نماز اولين پرسش در قبر

نماز اولين پرسش در قبر
 
در اخبار و روايات بسياري وارد شده است كه اولين پرسش و سئوالي كه خداوند در قيامت از بندگانش مي‎نمايد نماز است و در واقع نماز همان عددي است كه همة اعداد در كنار او قابل شمارش مي‎باشند و اگر آن عدد نباشد ساير اعداد به حساب نمي‎آيند.
پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: حافظوا علي الصلوات الخمس فانّ الله ـ عزّ و جلّ ـ إذا كان يوم القيامة يدعوا العبد فاوّل شيء يُسأل عنه الصلاة فان جاء بها قامةً و الّا رُخّ به في النّار؛ «نمازهاي پنج‎گانه را محافظت كنيد زيرا روز قيامت كه مي‎شود خداوند بنده‎اش را فرا مي‎خواند و نخستين چيزي كه از او مي‎پرسد نماز است اگر آن را بطور كامل انجام داده باشد (به بهشت مي‎رود) و گرنه در آتش افكنده مي‎شود».[1]
و نيز فرمودند: «اول چيزي از عمل بنده كه در روز قيامت در آن نظر شود نماز است اگر به كمال و تمام آراسته باشد قبول واقع گردد و عمل‎هاي ديگر به تبع آن هم مقبول گردد و اگر ناقص بود مردود شود و ديگر اعمال در رد شدن به آن ملحق شوند».[2]
و از امام صادق ـ عليه السلام ـ رسيده است كه فرموده‎اند: «وقتي بنده فرداي قيامت در مقابل خداي عز وجل قرار گرفت اولين چيزي كه از او سئوال مي‎كنند نمازهاي واجب، زكات واجب، روزه واجب، حج واجب و ولايت ما اهل بيت است».[3]
نقل است كه مردي نزد پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ رسيد و عرضه داشت اي رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ دعا كن كه خدا مرا به بهشت داخل كند پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: مرا بازيادي سجده كردن همراهي كن».[4] يعني مهمترين عاملي كه موجب رفتن به بهشت مي‎شود نماز است. و نيز از خاتم رسولان ـ صلّي الله عليه و آله ـ نقل شده كه: «همانا ستون دين نماز است و آن اول چيزي است كه به آن از عمل فرزند آدم رسيدگي مي‎شود. اگر صحيح باشد به ساير اعمال رسيدگي مي‎شود و اگر صحيح نباشد به ساير اعمال او توجهي نمي‎شود».[5]

برتري نماز بر ساير اعمال آدمي
از مطالب مذكور مي‎توان چنين نتيجه گرفت كه نماز در ميان اعمال خير ديگر جزء برترين آنهاست. وقتي به كتب روايي مراجعه شود و روايات باب نماز را مشاهده كنيم مي‎بينيم كه از نماز بعنوان پايه و ستون دين[6]، نشانة ايمان[7]، نور مؤمن[8]، پرچم اسلام[9] و تعابيري از اين قبيل ياد شده است كه همة اين تعبيرها نمايانگر برتري نماز بر ساير اعمال عبادي است.
از پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ حديث شده است كه فرمودند: الصلاة خيرُ موضوعٍ فَمَنْ شاءَ استقلّ و مَنْ شاءَ استكثر؛ «نماز بهترين چيزي است كه مقرر شده پس هر كه خواهد كم بخواند و هر كه خواهد زياد كند».[10]
و نماز نه تنها بهترين اعمال در دنيا بلكه بهترين اعمال در قيامت نيز مي‎باشند يعني برتري و امتياز نماز بر ساير اعمال نيك و پسنديده محدود و منحصر به دنيا نيست بلكه اين برتري براي نماز در آخرت نيز محفوظ مي‎باشد. در همين مينه امام صادق ـ عليه السلام ـ مي‎فرمايند: اِنَّ افضل الاعمال عند الله يوم القيامة الصلاة؛ «همانا بهترين عمل در روز قيامت نزد خداوند نماز است».[11]
و نيز نماز محبوبترين عمل نزد باري تعالي است. چنانچه علي ـ عليه السلام ـ فرمودند: احبّ الاعمال الي الله الصلاة؛ «محبوبترين اعمال نزد خداوند نماز است».[12]
روايتي از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نقل شده كه حاوي نكات دقيق و ظريفي است در اين روايت كه از مضامين بلندي برخوردار است از حضرتش سئوال شد كه يا رسول الله چه عملي نزد خدا بافضيلت‎تر است؟
پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: نماز به وقت آن. و در ادامه كلامش فرمودند: هر كس بر نماز محافظت نمايد در قيامت همراه وي نوري است و هر كس كه نماز را ضايع نمايد با فرعون و فرعونيان محشور ‎گردد. و اگر عملي نزد خداوند برتر و بالاتر از نماز بود خداوند فرشتگان خود را به انجام آن امر مي‎كرد در حالي كه همه فرشتگان در حال نمازند برخي در حال قيامند و برخي در حال قعود، برخي در ركوعند و بعضي در سجود».[13]
بنابراين بهترين عمل كه نزد خداوند تجلي يافته نماز است. حتي حج با آن همه اعمال و مناسكي كه دارد و آن همه آثار اجتماعي كه بر او مترتب است به اهميت نماز نمي‎رسد و در روايات نماز برتر از حج شمرده شده است. امام صادق ـ عليه السلام ـ فرموده‎اند:
اَمّا انّه ليس شيءٌ افضل من الحج الا الصلاة؛ «بدرستي كه هيچ عملي بالاتر از حج نيست مگر نماز».[14]
نتيجه اين كه نماز بهترين وسيله نزديكي بنده به خدا بوده و با اين همه تأكيداتي كه براي نماز شده است بدون ترديد مي‎توان گفت كه همه اعمال خير آدمي تابع نماز اويند سعي كنيم كه بخوبي از اين بهترين عمل حراست و پاسداري نمائيم.

