عملياتهاي دفاع مقدس > 62/11/22- جنگ شهرها

كنوانسيون ژنو و پروتكل اول الحاقي ،‌ تصریح دارند:
حقوق بشردوستانه اصولاً براي طرفين مخاصمه وضع شده است و هر شخص يا گروهي از اشخاص كه در مخاصمه شركت نكرده يا شركت در مخاصمه را ترك كرده اند . حمايت مي كند . اين اشخاص عبارتند از :
ـ پرسنل نظامي مجروح يا بيمار در جنگ هاي زميني و بخش خدمات پزشكي نيروهاي مسلح.
ـ پرسنل نظامي مجروح ، بيمار يا كشتي شكستگان در جنگ هاي دريايي و بخش خدمات پزشكي نيروهاي مسلح.

و از آن زمان تا کنون گسترش نیروهای موشکی زمین به زمین خود را به صورت اولویت ملی در آورده اند حاصل این امر توانایی آنان به شلیک 418 فروند موشک بطرف عراق در طی سه سال گذشته بود که 325 فروند آنان فقط در سال 1988 شلیک شده بود. در این گزارش موشکی ، وست کاروس و جوزف . س . برمودز نگاهی به موقعیت موشکی در ایران ، تکامل ، صنعت و تاکتیک های آنان می پردازد.
ایرانی ها جهت فراهم نمودن موشکهای بالستیکی برای نیروهای نظامی خود دست به اجرای سه برنامه جداگانه ای زده اند و احتمالا مهمترین آنها (موشک) ایران-130 است که جنگ افزاری با برد یکصد وسی کیلومتر می باشد که در ایران توسعه و تحول یافته و در دست ساخت می باشد. این موشک در اوائل سال جاری بطور آزمایشی شلیک شد.
چندین سال است که آنان(ایرانیان) از دو سیستم دیگر نیز استفاده می کنند که از دیگر کشورهای خارجی بدست آورده اند ، که شامل اسکاد-بی و عقاب می باشد.
نیروهای موشکی ایران بین نیروهای منظم ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تقسیم شده اند . سپاه پاسداران یک نیروی نظامی موازی با ارتش است که دارای یگانهایی از نیروی زمینی ، دریایی و هوایی خود بوده که توسط انقلابیون اسلامی در سال 1978 بوجود آمده اند.
نیرویهای منظم نظامی (ارتش) توسط یک وزارت دفاع مجزا پشتی بانی می شوند ،که هیچ کنترل عملیاتی بر روی نیروهای رزمی ندارد ، اما مسئول لجستیک و پشتی بانی است. وزارت سپاه نیز از موقعیتی مشابه برخوردار است.
وزارت دفاع صنایع نظامی خود را تحت نظارت سازمان صنایع دفاع (ساصد) سازمان داده است. ساصد دارای چندین کارخانه نظامی و تاسیسات تحقیق و توسعه می باشد. که در گیر تولید موشکهای بالستیکی هستند.
وزارت سپاه و صنایع دفاعی آن نیز در توسعه و تولید موشکهای زمین به زمین نقشی را بر عهده دارد. گروه صنایع ویژه ظاهرا مسئول تولید کلاهک و فیوز موشکهاست ، و کارخانه موشکهای سپاه در گیر تولید موشکهاست .
بر طبق گفته ایرانیان ، بیش از یکصد تاسیسات مجزا دست اندر کار تولید موشکها میباشند ، گمان می رود که چندین هزار نفر در استخدام صنایع موشکی باشند.
به هنگام فرار شاه از کشور به سال 1979 مجتمع مهمات سازی نیز در شرق تهران پارچین وجود داشت . ایرانیها توانسته اند که کارشناسانی را در زمینه مکانیک جامدات و سیالات ، علوم پلی مری ، متالوژی ، الکترونیک و علوم کامپیوتر، مهندسی برق و مهندسی صنایع و طراحی استخدام نمایند.
