روز مبارزه با سلاح‌های شیمیایی و میکروبی

 تاریخچه جنگ­های بیولوژیک

انسان­ها، با کمال تاسف در طول تاریخ از تکنولوژی­های در دسترسشان برای کشتار، نابودی و مقاصد منفعت طلبانه، بارها و بارها استفاده کرده­اند. دقیقا نمی­توان مرز زمانی مشخصی برای جنگ­های بیولوژیک میکروارگانیسم­ها و سایر عوامل در جنگ تعیین کرد.

آدمی از روزهای اول زندگی بر روی کره خاکی، همواره درصدد بوده که به گونه­ای، بر همنوع خود غلبه کند و برای این منظور از همه امکانات موجود در دسترس خود بهره می­گرفت.

سرخ پوستان آمریکا با سابقه تمدن 5000 ساله، همواره در جنگ، تیرهای خود را آغشته به سم می­کردند.

در 300 سال پیش از میلاد مسیح، آلودگی چاه­های آب دژها، قلعه­ها و شهرها، یکی از روش­های موثر برای از پای درآوردن دشمن و سربازان و مردمان در بین یونانی­ها بوده است.

در جنگ­های قرون وسطی، با بکارگیری منجیق­ها برای پرتاب اجساد آلوده حیوانات و انسان­ها به داخل دژهای محاصره شده استفاده می­شد که این عمل باعث ترس و بیماری در میان مردم محاصره شده گردید.

سال 1763 میلادی، نقطه عطفی در تاریخچه جنگ­های بیولوژیک می­باشد؛ زیرا در این سال، یک تغییر مهم در کاربرد این عوامل در جنگ­ها به وقوع پیوست؛ به عبارت دیگر در این سال ارتش آمریکا (اروپایی­های مهاجر) از عامل بیماری آبله به عنوان یک سلاح برای قوم کشی سرخ پوستان بومی آمریکا استفاده کرد. آنها با انتشار عامل بیماری آبله از راه دادن پتوهای آلوده به ویروس، سبب کشتار وسیعی در بین بومیان سرخ پوست شد.

در سال 1915، در طی جنگ جهانی اول، آلمان­ها به کاربرد عامل بیماری و با در ایتالیا و طاعون در پترزبورگ روسیه متهم شدند. انگلیسی­ها نیز ادعا نمودند که آلمان­ها در طول جنگ از بمب­های حاوی طاعون استفاده نمودند و فرانسوی­ها مدعی بودند که آلمان­ها عروسک­ها و آب­نبات­های آلوده به عوامل میکروبی را بر روی رومانی ریختند.

کنفرانس خلع سلاح ژنو

در سال 1925 در کنفرانس خلع سلاح ژنو، عهدنامه­ای (پروتکل منع کاربرد سلاح­های شیمیایی و بیولوژیک) به تصویب 40 کشور جهان رسید.

مشکل عمده در ارتباط با ممنوعیت ذکر شد در پروتکل ژنو این بود که هیچ اشاره­ای به ممنوعیت ساخت، تولید، ذخیره سازی، آزمایش، نقل و انتقال و خرید و فروش این­گونه سلاح­ها نشده بود. از این روی بود که در کمتر از دو دهه پس از تصویب این قانون، جهان شاهد کاربرد وسیع­تر این­گونه سلاح­ها در جنگ جهانی دوم و پس از آن بود که منجر به کنوانسیون 1972 ژنو، مبنی بر ممانعت از توسعه، تولید و ذخیره سازی سلاح­های باکتریولوژیک (بیولوژیک) و توکسینی (سمی) و کاربرد آنها گردید.

کشورهای شرکت کننده در این کنوانسیون متعهد شدند که عوامل بیولوژیک جنگی خود را نابود کنند و یا همه آنها را برای مقاصد صلح جویانه، تغییر کاربری دهند که البته این کنوانسیون در سال­های آتی، به دفعات، حول محورهای فوق و پروتکل الحاقی، بازنگری و بررسی شد. با این حال، تولید و بکارگیری سلاح­های شیمیایی و میکروبی در چند دهه اخیر، از سوی کسانی که خود مدعی خلع این سلاح­ها هستند، همچنان ادامه داشته و قربانیان اصلی این سلاح، مردم بی­دفاع هستند.

بکارگیری سلاح­های شیمیایی علیه ایران

در طول هشت سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایارن، بسیاری دنیا از کمک به عراق در این جنگ به صورت مکرر دریغ نکردند. نقض حقوق بین­الملل نیز هم از سوی خود دولت عراق که از سلاح­های شیمیایی و میکروبی در جنگ استفاده کرد و هم از سوی کسانی که دولت عراق را با این گونه سلاح­های ممنوعه مجهز می­کردند، صورت گرفت.

در تاریخ هفت و هشت تیرماه 1366 هجری شمسی، هواپیماهای بمب­افکن عراقی با بمب­های شیمیایی به چهار نقطه پر ازدحام و متراکم جمعیتی شهر سردشت حمله کردند و زن و کودک و خرد و کلان مردم بی­گناه آن شهر و اطراف آن را آماج گازهای کشنده و دهشتناگ شیمیایی قرار دادند. لذا هشتم تیرماه، به عنوان روز ملی مبارزه با سلاح­های شیمیایی و میکروبی نام گذاری شد. حملات شیمیایی این رژیم علیه سربازان ایرانی در طول جنگ، همواره ادامه یافت و این امر در حالی بود که دولت عراق، خود به تنهایی توان ساخت سلاح­های میکروبی و شیمیایی را نداشت. دولت ایالات متحده آمریکا در چراغ سبز دادن به کشورهای اروپایی و ارسال فن­آوری این گونه سلاح­ها به طور غیرمستقیم و مستقیم، بارها حقوق بین­الملل را در ممنوعیت تولید و تکثیر و بهره­گیری از سلاح­های شیمیایی و میکروبی نقص کرد. رسانه­های غربی نیز، در بسیاری موارد، به دست داشتن در تجهیز عراق به سلاح­های شیمیایی میکروبی و هسته­ای اعتراف کرده­اند.