چهار چيز  پرسش مي شود

دراحادیث اولين سوال روز قيامت نماز بيان شده و در روايتي از پيامبر آمده كه انسان در قيامت قبل از آنكه قدم از قدم بردارد در مورد چهار چيز از او پرسش مي شود ايندو چگونه قابل جمع است؟

ممكن است بتوان اين گونه ميان روايات معصومين سلام الله عليهم اجمعين،جمع كرد كه اين اولين ها در عبارات ايشان، مجموعه اعمالي باشد كه در اولويت سوال قرار دارند (و لزومي هم ندارد كه محدود به چهار عمل باشد،) به عنوان اولين پرسش ها و در مجموعه اي واحد و با يك نگاه بعد از مردن و يا هنگام قيامت مطرح مي شوند، زيرا كه بيانات معصوم در زمان هاي مختلف فراخور سوال و يا حال و وضع مجلس و مخاطب يا مخاطبين مطرح مي شد. گاهي به عنوان اولين عمل كه نماز در اولويت بود و گاهي به  عنوان اولين اعمال كه باز هم به طور معمول نماز اولين بود،مطرح مي شد و اين گونه عبارات جاي بحث و مناقشه ندارد و با اندك دقتي مي توان آن را فهميد.

علاوه بر اين،در مجموعه عبادات و تكاليف، نماز برترين عبادت و نماد عبوديت است. عملي كه انجام آن به طور موكد مورد توجه شرع مقدس اسلام قرار دارد به طوري كه در بيان اولياي خدا به عنوان ستون دين معرفي شده است. پيامبر گرامي اسلام صلوات الله عليه فرمود: الصّلاة عمود الدّين.(15)يعني نماز ستون (خيمه) دين است.ايستادگي و بقاي هر خيمه اي به وجود ستون آن است و هر مقدار كه ستون مستحكم تر باشد بقاي خيمه تضمين بيشتري مي يابد.

در اهميت نماز همين بس كه اين تكليف شيرين و پر معناي الهي اولا در هيچ حالي ترك نمي شود، و ثانيا انجامش در شبانه روز به صورت پنج وقت بر بندگان خدا واجب است،تكليفي كه مشابه ندارد و همواره در شبانه روز صورت مي گيرد. به همين خاطر است كه نماز حتي اگر در مجموعه اي از تكاليف هم قرار گيرد،باز هم به عنوان اولين تكليف مورد سوال قرار مي گيرد و با اين توضيح به نظر مي آيد پاسخ سوال داده شده است.

