نماز اول وقت در قرآن

آيا آيه‏اى در مورد نماز اول وقت نازل شده است؟

خداوند در قرآن می فرماید:

 إن الصلاة کانت علی المؤمنین کتابا موقوتا

بی گمان نماز بر مؤمنان فرض و دارای اوقات معلوم و معین است›.(نساء، آیه 103).

خداوند متعال می فرماید:

اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ ۖ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَیٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ ۗ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ ۗ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ

آنچه از کتاب به سوی تو وحی شده است بخوان و نماز را برپادار، که نماز از کار زشت و ناپسند باز می دارد و قطعاً یاد خدا بالاتر است و خدا می داند چه می کنید. ( عنکبوت ، آیه 45 )

در آیه دیگری می فرماید:

 یـأیّها الّذین ءامنواْ استعینواْ بالصّبر و الصّلوه إنّ اللَّه مع الصّـبرین

ای کسانی که ایمان آورده اید، از شکیبایی و نماز یاری جویید، زیرا خدا با شکیبایان است. ( بقره ، آیه 153)

همچنین می فرماید:

وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَیِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّیْلِ ۚ إِنَّ الْحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئَاتِ ۚ ذَٰلِکَ ذِکْرَیٰ لِلذَّاکِرِینَ

در دو طرف روز ]اول و آخر آن [و نخستین ساعات شب، نماز را برپادار، زیرا خوبی ها بدی ها را از میان می برد. ( هود ، 114)

از آیات قرآن می توان به این نتیجه رسید که نماز یک تکلیف الهی بوده و می توان از آن به بهترین و مؤثرترین عامل خوش بختی و عاقبت به خیری انسان و بهترین و محبوب ترین عمل نزد خداوند متعال نام برد.

دين مبين اسلام، براي نماز اهميت ويژه‏اي قائل شده است، و اين نكته از آيات و روايات بي‏شماري استفاده مي‏شود. در آيات بسياري به مسئله نماز پرداخته شده است. دسته از آيات به تشريع نماز تصريح كرده است؛ مانند: «فاقيمواالصلوْ ان الصلوْ كانت علي المؤمنين كتاباً موقوتاً»(سوره نسأ، آيه 103.) نماز را به پا داريد، زيرا بر مؤمنان نماز به عنوان وظيفه ثابت شده است.

 برخي آيات به تمجيد نمازگزاران و تأكيد بر رستگاري آنان پرداخته، مانند: «قد افلح المؤمنين الذين هم في صلوتهم خاشعون»(سوره مؤمنون، آيه 2-1.) مؤمنان همانا رستگار شدند، آنان كه در نماز خويش فروتن و خاشع‏اند.

 در برخي آيات به فلسفه نماز اشاره شده، مانند: «اقم الصلوْ لذكري»(سوره طه، آيه 14.) نماز را براي ياد كردن من بپا داريد. و نيز آياتي كه براي مزمت كردن كساني كه نسبت به نماز دچار غفلت شده‏اند نازل شده است: «فويل للمصلين الذين هم عن صلاتهم ساهون»( سوره ماعون، آيه 5و4.) پس واي بر نمازگزاران آنانكه از نماز خويش غفلت كنند.

فضیلت خواندن نماز اول وقت در قرآن

 دسته‏اي از آيات، به وقت نماز اشاره كرده كه در برخي، به وقت يك نماز (ظهر) «حافظوا علي الصلواْ و الصلوْ الوسطي(. سوره بقره، آيه 238.)» (بر نمازها و نماز ميانه) مواظبت كنيد، و در برخي آيات ديگر به وقت سه نماز (صبح، مغرب، عشأ) اشاره نشده است: «و اقم الصلوْ طرفي النهار و زلفاً من اليل ان الحسنات يذهبن السيئات ذلك ذكر للذاكرين»( سوره هود، آيه 114.) در دو طرف روز، و اوايل شب، نماز را برپا داريد، چرا كه حسنات، سيئات (و آثار آن را) از بين مي‏برد، اين تذكري است براي آنان كه اهل تذكرند، و در برخي آيات به پنج نماز اشاره شده است: «اقم اصلوْ للولوك الشمس الي غسق الليل و قرآن الفجر»(سوره اسرأ، آيه 78.) به پاي دار نماز را از بازگشتگان خورشيد تا تاريكي شب و خواندني بامداد بپا دار.

 از ميان آيات وارد درباره وقت نماز، فقيهان از آيه مذكور، دليل بر اقامه نماز در اول وقت است.(كتاب الحلّاف، شيخ طوسي، ج 1، ص 292) ايشان در وجوب نماز اول وقت به نحو موسع، فرموده است: افضل، تقديم در اول وقت است و در اين فتوا به آيه اقم الصلوْ لدلوك الشمس( سوره اسرأ، آيه 78.) استناد كرده و امر شارع را در اين آيه شريفه، مقتضي وجوب نزد شيعه و دليل بر فوري بودن آن دانسته است.( سوره اسرأ، آيه 78.)