امید است با اقدامات موثر در سطح ملی و بین­المللی و تدوین و اجرای صحیح، و بدون تبعیض قوانین و مقررات ذیربط، بتوان قدم موثری در رویارویی با توسعه تولید و کاربرد سلاح­های شیمیایی و میکروبی برداشت و از این راه امنیت مردم را در سراسر دنیا در مقابل این گونه سلاح­های مخرب و کشتار جمعی تأمین نمود و زمینه لازم را برای استفاده صلح آمیز از تجهیزات، عوامل بیولوژیک و اطلاعات و دانش فنی مربوط، در جهت اهداف بشر دوستانه فراهم نمود.[60]

دیگران گفته ­اند

کشتار کردها و ایرانیان با سلاح­های شیمیایی یک ضرورت بود که شخصا دستور آن را صادر کردم. صدام در بازجویی­های پیش از اعدامش اقرار کرده است که شخصاً دستور استفاده از سلاح­های شیمیایی علیه کردها و ایرانیان را داده است. او با دیدن عکس­های مربوط به قربانیان کرد تنها گفته است، این کار «ضرورت داشت»/

یوست هیلترمن عضو سازمان بحران­های بین­المللی در خاورمیانه، با بیان این­که با مطالعه حادثه حلبچه و مسائلی که در حکومت ریگان بود، متوجه شدم که چگونه قدرت­های بزرگ در مورد جامعه بشری تصمیم می­گیرند و آنها را تشویق به استفاده از سلاح­های شیمیایی می­کنند، گفت:

_ آمریکائی­ها اطلاعات ماهواره­ای داده بودند که عراقی­ها بهتر بتوانند از سلاح شیمیایی علیه نیروهای ایرانی استفاده کنند. به گزارش خبرنگار مهر، یوست هیلترمن عضو سازمان بحران­های بین­المللی در خاورمیانه در اولین سمینار بین­المللی بررسی پیامدهی بکارگیری سلاح شیمیایی علیه ایران، با اشاره به کتابی که در آمریکا درخصوص حادثه بمباران شیمیایی حلبچه منتشر کرده است، گفت:

برخی از شما قربانیان سلاح شیمیایی هستید اما من از یک افسر عراقی شنیدم که گفت من اول از خدا می­ترسم و بعد از سلاح شیمیایی، او با وحشت از حملات شیمیایی عراق در طول جنگ با ایران یاد می­کرد.

دکتر گوستاواندرسون که یکی از اعضای گروه حقیقت­یاب سازمان ملل در زمینه بمباران شیمیایی عراق علیه ایران بود در مقاله آغازین کتاب، «جنگ شیمیایی عراق علیه ایران به روایت اسناد سازمان ملل متحد» نوشته است: «پس از استراحت شبانه کوتاهی در هتل آزادی عازم بیمارستان لبافی­نژاد شدیم تا تعدادی از مصدومان جنگ شیمیایی را معاینه و با آنان مصاحبه کنیم، در آن­جا بود که ما توانستیم آثار وحشتناک سلاح­های شیمیایی را ببینیم.

افرادی با علائم مشخص شبیه عوارض گاز خردل مانند تاول­های بزرگ پوستی برخی مصدومان به طرز رقت­آوری دچار سوختگی پوست شده بودند و بسیاری از آنان صدماتی در چشم­ها و سیستم تنفسی خود داشتند.

همچنین چندین کودک را دیدیم که جراحات شدیدی داشتند و این نشان می­داد که قربانیان جنگ نه فقط سربازان، بلکه غیرنظامیان هم هستند بازدید از آن مرکز برای همه بسیار متأثر کننده بود و مرا بسیار غمگین و مایوس کرد.»

وی اعتراف می­کند: در سال 1988 یک بار دیگر از من خواسته شد تا در تیم کارشناسان سازمان ملل برای بررسی ادعای کاربرد سلاح­های شیمیایی شرکت نمایم، اما این بار من این درخواست را رد کردم چرا که احساس نمودم از تیم سازمان ملل در یک بازی سیاسی استفاده شده است.

روجیلیو پی­فیتر، مدیر کل سازمان منع سلاح­های شیمیایی، یک ماه پیش در کنفرانسی که با نظارت این سازمان در خصوص خلع سلاح شیمیایی در ژنو برگزار شد اعلام کرد: آمریکا و روسیه تا آوریل 2012 فرصت دارد تا ذخیره­ی باقی مانده­شان را نابود سازند.

محکوم بودن این سلاح

استفاده از سلاح‌های شیمیایی به قدری آزاردهنده و شنیع است که هیچ انسانی نمی‌تواند در برابر آن آرام بشیند و استفاده از سلاح شیمیایی را محکوم نکند. در چند دهه اخیر استفاده از سلاح شیمیایی در جهان افزایش داشته است. به طوری که در جنگ جهانی اول بیش از 113 هزار تن مواد شیمیایی باعث شد تا یک میلیون و سیصد هزار نفر دچار آسیب شوند.

حقوق بشر دوستانه در مورد قواعد حاکم بر جنگ است و از قدیمی‌ترین گرایشات حقوق بین‌المللی است. حقوق بین‌الملل ریشه در جنگ میان کشورها دارد و به دلیل تنظیم قاعده و قوانین جنگ بین دولت ها دارد. از مهم‌ترین قواعد حاکم بر جنگ می‌توان به کنوانسیون های 1899 و 1907 لاهه، کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو 1949 و دو پروتکل اضافه شده به آن در سال 1977 اشاره کرد. در تمامی این کنوانسیون‌ها و معاهدات بر ممنوعیت استفاده از سلاح های شیمیایی تاکید شده است.

بمباران شیمیایی سردشت

با وجود کنوانسیون‌ها و قوانین بین‌المللی، وسیع ترین حملات شیمیایی در جنگ هشت ساله ایران و عراق رخ داد. به طوری که گزارش ها حاکی از آن است که در حال حاضر 3400 نفر جانباز شیمیایی در ایران وجود دارد. رژیم وقت عـراق، در هشت تیر 1366، سردشـت شـهر کوچـک در شمال غرب ایـران واقـع در اسـتان آذربایجـان غربـی ، را توسط چهار بمب۲۵۰ کیلوگرمی سولفورموستارد ، بمباران کرد. این بمباران شیمیایی منجر به مصدومیت حدود  ۴۵۰۰ نفر شد.