و اما در ادامه به دو حديث در مورد  اهميت نماز به تنهايي و يك حديث در مورد سوال از چند واجب كه نماز پش قراول آن با پيش فرض ايمان و قبولي ولايت است،توجه مي كنيم:

1.پيامبر صلوات الله عليه فرمود:

اوّل ما افترض الله علي امتي الصلوات الخمس، و اوّل ما يرفع من اعمالهم، الصلوات الخمس، و اوّل ما يسال عنهم،الصلوات الخمس:

يعني: نخستين چيزي كه خداي متعال بر امتم واجب كرد،نمازهاي پنج گانه است و اولين چيزي كه از كارهاي آنان به سوي خدا بالا مي رود، نماز هاي پنج گانه است و نخستين چيزي كه در باره آن از امتم حسابرسي مي شود، نمازهاي پنج گانه مي باشد.(16)

ْامام صادق سلام الله عليه از قول پيامبر گرامي اسلام نقل فرمود:

2. أَوَّلُ مَا يُسْأَلُ الْعَبْدُ إِذَا وَقَفَ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَنِ الصَّلَاةِ فَإِنْ زَكَتْ صَلَاتُهُ زَكَي سَائِرُ عَمَلِهِ وَ إِنْ لَمْ تَزْكُ لَمْ يَزْكُ عَمَلُهُ‏ (17)

يعني:اولين چيزي كه از او سؤال مي‏شود نماز است. اگر نمازش پاك بود، ساير اعمالش نيز پاك خواهد بود. و اگر نمازش پاك نبود، ساير اعمالش نيز پاك نخواهد بود.

3.و باز حضرت درمورد نماز و ديگر عبادات كليدي و محوري كه مورد سوال قرار مي گيرند، فرمود:

إِنَّ أَوَّلَ مَا يُسْأَلُ عَنْهُ الْعَبْدُ إِذَا وَقَفَ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ عَنِ الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَاتِ وَ عَنِ الزَّكَاةِ الْمَفْرُوضَةِ وَ عَنِ الصِّيَامِ الْمَفْرُوضِ وَ عَنِ الْحَجِّ الْمَفْرُوضِ وَ عَنْ وَلَايَتِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَإِنْ أَقَرَّ بِوَلَايَتِنَا ثُمَّ مَاتَ عَلَيْهَا قُبِلَتْ مِنْهُ صَلَاتُهُ وَ صَوْمُهُ وَ زَكَاتُهُ وَ حَجُّهُ وَ إِنْ لَمْ يُقِرَّ بِوَلَايَتِنَا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ شَيْئاً مِنْ أَعْمَالِهِ (18) يعني:

روز قيامت اولين چيزي كه از بنده سؤال مي شود، نمازهاي واجب، زكات واجب، روزه واجب،حج واجب و از ولايت ما خانواده است. اگر اقرار بولايت ما كرد و بر همين اعتقاد مرد، نماز و روزه و زكات و حج او قبول مي‏شود. اما اگر اقرار به ولايت ما نكرد در پيشگاه پروردگار هيچ يك از اعمالش را قبول نخواهد كرد.

البته در بعضي از كتاب ها نوشته شده است كه به اقتضاي بعضي از اخبار، در عقبات صراط (يعني روز قيامت) از هفت چيز سؤال مي‏ كنند:

در عقبه اول از ايمان خالص سوال مي كنند، يعني توحيد پروردگار كه اعتقاد به لا اله الا اللّه از روي اخلاص است.

در عقبه دوم از نماز كه عمود دين  است سوال مي كنند.

در عقبه سوم سؤال از زكات و خمس سوال مي كنند كه از مهم ترين واجبات الهيّه‏اند.

در عقبه چهارم  از روزه سوال مي كنند.

در عقبه پنجم  از حج بيت اللّه  سوال مي كنند.

در عقبه ششم  از طهارت ثلاث (سه گانه) وضو ، غسل و تيمّم سوال مي كنند.

در عقبه هفتم كه شديد تر از تمام عقبات است، از مظالم مردم سوال مي كنند و حق تعالي قسم ياد كرده كه از ظلم هيچ ظالمي نگذرد مگر كه حق مظلوم را از ظالم بستاند.(19)

البته بنا به ظاهر روايت، نماز در مرحله دوم قرار گرفته است، اما چنين جاي توجيه دارد، چون ايمان امري قلبي است،پس ثمره آن در اعضا و جوارح ظاهر مي شود، كه باز هم نماز اولين و بالاترين عمل جوارحي انسان مسلمان بعد از اقرار به توحيد و ايمان به حق است.

مساله بعد آن كه قيامت پنجاه موقف و ايستگاه دارد و ممكن است هر كدام از اين روايات مربوط به يكي از اين موقف ها باشد مثلا در يك موقف اول از نماز پرسيده شود در موقف ديگر اول از عمر انسان سوال مي شود و ...

