تذهیب از نظر لغوی به مفهوم طلاکاری و زراندود کردن است و از ریشه ذهب به معنای طلا گرفته شده است. به کالایی که طلاکاری یا زراندود شده باشد نیز مُذهب گفته می‌شود.گفتنی است که استفاده از سایر رنگ‌ها برای آراستن کتب خطی هنر مرصع یا ترصیع نام دارد؛ با این حال امروزه به هر دو نوع زیباسازی آثار خطی نفیس تذهیب اطلاق می‌گردد.
انواع نقوش در تاریخچه تذهیب در ایران
با بررسی تاریخچه تذهیب در ایران می‌توان شش نقش اصلی و مهم را در صنایع دستی حاصل از این هنر ارزنده شناسایی نمود. در ادامه به این معرفی این نقوش می‌پردازیم.
نقوش اسلیمی
نقوش اسلیمی مورد استفاده در هنر تذهیب مجموعه‌ای از خطوط منظم و هندسی هستند؛ با توجه به اینکه این نقوش از خط کوفی برگرفته شده‌اند به آن‌ها نقوش اسلامی نیز گفته می‌شود.
نقوش ختایی
پیشینه استفاده از نقوش ختایی در تاریخچه تذهیب در ایران به دوره سلجوقیان برمی‌گردد؛ در این دوره برای تزئین مکان‌های مذهبی و عمارت‌های فاخر از نقوش ختایی استفاده می‌کردند. این نقوش مجموعه‌ای از برگ‌ها، ساقه‌ها و گل‌ها هستند که به صورت یک زنجیره به هم متصل شده‌اند و به آن‌ها نقوش گل و بوته نیز اطلاق می‌شود.
نقوش مشعر
استفاده از نقوش مشعر در هنر تذهیب از زمان تیموریان در ایران رواج پیدا کرده است. این نقوش شامل تصاویر گیاهان، حیوانات و انسان‌ها است؛ علاوه بر این از تصاویر موجودات افسانه‌ای نظیر ققنوس و اژدها نیز برای طراحی نقوش آن بهره گرفته می‌شود.
نقش کتیبه
کتیبه شکلی شبیه به مستطیل است که در دو طرف آن نیم دایره‌هایی ترسیم شده باشند. در تاریخچه تذهیب در ایران برای تزئین حاشیه جلد قرآن، ابتدای هر سوره از قرآن و سرفصل کتاب‌های نفیس از این نقش بهره گرفته می‌شود و در ترسیم آن از رنگ‌های شنگرف، طلایی و سفید استفاده می‌شود.
نقوش تاج و سرلوحه
نقش تاج شبیه به یک نیم دایره گنبدی شکل است. با توجه به اینکه در هنر تذهیب نیم دایره سنبل انسان است؛ نقش گنبد می‌تواند نشان دهنده انسان در حال عبادت باشد. از نقش تاج عمدتاً در بالای صفحه‌های کتاب استفاده می‌شود. سرلوحه نیز در محل سرصفحه ابتدای کتاب قرار می‌گیرد و عمدتاً از اشکال گل و برگ‌های ریز برای طراحی آن استفاده می‌شود.
نقوش حاشیه
در هنر تذهیب برای تزئین حاشیه متن هنگام صفحه آرایی کتاب‌های نفیس از نقوش حاشیه استفاده می‌شود. خوب است بدانید که در کتاب آرایی به شیوه اسلامی پس از متن حاشیه بیشترین اهمیت را دارد. حاشیه متن در تذهیب بر اساس تلفیقی از نقوش ختایی و اسلیمی طراحی می‌شود.
منبع مقاله هنر تذهیب آرامان