با وجود جنایت جنگی در بمباران شیمیایی سردشت ، مجامع جهانی اقدام قابل توجهی انجام ندادند. کشورهای اروپایی و آمریکایی که با فروش سلاح به صدام بانی این فاجعه بوده‌اند سعی کردند این اتفاق را نادیده بگیرند و حتی در صدد انکار آن برآمدند.

این بمباران شیمیایی در سردشت منجر به مرگ و مجروح شدن عده زیادی شد و عوارض زیادی بر جا گذاشت . از عوارض استفاده از بمباران شیمیایی سردشت می توان به سوختگی شدید پوستی، آسیب چشمی و مشکلات تنفسی اشاره کرد. در جنگ‌هایی که سلاح شیمیایی استفاده شده آسیب‌های ناشی از استرس روان شناختی بیش از هر بیماری دیگری است. بعد از بمباران شیمیایی، افراد آسیب دیده بر اساس بررسی‌های صورت گرفته دچار برونشیت مزمن، آسم، عوارض پوستی، مشکلات مربوط به باروری و غیره می شوند. علاوه بر این مشکلات روحی و روانی بعد از بمباران شیمیایی به گونه ای است که کیفیت زندگی را در آنها کاهش می‌دهد. به طوری که شیوع افسردگی در شهرهای جنگ زده بیشتر است.

تعــداد زیادی از جانبــازان شــیمیایی، بــه طیف گسترده ای از بیماری های جسـمانی و اخـتلالات روانـی مبـتلا شدند. اخـتلال اضطرابی حدود  ۵۷درصد، تحریك پذیری و عصـبی شـدن مكـرر در بیشتر جانبازان شیمیایی و افسردگی در بین 57 تا ۹۲ درصد آنها دیده شده است.

با پیشنهاد مردم سردشت در انجمنی با نام «انجمن دفاع از قربانیان شیمیایی سردشت» سالروز حمله شیمیایی به سردشت مصادف با هشت تیر به عنوان روز مبارزه با سلاح‌های شیمیایی و میکروبی نام گذاری شد.

وز مبارزه با سلاح شیمیایی و میکروبی
هشتم تیر ۱۳۶۶ یادآور یکی از تلخ‌ترین روز‌های تاریخ برای مردم ایران است، نامگذاری این روز به نام روز مبارزه با سلاح‌های شیمیایی و میکروبی، به خاطر حملات شیمیایی جنگنده بمب افکن‌های رژیم بعثی عراق به شهر سردشت در غرب ایران در چنین روزی است که در اثر این جنایت بزرگ ده‌ها نفر بلافاصله شهید و هزاران نفر مجروح و مصدوم شدند و اکنون نیز از عوارض شدید ریوی، چشمی و پوستی رنج می‌برند

 
به گزارش گروه عکس خبرگزاری صدا وسیما؛ حاج فریدون بقاء و حاج محمد مهدی برزین دو جانباز ۷۰ درصد شیمیایی ساکن شهر شیراز هستند که در سال ۶۴ یکی در عملیات والفجر و دیگری در عملیات بدر در جنگ تحمیلی شیمیایی شده و بعد از گذشت ۳۶ سال با وجود عمل‌های بسیار وضعیت جسمشان (ریه و چشم، پوست) روزانه بدتر می‌شود؛ و دراین روز‌های سخت که همزمان شده با بیماری کرونا مجبور به تردد‌های زیاد برای تهیه دارو‌های کمیاب و ناراحت از وضع درمان و بیمه خود هستند.