احادیث دیگر
1. در حديثى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) آمده است: «لَا تَزُولُ قَدَما عَبْدٍ يَوْمَ الْقِيامَةِ حَتَّى يُسْئَلَ عَنْ عُمْرِهِ فَيْمَا اَفْنَاهُ وَ شَبَابِهِ فِيمَا أَبْلَاهُ وَ عَنْ مَالِهِ مِنْ اَيْنَ اِكْتَسَبَهُ وَ فِيمَا اَنْفَقَهُ وَ عَنْ حُبِّنَا اَهْلَ الْبَيْتِ»(20)؛ (در قيامت هيچ يك از بندگان قدم از قدم بر نمى دارد تا از چهار چيز بازپرسى شود: از عمرش كه در چه راهى آن را صرف كرده و از جوانيش كه در چه راهى آن را از دست داده؟ و از مالش كه از كجا آورده و در چه راهى مصرف كرده؟ و از محبت ما اهل بيت!)
2. در حديث ديگرى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) آمده است كه: (روز قيامت براى هر بنده اى از بندگان خدا براى هر روزى از ايام عمرش بيست و چهار خزانه گشوده مى شود به تعداد ساعات شب و روز، خزانه اى را مملو از نور و سرور مى بيند و به هنگام مشاهده آن، چنان خوشحالى و انبساطى به او دست مى دهد كه اگر بر تمام اهل دوزخ تقسيم كنند درد آتش را فراموش مى كنند و اين همان ساعاتى است كه پروردگارش را اطاعت كرده.
سپس ديگرى را براى او مى گشايند آن را تاريك و متعفن و ترسناک مى يابد و چنان ترس و وحشتى به او دست مى دهد كه اگر [آن] تقسيم بر اهل بهشت شود لذت نعمت هاى آن را فراموش مى كنند و آن ساعتى است كه در آن معصيت خدا را كرده است!
سپس خزينه ديگرى را براى او مى گشايند آن را خالى مى بيند نه در آن اسباب سرور است و نه ناراحتى و اين ساعتى است كه در آن خوابيده يا مشغول اعمال مباح دنيا بوده، چنان حالت تأسف و احساس غبن به او دست مى دهد كه قابل توصيف نيست؛ زيرا مى توانست آن را از حسنات پر كند و نكرد و اين است كه خداوند مى فرمايد: «ذَلِكَ يَوْمُ التَّغَابُنِ».(21)،(22)
3. باز در حديث ديگرى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) آمده است كه: «اَنَا اَوَّلُ قَادِمٍ عَلَى اللهِ ثُمَّ يَقْدِمُ عَلَيَّ كِتابُ اللهِ ثُمَّ يَقْدِمُ عَلَىَّ اَهْلُ بَيْتِي، ثُمَّ يَقْدِمُ عَلَىَّ اُمَّتِي، فَيَقِفُونَ، فَيَسْئَلُهُمْ مَا فَعَلْتُمْ فِي كِتَابِي وَ اَهْلِ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ»(23)؛ (من نخستين كسى هستم كه به پيشگاه خدا حاضر مى شوم سپس كتاب الله [قرآن] بر من وارد مى شود، پس اهل بيتم وارد مى گردند، بعد امتم بر من وارد مى شوند، آنها مى ايستند و خداوند از آنها مى پرسد با كتاب من و اهل بيت پيامبرتان چه كرديد؟).
4. در حديثى از امام باقر(عليه السلام) آمده است: «اَوَّلُ مَا يُحَاسَبُ بِهِ العَبْدُ الصَّلَاةُ فَاِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ مَا سِوَاهَا»(24)؛ (نخستين چيزى كه بندگان بايد حساب آنرا پس دهند نماز است كه اگر قبول شود بقيه قبول خواهد شد).
5. در حديث ديگرى آمده است: «اِنَّ اَوَّلَ مَا يُسْئَلُ عَنْهُ الْعَبْدُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَنْ جُلَسَائِهِ»(25)؛ (نخستين چيزى كه بنده در قيامت از آن سؤال مى شود درباره همنشينان اوست).
ممكن است در ميان احاديث مربوط به نخستين چيزى كه انسان از آن سؤال مى شود تضادّى احساس شود كه اگر اين يكى اوّل است آن يكى چگونه اوّل مى تواند باشد؟ ولى ظاهراً منظور اين است كه يك گروه از كارهاست كه در مرحله اوّل از آنها سؤال مى شود و تمام آنچه در اين احاديث آمده جزو همان گروه است.
ضمناً اين احاديث اهميّت موضوعات مزبور را از ديدگاه اسلام روشن مى سازد يعنى (مسئله توحيد، ايمان به نبوت، محبت اهل بيت، نماز، همنشين و ...).
اين احتمال نيز وجود دارد كه در قيامت مواقفى است كه در هر موقف اولين چيزى كه از آن سؤال مى شود يكى از اين امور است.
6. در حديثي نيز امير مؤمنان علي(عليه السلام) فرمود: «اِتَّقُوا اللهَ فِي عِبَادِهِ وَ بِلَادِهِ فَاِنَّكُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّى عَنِ البِقَاعِ وَ البَهَائِمِ»(26)؛ (از خدا بترسيد و پرهيزكارى را در مورد بندگان خدا و شهرها و آباديش پيشه كنيد؛ چرا كه شما در پيشگاه خدا حتى از اراضى و حيوانات سؤال مى شويد).
اين حديث نشان مى دهد كه انسان حتى در برابر ويران كردن محيط زيست و كشتن بى دليل حيوانات مسئوليت دارد و در آن روز باز خواست مى شود.(27)
 