 از امام صادق(ع) در تفسير آيه «فويل للمصلين، الذين هم عن صلاتهم ساهون»(سوره ماعون، آيه 5-4.) آمده مي‏فرمايد: «تأخير الصلاه عن اول وقتها لغير عذر» مردا از بي‏اعتنايي به نماز، تأخير از اول وقت بدون عذر است.(بحارالانوار، ج 83، ص 6.)

 پس مي‏توان گفت از اين دو آيه استفاده اول وقت شده است، گرچه احاديث و سيره پيامبر(ص) و ائمه(ع) بر اقامه نماز در اول وقت به عنوان فضيلت بوده است و اين سيره همه عالمان و مؤمنان است.
برخی آیات قرآن نیز بر لزوم نماز اوّل وقت اشاره دارد. خداوند می فرماید:

«فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یلْقَوْنَ غَیا» (سوره مریم، آیه 59)

ترجمه:امّا پس از آنان، فرزندان ناشایسته ای روی کار آمدند که نماز را تباه کردند، و از شهوات پیروی نمودند؛ و به زودی (مجازات) گمراهی خود را خواهند دید!

خداوند متعال در این آیه از گروهی نام برده اند که به دلیل ضایع کردن نماز و پیروی شهوات گرفتار غی خواهند شد. (بحارالأنوار، ج 23، ص 223)

«رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیعٌ عَنْ ذِکرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ» (سوره نور، آیه 37)

ترجمه: مردانی که نه تجارت و نه معامله آنها را از یاد خداوند و بر پا داشتن نماز غافل نمی کند.

در روایت آمده:آنها تاجرانی هستند که تجارت و بیع، آنان را از یاد خداوند غافل نمی سازد، هنگامی که وقت داخل می شود حق آن را ادا می کنند. (تفسیر نمونه، ج 14، ص 486)

«فَوَیلٌ لِلْمُصَلِّینَ، الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ» (سوره ماعون، آیه 4 و 5 )

ترجمه: پس وای بر نمازگزارانی که، در نماز خود سهل انگاری می کنند.

یونس بن عمّار می گوید:از حضرت صادق علیه السلام از معنای این آیه سؤال کردم که آیا مراد، وسوسه شیطان است که انسان را گرفتار سهو می کند؟

امام صادق(علیه السلام) فرمودند:

«خیر، هر انسانی گرفتار سهو در نماز می شود و لیکن مراد این است که نماز می خواند، ولی آن را در اوّل وقتش نمی خواند» (وسائل‏ الشیعة، ج 4، ص 114)

«وَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ یحافِظُونَ» (سوره انعام، آیه 92)

ترجمه:و بر نمازهای خویش، مراقبت می کنند!

تفسیر معروف آیه، این است که مراد از محافظت بر نماز، محافظت بر وقت نماز است. (تفسیر المیزان، ج 7، ص 389)

نتیجه

یک. آیه 92 سوره انعام: «وَهُمْ عَلَى صَلاتِهِمْ یحافِظُونَ ». انعام )6(، آیه 92.؛ ( و بر نمازهاى خویش، مراقبت مى کنند!» تفسیر معروف آیه، این است که مراد از محافظت بر نماز، محافظت بر وقت نماز است.. طباطبایى سید محمد حسین، تفسیر المیزان، موسوى همدانى سید محمد باقر، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه ى مدرسین حوزه علمیه قم، 1374 ش، پنجم، ج 7، ص 389.

دو. آیه 37 سوره نور: «رِجَالٌ لاَّتُلْهِیهِم تَجَرَة وَلاَبَیعٌ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَوةِ». نور )24(، آیه 37.؛ ( مردانى که نه تجارت و نه معامله آنها را از یاد خداوند و بر پا داشتن نماز غافل نمى کند. » در روایت آمده: آنها تاجرانى هستند که تجارت و بیع، آنان را از یاد خداوند غافل نمى سازد، هنگامى که وقت داخل مى شود حق آن را ادا مى کنند.. مکارم شیرازى ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1374 ش، اول، ج 14، ص 486.

سه. در آیه 59 سوره مریم آمده است: «فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یلْقَوْنَ غَیا». مریم )19(، آیه 59.؛ ( امّا پس از آنان، فرزندان ناشایسته اى روى کار آمدند که نماز را تباه کردند، و از شهوات پیروى نمودند؛ و بزودى(مجازات) گمراهى خود را خواهند دید!» خداوند متعال در این آیه از گروهى نام برده اند که به دلیل ضایع کردن نماز و پیروى شهوات گرفتار غى. امام کاظم علیه السلام در خصوص»غى» فرموده اند: آن کوهى از مس گداخته که در وسط جهنم مى چرخد ( بحار الأنوار، ج 23، ص 223( خواهند شد. از امام صادق(علیه السلام)روایت شده: مراد از ضایع کردن نماز در این آیه ترک نماز نیست بلکه از این ضایع کردن نماز در این آیه تاخیر در نماز است.. طبرسى فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسر 1372 ش سوم، ج 6، ص 802.