تشریح موضوع  سلاح‌های شیمیایی و میکروبی

هواپیماهای بمب افکن عراقی با بمب‌های شیمیایی در هفتم و هشتم تیرماه 1366  به مناطق پر ازدحام و متراکم جمعیتی شهر سردشت حمله کردند و زن و کودک و خرد و کلان مردم بی‌گناه آن شهر و اطراف آن را آماج گازهای کشده و دهشتناک شیمیایی قراردادند. به همین دلیل هشتم تیرماه سالروز بمباران شیمیایی سردشت، روز مبارزه با سلاح‌های شیمیایی و میکروبی نامگذاری شده است.
جنگ‌افزارهای شیمیایی ابزارها یا موادی هستند که به وسیله آن‌ها انسان‌ها و یا موجودات زنده را هدف قرار می‌دهند. در اثر تماس مستقیم این مواد با هر قسمت از بدن جاندار، بدن وی آلوده شده و جاندار به انواع بیماری‌ها مبتلا می‌شود. این مواد می‌توانند به صورت جامد، مایع و یا گاز استفاده شوند. به عبارت دیگر عوامل شیمیائی به ترکیباتی اطلاق می‌گردد که در صورت کاربرد مؤثر علیه انسان، حیوان یا گیاه، منجر به مرگ یا ضایعات قابل توجه دائمی یا موقتی در ساختار اندامی آن‌ها می‌شود.
جنگ‌افزارهای شیمیایی از نظر نظامی به شش گروه سمی و کشنده، ناتوان‌کننده، استفاده برای کنترل اغتشاش‌ها، دودزا، ضد گیاه و شعله‌ها و آتش‌زا تقسیم می‌شوند.
اولین باری که عراق از سلاح شیمیایی در جنگ استفاده کرد به 27 مهرماه 1359 برمی‌گردد
 اولین بار در سال 1763 میلادی آمریکایی‌ها سلاح شیمیایی را علیه سرخپوستان که صاحبان اصلی سرزمین آمریکا بودند، به کار گرفتند.
در جنگ جهانی اول (سال 1915 میلادی) سلاح شیمیایی از سوی نیروهای آلمانی به کار گرفته شد و سپس دیگر کشورها استفاده از آن را در برنامه‌های جنگی خود گنجاندند. آلمانی ها در 22 آوریل 1915 در منطقه یپرس در مرز بلژیک، با بکارگیری 168 هزار تن گاز کلر حدود 5000 نفر از سربازان انگلیسی و فرانسوی را کشتند. این روز به نوعی روز تولد جنگ شیمیایی نام گرفت.
باز هم آلمانی پیشتاز بودند و برای اولین بار در سال 1917 گاز خردل را به کار گرفتند. در طول جنگ جهانی اول مجموعا 124200 تن مواد شیمیایی مورد استفاده قرار گرفت که در اثر آن حداقل 90.000 نفر کشته و نزدیک 1.000.000 نفر هم مجروح شدند. البته منهای اثرات طولانی مدتی که این مواد شیمیایی بر بدن انسان ها و نسل های آینده گذاشته است.
پس از جنگ جهانی دوم، انگلیسی‌ها درسال 1951 میلادی از ماده «فتیوتوکسین» در مالایا علیه استقلال‌طلبان این سرزمین استفاده کردند. آمریکا در جنگ ویتنام، کامبوج و لائوس، مواد شیمیایی و میکروبی را به کار برد.
آمریکایی‌ها نیز در جنگ ویتنام هزاران تُن عامل نارنجی را بر روی جنگل‌های منطقه ریختند تا مخفی‌گاه ویت کنگ‌ها ر به بیابان تبدیل کنند. بخش عمده این ماده را نیز آلمان‌ها در اختیار آمریکایی‌ها قرار دادند. تحت تاثیر این ماده مهلک دی‌اکسین‌دار هنوز پس از ده ها سال ، در ویتنام بچه‌های معلول به دنیا میایند. در سال 1979، ارتش شوروی (سابق)، در اشغال افغانستان از این گونه سلاح‌ها استفاده کرد. رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی در 8 مارس 1983 میلادی از یک نوع ماده سمی علیه نیروهای سواپو در نامیبیا بهره گرفت.
دولت عراق در زمان صدام حسین به شکل گسترده‌ای از سلاح‌های شیمیایی علیه ایران استفاده کرد. از حدود سال 1355، رژیم عراق با جمع‌آوری برخی از استادان دانشگاه و صرف بودجه لازم، به جمع‌آوری اطلاعات درباره سلاح‌های شیمیایی ـ میکروبی و رادیواکتیو پرداخت و در هر سه زمینه موفقیت‌هایی را به دست آورد.
صدام حسین از سال 1984 به بعد به طور گسترده از تابون استفاده می‌کرد، اما این ماده گران بود و پیدا کردن مواد لازم برای ساخت آن هم سخت بود. او بعدها بیشتر به سراغ گاز «وی ایکس» رفت که قدرت و دوام بیشتری داشت. او در سال 1988 حدود 4 تن از این گاز را در اختیار داشت، اما ماده شیمیایی که در حجم وسیع‌تری در دسترس او قرار داشت، «گاز سارین» بود. صدام حسین از گاز خردل نیز بسیار بهره برد، چرا که این گاز اثرات دراز مدتی نظیر کوری، انواع سرطان، ناباروری و نقص عضوهای پیش از تولد داشت.
اولین باری که ارتش عراق از سلاح شیمیایی در جنگ استفاده کرد به 27 مهرماه 1359 در منطقه جنوب استان خوزستان برمی‌گردد. در این سال عراق چهار بار از سلاح شیمیایی از نوع تاول زا (گاز خردل) استفاده کرده که 1 مصدوم و 20 شهید به دنبال داشت. اعتراض ایران به این اقدام غیرانسانی عراق سبب شد تا رادیوی رسمی عراق این اتهام را انکار نمود. ولی در طول عملیات رمضان و خیبر بمب‌های شیمیائی تولید عراق به کمک توپ‌خانه و هواپیما به شکل گسترده‌ای مورد استفاده قرار گرفت.
در واقع عراقی‌ها نه‌ تنها خط دفاعی رزمندگان ایران را با سلاح‌های شیمیائی می‌شکستند، بلکه از طیف گسترده‌ای از این سلاح‌ها علیه شهروندان غیرنظامی نیز استفاده می‌کردند. توسل عراق به سلاح‌های شیمیایی به طور محدود، از زمان آزادسازی خرمشهر به کاربرد گسترده آن را پس از پیروزی‌های بزرگ ایران و شکست نیروهای عراق به ترتیب در عملیات‌های والفجر 2، والفجر4، خیبر و بدر منجر شد.
مناطق عملیاتی شمال غرب (والفجر 2)، روستاهای مجاور و حاج عمران، مریوان، بانه و روستاهای مجاور، پیرانشهر، نودشه، سردشت، منطقه عملیاتی طلائیه، جزایر مجنون از جمله مناطقی بودند که تحت حمله شیمیایی قرار گرفتند.
این سلاح‌ها بر اساس اثرات مختلفی که بر بدن افراد می‌گذارد، به 3 دسته تقسیم بندی می‌شوند:
- سلاح‌هایی که روی سیستم عصبی بدن تاثیر می‌گذارند.
- سلاح‌هایی که عوارض پوستی به دنبال دارند.
- سلاح‌هایی که اختلال تنفسی به همراه دارد.
حملات شیمیایی عراق علیه ایران منجر به مصدوم شدن بیش از یکصد هزار نفر در ایران گردید که بسیاری از آنان هنوز به عوارض و بیماری‌های ناشی از مصدومیت شیمیایی مبتلا هستند و نیازمند مراقبت‌های پزشکی‌اند. بعد از گذشت ده ها سال از جنگ هر روز خبری از شهادت یکی از  35000 جانبازان شیمیایی در گوشه و کنار کشور عزیزمان به گوش می رسد.حمله شیمیایی هواپیماهای متجاوز رژیم بعث عراق به شهر سردشت در غرب ایران، به شهادت 110 نفر و مجروح شدن پنج هزار تن انجامید. با کمال تاسف، هنوز هم تعدادی از مردم مقاوم شهرستان سردشت با آثار و پی‏آمدهای این بمباران دست به گریبان هستند و در رنج و درد به سر می‏برند. به رغم ارتکاب این جنایت هولناک، مجامع جهانی هیچ اقدامی در جلوگیری از ادامه تجاوز به عمل نیاوردند، حتی آن رژیم را هم ملامت نکردند و چون گذشته بی‌‏اعتنا از کنار این حادثه گذشتند.
اولین تلاش‌ها برای اعمال ممنوعیت استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی و بیولوژیک در اعلامیه‌های 1868 سن‌پترزبورگ، 1874 بروکسل و 1898 لاهه نمایان شد، اما هیچ کدام از آن‌ها به تنظیم یک معاهده بین‌المللی نینجامید. در نتیجه کوشش‌های فراوان، سرانجام در سال 1907، یک معاهده بین‌المللی که از نظر حقوقی تعهدآور بود، تنظیم شد. اما با شروع جنگ جهانی اول، کنوانسیون 1907 لاهه نتوانست از وقوع جنگ شیمیایی ممانعت کند.
در 16 دسامبر 1917، مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه منع، توسعه، تولید و انباشت جنگ افزارهای میکروبی و سمی و نابودسازی آن‌ها را تصویب کرد. در فاصله دو جنگ جهانی به واسطه اثرات وحشتناک سلاح‌های شیمیایی، پروتکل 1925 ژنو منعقد گردید. این پروتکل، به ممنوعیت استفاده از گازهای سمی و خفه‌کننده در جنگ‌ها و روش‌های جنگ بیولوژیک اختصاص دارد. در پایان کنفرانس «نظارت بر تجارت بین‌الملل تسلیحات و مهمات» تدوین و امضا گردید. پروتکل ژنو مهمترین توافقنامه بین‌المللی در مورد سلاح‌های میکروبی و شیمیایی است.
در سال 1948و در چارچوب فعالیت‌های سازمان ملل درباره خلع جنگ افزار، کمیته جنگ‌افزارهای متعارف، جنگ افزارهایی شیمیایی را به نام جنگ‌افزارهای نابودی گروهی، در کنار جنگ‌افزارهای هسته‌ای قرار داد. نخستین قطعنامه گردهمایی همگانی سازمان ملل درباره جنگ‌افزارهای شیمیایی در سال 1966به تصویب رسید و در سال 1968مجمع همگانی، دبیرکل را مأمور کرد تا گزارشی درباره آثار زیان‌بار جنگ‌افزارهای شیمیایی ارائه نماید.در پی تلاش‌هایی که برای جلوگیری از ساخت، تولید، انبار کردن و کاربرد جنگ‌افزارهای شیمیایی و میکروبی صورت گرفت، پیمانی در سال 1972 به امضا رسید که بر پایه آن، دولت‌های امضا کننده پایبند شدند که تحت هیچ شرایطی جنگ افزارهای بیولوژیک را فرآوری و انبار نکنند و از گسترش آن خودداری ورزند.
همچنین در 11 نوامبر  1987، سازمان ملل قطعنامه‌ای در مورد جنگ افزارهای شیمیایی به تصویب رساند. در سال 1992نیز کنفرانس خلع جنگ افزار در ژنو پیش نویس و طرح کنوانسیون بازداری جنگ افزارهای شیمیایی را تهیه و به سازمان ملل تقدیم کرد که گردهمایی همگانی سازمان ملل آن را در 24ماده و 3 پیوست در دسامبر سال 1992با اجماع به تصویب رساند. این کنوانسیون از 29 آوریل 1997 لازم‌الاجرا گردید.

