باید عملی شود.
_ دکتر محمدعلی هرمزی زاده:
صدا و سیما به دلیل اینکه فراگیرترین و گسترده ترین رسانه کشور است، وظایف بسیار سنگینی دارد. هیچ رسانه ای به فراگیری و گستردگی این دو رسانه نداریم. رسانه های دیگر مانند کتاب، روزنامه، سینما و اینترنت، هیچ کدام این فراگیری را ندارد. در این میان، تلویزیون فراگیرتر است و نمی توان خانه ای پیدا کرد که در آن تلویزیون نباشد. به همین دلیل، وظایف صدا و سیما بسیار سنگین است. بنابراین، باید از این فرصت استفاده و به وظایف خود عمل کند.
منبع:
افشار، اباذر، 1364 -رسانه ملی و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب، قم: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهشهای اسلامی، 1393.
ص:107