چهار- آیه 4 و 5 سوره ماعون «فَوَیلٌ لِلْمُصَلِّینَ، الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ ». ماعون )107(، آیه 4 و 5.؛ ( پس واى بر نمازگزارانى که، در نماز خود سهل انگارى مى کنند»
یونس بن عمار مى گوید: از حضرت صادق(علیه السلام) از معناى این آیه سوال کردم که آیا مراد وسوسه شیطان است که انسان را گرفتار سهو مى کند؟ حضرت فرمودند:«خیر، هر انسانى گرفتار سهو در نماز مى شود و لیکن مراد این است که نمار مى خواند، ولى آن را در اول وقتش نمى خواند». وسائل الشیعة، ج 4، ص 114.

آیا در قرآن، از خواندن نماز اوّل وقت، سخن به میان آمده است؟

* 1. (وَهُمْ عَلَی صَلاتِهِمْ یحافِظُونَ) (1)؛ تفسیر معروف آیه، این است که مراد از محافظت بر نماز، محافظت بر وقت نماز است (2).

2. (رِجَالٌ لاَّتُلْهِیهِم تَجَـرَه وَلاَبَیعٌ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَوهِ) (3) ؛ مردانی که نه تجارت و نه معامله آنها را از یاد خداوند و بر پا داشتن نماز غافل نمیکند. در روایت آمده: آنها تاجرانی هستند که تجارت و بیع، آنان را از یاد خداوند غافل نمیسازد، هنگامی که وقت داخل میشود حق آن را ادا میکنند (4).

3. (فَخَلَفَ مِن بَعدِهِم خَلفٌ أَضَاعُوا الصَّلَوهَ) (5) ؛ آنگاه از پی ایشان کسانی آمدهاند که نماز را تباه ساختهاند. از امام صادق(علیه السلام)روایت شده: مراد از ضایع کردن نماز، تأخیر از وقتش است، نه ترک کردن نماز (6).

4. (فَوَیلٌ لِّلمُصَلِّینَ*الَّذِینَ هُم عَن صَلاَتِهِم سَاهُونَ) (7) ؛ پس وای بر نمازگزارانی که از نمازشان غافلند! حضرت علی(علیه السلام)میفرمایند: ایشان غافل و بیتوجه به اوقات نماز هستند (8).
* اگر برای خواندن نماز اول وقت صبر کنم کلاسم دیر میشود، آیا نماز خود را بخوانم یا به مدرسه بروم؟

* قرآن میفرماید: (حَـفِظُوا عَلَی الصَّلَوَتِ وَالصَّلَوهِ الْوُسْطَی وَقُومُوا لِلَّهِ قَـنِتِینَ) (9) ؛ در انجام دادن همه نمازها [به خصوص]نماز وسطی [نماز ظهر] کوشا باشید! و از روی خضوع و اطاعت برای خدا به پا خیزید.

بعضی از مفسران این آیه را دلیلی بر خواندن نماز در اول وقت میدانند. از نظر فقها نماز در اول وقت مستحب است؛ امّا به دلیل مشکلی نظیر: دیر رسیدن به مدرسه یا منتظر بودن دیگران و… میتوان نماز را با تأخیر خواند(10).

* آیا خداوند، کسی که نمازش را بخواند، روزه نگیرد و به پیامبران ایمان نیاورد، دوست دارد؟

* کسی که به خدا ایمان میآورد باید بر همه حرفهای او گوش بدهد. اگر ما واقعاً به خدا اعتقاد داریم و میدانیم که همه فرمانهای او درست و حکیمانه است، دلیلی ندارد که از بعضی از فرمانهایش اطاعت کنیم و از بعضی دستورهایش سرپیچی کنیم. قرآنکریم کسانی را که فقط بخشی از احکام خدا را میپذیرند اعتراض میکند و میفرماید: (أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْکِتَـبِ وَتَکْفُرُونَ بِبَعْض) (11) ؛ چرا به برخی احکام ایمان میآورید و به برخی کفر میورزید. بنابراین کسی که نماز میخواند باید روزه هم بگیرد.
—————————————————–
1. انعام، آیه92.
2. علاّمه طباطبائی، المیزان، ج7، ص289.
3. نور، آیه37.
4. همان، تفسیر نمونه، ج14، ص486.
5. مریم، آیه59.
6. همان، المیزان، ج14، ص80.
7. ماعون، آیه4ـ5
8. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج2، ص1643.
9. بقره، آیه238.
10. ر.ک: سید حسین موسویراد لاهیجی، نماز از دیدگاه قرآن و حدیث؛ همان، تفسیر نمونه، ج2، ص205.
11. بقره، آیه85.

منابع:

https://www.porseman.com/article/

https://namnak.com/%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%86.p32872

https://www.emadionline.com/fa/post/4529

http://quran.al-shia.org/fa/id/26/6/13.htm

https://www.shia-news.com/fa/news/248811/%D9%81%D8%B6%DB%8C%D9%84%D8%AA-%D9%88-%D9%85%D8%B9%D8%AC%D8%B2%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%88%D9%84-%D9%88%D9%82%D8%AA