روز مبارزه با سلاحهای شیمیایی و میكروبی

8 تیر ماه سالروز بمباران شیمیائی سردشت روز مبارزه با سلاح های شیمیایی و میکروبی نام دارد. در جنگ تحمیلی 8 ساله علیه ایران رژیم عراق با بهره گیری از چالش های میان تهران و واشنگتن، با تحریك كاخ سفید و با هدف رسیدن به امیال خود، مرزهای غربی كشورمان را مورد تاخت و تاز قرار داد. این جنگ به لحاظ بسیاری پارامترها، با سایر نزاع های چند سال اخیر متفاوت بوده است. استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی در این جنگ از سوی رژیم عراق یكی از این پارامترها است كه هیچگاه در این وسعت، در هیچ نزاع منطقه ای به كار نرفت.

وسعت این اقدام غیرانسانی و مغایر با قوانین بین المللی به حدی بود كه حتی شهروندان عراقی نیز از آن در امان نماندند. اسفند ماه سال 1366 یادآور خاطره تلخ بمباران شیمیایی شهر حلبچه در منطقه كردستان عراق است كه طی آن صدها نفر از اهالی منطقه جان خود را از دست دادند.

 تاریخ استفاده رژیم عراق از این سلاح ها در طول جنگ تحمیلی

اولین باری كه ارتش عراق از سلاح شیمیایی در جنگ استفاده كرد مربوط به 27 مهرماه 1359 در منطقه جنوب (استان خوزستان) است. در این سال عراق چهار بار از سلاح شیمیایی از نوع تاول زا (گاز خردل) استفاده كرده كه 1 مصدوم و 20 شهید به دنبال داشت.

حملات شیمیایی ارتش بعث در سال های 1360 و 61 كه مقارن بود با عملیات های پیاپی رزمندگان اسلام، گسترش یافت. در سال 1360 عراق 6 بار از این سلاح مرگبار و غیر انسانی استفاده كرد كه باز در همان منطقه (جبهه های جنوب) و از همان نوع تاول زا بود این بار 101 نفر به شهادت رسیدند.

در سال1361، در عملیات والفجر مقدماتی 12 بار مناطق غرب و جنوب مورد اصابت بمب های شیمیایی قرار گرفت. جبهه میانی، غرب و شمال غرب و بخشی از استان های ایلام، آذربایجان غربی، اردبیل، باختران، كردستان و سلیمانیه و در عملیات های والفجر 2 و 4 در سال1362، 64 بار مورد اصابت بمب های شیمیایی از نوع تاول زا(خردل) و اعصاب (تابون) قرار گرفتند.بر اثر این حملات وحشیانه و غیر انسانی صدها نفر شهید و هزاران نفر مصدوم شدند.

