تاريخچه پيدايش نماز
نماز از چه زمانى به وجود آمد؟ آيااز اول خلقت برانسان واجب بوده يا تنها مسلمانان مأمور به آن بوده‌اند، اگر وجود داشته كيفيت وكميت آن چگونه بوده است؟
يكى از چيزهايى كه همۀ پيامبران الهى به آن دعوت مى‌كردند «پرستش خداوند» است. قرآن كريم از زبان پيامبران نقل مى‌كند كه به امّت‌هايشان مى‌گفتند: «اُعْبُدُوا اللّٰهَ»؛ خدا را پرستش كنيد (مائده، آيه 72 و 117؛ اعراف، آيه 59 و 65 و 73 و 85؛ هود، آيه 50 و 61 و 84 و...). اصل عبادت و پرستش خداوند در همۀ شريعت‌هاى الهى وجود داشته، ولى شكل و كيفيت آن متفاوت بود.
از قرآن‌كريم استفاده مى‌شود كه‌نماز در امّت‌هاى پيشين هم بوده است؛ همۀ پيامبران از حضرت آدم تا حضرت خاتم نماز مى خواندند، اما از چگونگى آن اطلاع دقيقى در دست نيست. خداوند متعال خطاب به حضرت موسىٰ عليه السلام مى‌فرمايد: «إِنَّنِي أَنَا اللّٰهُ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ أَنَا فَاعْبُدْنِي وَ أَقِمِ الصَّلاٰةَ لِذِكْرِي»1؛ من «اللّٰه» هستم، معبودى جز من نيست؛ مرا بپرست و نماز را براى ياد من بر پادار.
هم‌چنين قرآن كريم به نقل از حضرت عيسىٰ عليه السلام مى‌فرمايد: «وَ جَعَلَنِي مُبٰارَكاً أَيْنَ مٰا كُنْتُ وَ أَوْصٰانِي بِالصَّلاٰةِ وَ الزَّكٰاةِ مٰا دُمْتُ حَيًّا»2 ؛ و مرا وجودى پر بركت قرار داده، در هر كجا باشم و [خداوند] مرا به نماز و زكات توصيه كرده مادامى كه زنده‌ام.
از اين آيات شريف روشن مى‌شود كه نماز در مكتب دو پيامبر بزرگ الهى - موسىٰ و عيسىٰ عليهما السلام - وجود داشته همان‌گونه كه در مكتب ديگر پيامبران بوده است، چنان‌كه دربارۀ حضرت شعيب عليه السلام آمده است: «قٰالُوا يٰا شُعَيْبُ أَ صَلاٰتُكَ تَأْمُرُكَ أَنْ نَتْرُكَ مٰا يَعْبُدُ آبٰاؤُنٰا»3 ؛ گفتند: اى شعيب! آيا نمازت به تو دستور مى‌دهد كه آنچه را پدرانمان مى‌پرستيدند، ترك كنيم.... و نيز از زبان حضرت اسماعيل، مى‌فرمايد: «وَ كٰانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاٰةِ وَ الزَّكٰاةِ وَ كٰانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا»4 ؛ او همواره خانوادۀ خود را به نماز و زكات دعوت مى‌كرد و همواره مورد رضايت پروردگارش بود.
بنابراين هيچ شريعت و دينى، از نماز جدا نبوده، گرچه صورت ظاهرى آن، تفاوت داشته است. زرتشتيان، پنج نماز دارند كه در هنگام طلوع آفتاب و ظهر و عصر و اوّل شب و هنگام خواب، بپا مى‌دارند.5 يهوديان در ساعت سوم و ششم و نهم روز و اوّل و آخر شب و هنگام تناول غذا، دعاهايى دارند6. مسيحيان، روز يك‌شنبه و
7برخى روز شنبه در كليسا جلسه دعاى دسته‌جمعى تشكيل مى‌دهند.
اما بايد توجه داشت كه آنچه امروزه، پيروان حضرت موسىٰ عليه السلام (يهوديان) و پيروان حضرت عيسىٰ عليه السلام (مسيحيان) به عنوان نيايش در كليسا و كنيسه به جاى مى‌آورند، با مناسكى كه به وسيلۀ اين پيامبران الهى آورده شده بود، بسيار متفاوت است، زيرا آيين و كتاب‌هاى آسمانى اين دو پيامبر الهى دچار تحريف و دست‌خوش انحرافات پيروان آنها شده است.1 در واقع نماز فعلى يهوديان و مسيحيان به دعا، نزديك‌تر است تا به مجموعه‌اى از اعمال.
از اين‌رو كيفيت و كميت نماز در شريعت اسلام با شرايع پيشين متفاوت است، لكن در بيشتر آن آيين‌ها، سجده‌جزئى از اين عبادت محسوب مى‌شود.
علاوه بر تشريع نماز در اديان الهى، بت‌پرستان نيز در برابر بت‌هايشان، وِردهايى مى‌خوانده‌اند.2 اعراب جاهلى هم در مقابل كعبه مى‌ايستادند و باكف‌زدن و صوت‌كشيدن اظهار عبادت مى‌كردند: «وَ مٰا كٰانَ صَلاٰتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ إِلاّٰ مُكٰاءً وَ تَصْدِيَةً»3 و4 و نماز و دعاى آنان نزد آن خانه جز سوت كشيدن و كف زدن نيست.
ذكر تشهد در نماز امّت‌هاى پيشين