پی نوشت

[1] . بحار الانوار، ج 82، ص 201.
[2] . احياء العلوم، ج 1، ص 332.
[3] . وسائل الشيعه، ج 3، ص 90.
[4] . وسائل الشيعه، ج 3، ص 30.
[5] . وسائل الشيعه، ج 3، ص 23.
[6] . ميزان الحكمه، ج 5، ص 370.
[7] . شهاب الاخبار، ص 59.
[8] . شهاب الاخبار، ص 50.
[9] . كنز العمال، ج 7، ص 279.
[10] . جامع الاحاديث الشيعه، ص 4ـ6.
[11] . مستدرك الوسائل، ج 3، ص 7.
[12] . بحار الانوار، ج 82، ص 233.
[13] . احياء العلوم، ج 1، ص 330.
[14] . وسائل الشيعه، ج 3، ص 26.

15.پاينده ابوالقاسم، نهج الفصاحة مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلوات الله عليه،تهران، انتشارات دنياي دانش، چاپ چهارم سال 1382 ه.ش، ص 551

16.احسان بخش صادق، آثار الصادقين،قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، چاپ اول، سال 1370 ه.ش،ج 11 ص 80 به نقل از كتاب كنز العمال،جلد هفتم، ص 276 .

17.شيخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال،قم ،انتشارات دار الرضي،سال 1406 ه.ق،چاپ اول، ص 230.

18.مجلسي محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار،تهران،انتشارات اسلاميه،چاپ مكرر، ج‏27، ص 168.

19. حسيني شاه عبد العظيمي حسين،تفسير اثنا عشري،تهران،انتشارات ميقات،چاپ اول، سال 1363 ه. ش، ج‏14، ص 222.

(20). الخصال‏، ابن بابويه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، انتشارات اسلامى، قم، 1362 شمسی، چاپ: اول‏‏، ج ‏1، ص 253.

(21). سوره تغابن، آيه 9.

(22). عدة الداعي و نجاح الساعي‏، حلّى، احمد بن محمد ابن فهد، محقق / مصحح: موحدى قمى، احمد، دار الكتب الإسلامي‏، ‏1407 قمری‏، چاپ: اول، ص 113.

(23). بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد(صلّى الله عليه و آله)‏، صفار، محمد بن حسن‏، محقق / مصحح: كوچه باغى، محسن‏، مكتبة آية الله المرعشي النجفي‏، ايران، قم،‏ 1404 قمری، چاپ: دوم‏، ج ‏1، ص 412، باب 17 (في قول رسول الله إني تارك فيكم الثقلين كتاب الله و أهل بيتي).

(24). تهذيب الأحكام، طوسى، محمد بن الحسن‏، محقق / مصحح: خرسان، حسن‏، دار الكتب الإسلامية‏، تهران، 1407 قمری‏، چاپ: چهارم‏‏، ج ‏2، ص 239، باب 12 (فضل الصلاة و المفروض منها و المسنون).

(25). الدّر المنثور فى تفسير المأثور، سيوطى، جلال الدين، كتابخانه آية الله مرعشى نجفى، قم، 1404 قمری، ج 5، ص 273.

(26). نهج البلاغة، شريف رضى، محمد بن حسين‏، محقق / مصحح: صبحي صالح، هجرت‏، قم‏، ‏1414 قمری، چاپ: اول، ص 242، (خطبه 167).

(27). گردآوري از كتاب: پيام قرآن‏، مكارم شيرازى، ناصر، تهيه و تنظيم: جمعى از فضلاء، دار الكتب الاسلامية‏، تهران‏، ‏1386 شمسی‏، چاپ: نهم، ج 6، ص 137.

منابع:

https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&catid=27255&mid=417188

https://www.pasokhgoo.ir/node/96151

https://www.pasokh.org/fa/Book/View/66/3769/3