انواع سلاح های شیمیایی, سلاحهای شیمیایی و میكروبی,مبارزه با سلاحهای شیمیایی و میكروبی

در این سال (62) سلاح های شیمیایی تعداد زیادی از اهالی غیر نظامی مناطق مزبور را مصدوم و نابینا كرد.از تاریخ اول فروردین تا 27 اسفند 1363، 2225 نفر مصدوم و 40 شهید در عملیات های خیبر و بدر حاصل اصابت 58 بار بمب های تاول زا، اعصاب، خفه كننده و آلوده كننده خون است سال 1364، در عملیات های والفجر 8 و ابتدای والفجر 9 در مناطق جنوب 76 بار سلاح شیمیایی به كار رفت كه حاصل آن 77 شهید و حدود 11 هزار و 644 نفر مصدوم بود.

عراق در پاسخ به حملات رزمندگان اسلام و به خاطر شكست سنگین در عملیات های  پیروزمندانه كربلای دو،چهار ، پنج وشش 102 بار از سلاح های شیمیایی استفاده كرد كه 4720 نفر مصدوم و 107 نفر به شهادت رسیدند.

در سال 1365عراق در مناطق شلمچه، سردشت، خوزستان، بصره، كردستان، دیاله و ایلام 43 بار از سلاح شیمیایی استفاده كرد كه 9440 مصدوم  442 شهید حاصل این حملات وحشیانه بود.

در سال پایانی ،34 حمله شیمیایی در مناطق غرب، شمال غرب و جنوب ثبت شده است كه آخرین بار آن بعد از قرار داد 598 در تاریخ سوم شهریور در عملیات باز پس گیری «فاو» بود. بر اساس آمارهای رسمی نهادهای مسؤول در این رابطه تعداد كل شهدای حملات شیمیایی در طول جنگ حدود 2600 شهید و تعداد كل مصدومان نظامی و غیر نظامی حملات شیمیایی 107 هزار نفر و تعداد جانبازان شیمیایی (كه در حال حاضر تحت پوش بنیاد جانبازان هستند) حدود 45 هزار نفر است.

به كارگیری سلاح های شیمیایی از سوی عراق در حالی صورت می گرفت كه این كشور جزو 120 كشور امضا كننده پروتكل ژنو درباره منع استفاده از سلاح های سمی، خفه كننده و تركیبات باكتریولوژیك قرار داشت. پروتكل 1925 ژنو كه طی قطعنامه 2612 (12)Bسازمان ملل مجدداً به تصویب رسیده است، صراحتاً استعمال سلاح های شیمیایی را منع می كند.

اما به نوشته هفته نامه اشپیگل چاپ آلمان یك كارخانه تولید گاز خردل و اعصاب (تابون) می تواند سالیانه 000/760/1 تن مواد خام شیمیایی را به گازهای كشنده خردل و تابون مبدل سازد.در حالی كه در كارخانه تولید سلاح های شیمیایی سامرا 4 خط تولید مشغول ساخت 4 نوع ماده ضد عصبی مرگ زا بود و مواد اولیه هر یك از خطوط تولید از كشورهای غربی به اسم گازهای حشره كش خریداری می شد كه تولید هفتگی آن جمعاً حدود 10 هزار تن بود.

رادیوی صدای عراق در تاریخ 30 مهر 1380 اعلام كرد: در جنگ با ایران از پودر سیاه زخم استفاده می نمودو در طول 8 سال جنگ هر هفته اقدام به تولید 3 هزار لیتر ماده مادر در تولید پودر سیاه زخم می كرد.

بر اساس تحقیقات به عمل آمده گاز تابون اغلب در زمان حمله به رزمندگان ایران مورد استفاده قرار می گرفت كه خیلی سریع مرگ را به دنبال دارد و از آنجا كه مواد این گاز به فاصله چند ثانیه تجزیه می شود، هیچ اثری از آن در محیط باقی نمی ماند.

پزشكان انگلیسی می گویند: بازماندگان بمباران شهر حلبچه كه بیش از 5 هزار كشته داشت به بیماری های روانی، پوستی و مغزی بسیار خطرناك مبتلا هستند و تعداد بیماران سرطانی بسیار زیاد است. این سلاح ها دارای تأثیر موروثی بوده و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود.

انواع سلاح های شیمیایی

وی ایكسVX

سمی ترین سلاح شیمیایی است و به شكل مایع چسبناك و بی رنگی است كه به آرامی به گاز بی رنگ و بو تبدیل می شود. وی ایكس با تحریك اعصاب موجب تشنج و فلج رگ های خونی و ریه ها می شود.

 مقدار 10 میلی گرم از این ماده بر روی پوست برای مرگ كافی است و قربانیان درنهایت بر اثر خفگی می میرند.عراق توانایی ساخت بیش از 200 تن وی ایكس را داشته و هرگز نیز آمار واقعی آن میزانی كه عراق ادعا می كند نابوده كرده، به دست نیامده است.

سارین

همانند وی ایكس مایع بوده و به سرعت تبخیر می شود. سارین همچونVX موجب ناتوانی، فلج و در پایان خفگی می گردد. فرقه [ژاپنی] «آنوم» در متروی توكیو به سال 1995 با پخش سارین 12 تن [از شهروندان این كشور] را به كام مرگ فرستاد. عراق در ابتدا به بازرسان تسلیحاتی اعلام كرده بود كه 112 تن از این ماده سمی را تولید كرده اما بعدها ادعا كرد این میزان 790 تن بوده است. این كشور همچنین نوعی بمبهای تركیبی تولید می كرد كه حامل 2 محفظه جداگانه مواد شیمیایی بوده و پس از انفجار در تركیب با یكدیگر سارین ایجاد می كرده است. عراق به ساخت هزاران راكت،گلوله های توپ و بمبهای محتوی سارین و استفاده از آنها علیه ایرانی ها در جنگ با این كشور طی دهه 1980 میلادی اعتراف كرده و [همچنین] عقیده بر این است كه [این تسلیحات] علیه شهروندان عراقی كرد نیز به كار گرفته شده است.

گاز خردل

گاز خردل در حالت معمولی مایعی بی رنگ است. عنصر خردل به گاز تبدیل می شود و ممكن است بی بو بوده یا با بوی تند خردل یا سیر استشمام شود. خردل به هنگام تماس [با بدن فرد] بافت ها را از بین می برد، زخم هایی شبیه تاول ایجاد می كند و منجر به آسیب ریه ها و چشم ها می شود. خردل اغلب مرگ آور نیست اما می تواند سبب كوری، مشكلات تنفسی و دیگر آسیبها [ی جسمانی] شود كه برای سال ها دردآور خواهند بود.

این گاز برای اولین بار در جنگ جهانی اول مورد استفاده قرار گرفت. بغداد دو دسته آمار از میزان تولید این گاز اعلام كرده است: [اولین بار میزان تولید خود را] 3 هزار و 80 تن [اما دربار دوم] 2 هزار و 850 تن اعلام كرد. عراق به استفاده گسترده از گاز خردل علیه [نیروهای] ایرانی در طول جنگ با ایران در دهه 1980 اعتراف كرده است. بغداد به سازمان ملل اعلام داشته كه بالغ بر 550 گلوله توپ حاوی گاز خردل را پس از جنگ 1991 خلیج فارس نابود كرده است.

سیاه زخمANRHRAX

3 دسته سیاه زخم بیماری زا وجود دارد: پوستی، گوارشی و ریوی یا تنفسی. مرگ آورترین نوع آن – و تنها نوعی كه به عنوان سلاح شناخته شده – سیاه زخم تنفسی است كه با علایم شبیه آنفولانزا شروع می شود اما در نهایت ریه ها را پر از مایع می كند و منجر به مرگ می شود.

تنها میزان كمی از پودر سیاه زخم در برخی افراد مستعد آلوده شده برای ایجاد عفونت مرگبار كافی است.عراق اعتراف كرده بود كه 2 هزار و 200 گالن از میكروب سیاه زخم - كه چنانچه افراد به صورت مؤثر به آن آلوده شوند برای كشتن میلیون ها نفر كافی خواهد بود - تولید كرده است.

بازرسان تسلیحاتی می گویند عراق همچنین از دهه 1990 میلادی در تلاش برای تولید نوع مرگبارتر سیاه زخم خشك (پودری) بوده است. این نوع پودر از هواپیما امكان پخش دارد.

بوتولینوم توكسین

نوعی سم پست كه از باكتری «كلاستریدیوم بوتولیندم» به دست می آید و یكی از مرگبارترین سموم شناخته شده، به شمار می رود . میزان بسیار كمی از آن، در حدی كه غذا با این باكتری تماس پیدا كند، می تواند موجب گرفتگی عضلات معده، تاری دید و ضعف عضلانی گردد و تا فلج و مرگ نیز پیش رود. بوتولینوم چنانچه به شكل تولید شده باشد – به ویژه هنگامی كه استنشاق صورت گیرد – با فلج و مرگ سریع همراه خواهد بود.

میزان 70 بیلونیوم گرم از این سم برای كشتن كافی است. بغداد اعتراف كرده بود كه بالغ بر 5 هزار و 300 گالن از سم بوتولینوم توكسین را تهیه نموده كه بیشترین این میزان در كلاهك موشك ها و دیگر تسلیحات قرار داده شده بود.

افلاتوكسین

نوعی سم تولید شده از قارچی به نام «Aspergillius flavus» و از دسته قارچ هایی است كه در غلات پرورش پیدا می كنند. افلاتوكسین به طور بالقوه عامل سرطان زایی است كه موجب سرطان كبد می شود. این سم در مقادیر بالا می تواند سبب درد شكمی، تورم ریه ها و مغز، تشنج، كما و در نهایت مرگ شود.رژیم بعث عراق اعتراف كرده بود كه بیش از 520 گالن افلاتوكسین تولید نموده و در كلاهك موشك ها و بمبها جاسازی كرده است.

آثار واقسام سلاح های شیمیایی

از این سلاحها برای كشتن افراد و وارد كردن صدمات بسیار جدی و یا ایجاد انواع معلولیت ها در انسان استفاده می شود. این سلاحها بر اساس اثرات مختلفی كه بر بدن افراد می گذارد، به 3 دسته تقسیم بندی می شوند. دسته اول سلاحهایی هستند كه روی سیستم عصبی بدن تأثیر می گذارند.

در این دستهGA،GB،GD،GF وVX (متیل فسفو بوتیوئیك اسید، گاز سارین) قرار دارند. دسته دوم، اثرات خود را روی پوست به جا می گذارند و شاملHD (گاز خردل گوگرد)،HN (خردل نیتروژن)،L وCX هستند. دسته سوم نیز باعث اختلال سیستم تنفسی بدن می شوند. در این گروه گازهای بی رنگCG وDP، كلرین (CL) و فسفوكلرین (Ps) وجود دارند. از سلاحهای شیمیایی كه روی اعصاب اثر می گذارند، قبل و در طول جنگ دوم جهانی استفاده های بی شماری شده است.

دسته ی اول: این مواد از نظر شیمیایی وابسته به حشره كش های آلی فسفره هستند. این دسته از سلاحهای شیمیایی مانع از عمل آنزیم استیل كولین استراز می شوند. وقتی مواد شیمیایی این دسته وارد بدن شوند، غلظت استیل كولین را در بدن به بیش از حد لازم می رساند. ریه ها و چشمها به سرعت این مواد را جذب كرده در كمتر از یك دقیقه بر سیستم عصبی بدن تأثیرات قابل توجهی می گذارند. علایم آن به صورت آبریزش بینی، ترشح زیاد بزاق، تنگی قفسه سینه، كوتاهی تنفس، تنگی مردمك چشم، انقباض عضلانی و یا حالت تهوع و انقباض شكم ظهور می كند.

دسته دوم :سلاحهای شیمیایی كه بر روی پوست تاول و سوختگی ایجاد می كنند، ماندگاری فراوانی در محیط دارند. این مواد روی چشمها، پوشش مخاطی، ریه ها، پوست و اجزای خون اثر گذاشته و اگر از طریق تنفس وارد ریه ها شوند، بر شدت تنفس اثرات منفی می گذارند و اگر توسط غذا بلعیده شوند، سبب اسهال و استفراغ می شوند. خردل ها كه جزو این دسته هستند به خاطر خواص فیزیكی خود مقاومت و ماندگاری بسیار زیادی در سرما و دماهای معتدل دارند. اگر دو دقیقه از تماس یك قطره خردل با پوست بگذرد، صدمات جبران ناپذیری به این عضو وارد می شود.CX  نیز كه جزو این گروه است، پودری كریستالی شكل است كه در دماهای 39 تا 40 درجه سانتی گراد ذوب شده و در دمای 129 درجه سانتی گراد به جوش می آید. این ماده را با افزودن موادی خاص در دمای اتاق به حالت مایع در می آورند.CX دارای بوی بسیار نامطبوعی است.

در غلظت های كم آن سوزش شدید چشم بروز می كند، اما در غلظتهای بالا به پوست حمله كرده و چند میلی گرم آن سبب دردهای زیاد و سوزشهای فراوان شده و زخمهای بدی بر جای می گذارد. برای پیشگیری از اثر این مواد سربازان باید به لباسها و ماسكهای حفاظتی مجهز باشند.

دسته سوم :از سلاحهای شیمیایی آنهایی هستند كه بر دستگاه تنفسی اثر می گذارند. این مواد به شدت به بافت ریه آسیب می رسانند. فسفوژن كه خطرناك ترین عضو این گروه است، برای اولین بار در سال 1915 استفاده شد. این ماده گازی بی رنگ است كه در دمای 2/8 درجه سانتی گراد جوش می آید، بنابراین بسیار فرار و ناماندگار است، ولی چون غلظت بخار آن 4/3 برابر هوا است، به مدت طولانی در گودال ها و دیگر مناطق پست زمین باقی خواهد ماند. غلظت زیاد آن پس از چند ساعت سبب مرگ می شود، اما در غلظت های كم سبب سرفه، اختناق، احساس تنگی قفسه سینه، حالت تهوع و سردرد و غیره می شود.

(انواع اول و سوم این سلاح یعنی گازهای سارین وخردل همان هایی هستند كه حكومت عراق در جریان جنگ تحمیلی از آنها در برابر رزمندگان ما و حتی مناطق كردنشین خود استفاده كرد.)

در این میان، محققان طرفدار صلح نیز بیكار ننشسته اند و همواره برای یافتن راه حل مبارزه با این سلاحها، مطالعه و تحقیق می كنند. مثلاً آنها فهمیده اند اگر موشها مقدار كمی از آنزیمی با نامNTE داشته باشند، نسبت به فسفرهای آلی حساسترند.

این موشها كم تحرك تر هستند و شانس مردنشان نسبت به جانورانی كه مقدار این آنزیم در بدنشان در حد طبیعی است، 2 برابر بیشتر است، پس وجود این آنزیم در بدن موشها از اثر فسفرهای آلی جلوگیری می كند. به همین ترتیب، انسانها نیز ژن این آنزیم را دارند، پس می توان امیدوار بود كه از داورهایی كه سطحNTE را افزایش بدهند، برای مبارزه با این مواد شیمیایی استفاده كرد، البته این داروها را باید پیش از حمله گازهای شیمیایی به كار برد. به عبارت دیگر، «هیچ درمانی برای ضایعات مواد شیمیایی وجود ندارد، مگر پیشگیری از تماس انسان ها با این مواد» اما باید پرسید آینده این سلاحها چیست و ماهیت سلاحهای جدید چه خواهد بود؟

آیا ممكن است آینده ای رویایی در پیش رو داشته باشیم كه در آن كاربرد هرگونه سلاح شیمیایی از نظر وجدان تمامی افراد كاری غیرقانونی باشد؟ آیا ممكن است آیندگان روزهای سیاه گذشته را به دست فراموشی بسپارند؟

مقالات فارسی با موضوع سردشت

194 مقاله فارسی با موضوع سردشت در بانک نشریات فارسی مرکز اطلاعات علمی نمایه شده است. مقاله تفحص کیفی برای تشخیص اختلالات کژکارکردی های جنسی و تأثیر آن بر کارکرد خانواده در آسیب دیدگان بمباران شیمیایی سردشت بیشترین بازدید را دارد و مهم ترین مقاله از نگاه مخاطبان مرکز اطلاعات علمی است.

مجلات طب جانباز، مطالعات برنامه ریزی سكونتگاه های انسانی (چشم انداز جغرافیایی) و مجله طب نظامی مهم‌ترین مجله در ارتباط با موضوع سردشت است. ابرکلمات کلیدی مقالات با موضوع سردشت نشان می دهد که گاز خردل، توسعه پایدار و امنیت پایدار مهم ترین کلمات کلیدی در رابطه با موضوع سردشت هستند.

منابع:

جلالی، م.، و مقامی، ا. (1387). تعامل حقوق ایران و حقوق بین الملل کیفری در جرم انگاری «کاربرد سلاح های شیمیایی». نامه مفید, 14(70 (نامه حقوقی)), 113-130. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=123930

احمدی نوده، خ.، و رشادت جو، م.، و کرمی، غ. (1389). فراوانی PTSD در جانبازان شیمیایی سردشت. مجله مطالعات علوم پزشکی (مجله پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه), 21(1), 1-9. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=147669

ملکاری, بختیار و  کریمیان. (2013). بررسی پیامدهای روانی-جسمانی بمباران شیمیایی بر آسیب دیدگان آن در شهر سردشت به روش کیفی. فرهنگ مشاوره و روان درمانی, 4(14), 43-56

منابع:

https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3872/6267/68479/%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%D9%84%D8%A7%D8%AD%C2%AD%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D9%85%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D9%88%D8%A8%DB%8C

https://www.sid.ir/Blog/Post/71487/%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%D9%84%D8%A7%D8%AD%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D9%85%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D9%88%D8%A8%DB%8C

https://www.beytoote.com/art/decorum/day-biological1-weapons5.html

https://www.iribnews.ir/fa/news/3151026

https://farhangi.tums.ac.ir/%DB%B8-%D8%AA%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%D9%84%D8%A7%D8%AD-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D9%85%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D9%88%D8%A8%DB%8C_21573.html