مرز دقیق مسئولیت ها بین کارخانجات موشک سازی ساصد و سپاه پاسداران در این مرحله مبهم است. احتمالا تاسیساتی از هر دو سازمان با یکدیگر بر روی پروژه ها کار می کنند . تاسیسات ساصد ظاهرا جهت توسعه مو شکهای جدید دارای مسئولیت اصلی می باشند.
آنان موشک جدید ایران-130 را طراحی کرده اند ، و هم این موشک و هم موشک اسکاد-بی را می سازند .کارخانه موشکی سپاه احتمالا در ابتدا به عنوان تاسیسات پشتی بانی برای موشکهای وارداتی اسکاد-بی عمل می کرده است ، اما اکنون بدون تردید در گیر تولید اسکاد-بی و دیگر سیستم هاست .
کنترل عملیاتی موشکها در سراسر نیروی نظامی ایران تقسیم شده است. سپاه پاسداران هم سکوی پرتاب اسکاد-بی و هم عقاب را در اختیار دارد . موشکهای اسکاد-بی به واحد موشکی نیروی هوایی سپاه پاسداران داده شده اند و موشکهای عقاب توسط واحد موشکی نیروی زمینی سپاه پاسداران نگهداری می شود.
نیروهای نظامی منظم دارای یک واحد موشکی عقاب هستند ، و نیروی هوایی منظم دارای واحد موشکی مجهز به ایران-130 می باشد. سپاه پاسداران به محض رسیدن به تولید کامل ، ممکن است ایران-130 را دریافت دارد .
در طی سه سال گذشته ، ایرانیها نیروی موشکی خود را به صورت بخش تدریجا مهمی در تلاش خود در جنگ علیه عراق در آورده اند . آنان موشکهایی را از خارج بدست آورده اند و تکنولوژی وکمک فنی را از چین و احتمالا جای دیگر تامین کرده اند و تولید موشکها را که شامل حداقل یکی از طرحهای ایرانی است آغاز کرده اند.
تاپایان سال پیش ، ایرانیان در مراحل پیشرفته توسعه و گسترش ایران-130 بودند.
از نقطه نظر ایرانیان ، این موشک جدید مرحله یا گامی حساس در کوشش آنها جهت ایجاد و توسعه یک نیروی موشکی قدرتمند محسوب می شود.
هزینه بالای به دست آورد سیستمها از خارج ، و دشواریهای مربوط به دوز زدن و پشت سر گذاشتن تحریم ها تسلیحاتی ، آنان را مشتاق ساخته بر روی سیستمهایی تکیه کنند که توسط تکنیسین های خودشان ساخته شده باشد .
بنظر می رسدکه ایران-130 جنگ افزاری است که در حال حاضر در جای دیگری به کار انداخته نشده است.ایرانیان مدعی هستند که این موشک در داخل بدون هیچ کمک خارجی طراحی شده است،اما دلایلی برای این باور وجود دارد که برخی از مهارتها و کارشناسی از جای دیگری تامین شده است.
اولین اطلاع درست در مورد موشکهای جدید در طی مصاحبه مطبوعاتی (جناب آقای ) رفسنجانی در اواخر مارس انجام شد، پدیدار گردید. وی ادعا نمود که ایران در شرف آغاز تولید موشک جدیدی با برد 130 کیلومتر می باشد. قرار شد روزی 20 فروند از این موشکها تولید گردد.
چند روز بعد ، وزیر دفاع ایران ادعا نمود که سازمان صنایع دفاع ، موشکی را با برد یکصدوسی کیلومتر مورد شلیک آزمایشی قرار داده است. وی اضافه کرد که این موشک مراحل توسعه خود را به اتمام رسانده و قرار است که طبق برنامه تا بیستم آوریل وارد مرحله تولید شود.
در طی جنگ شهرها ، تعداد کمی از موشکهای ایران-130 به طرف العماره شلیک شدند . گزارشات صادره از جانب ستاد تبلیغات جنگ در تهران حاکی از آن است که اولین موشک ایران-130 در تاریخ 19 مارس به طرف شهر العماره عراق شلیک و چهار موشک دیگر در ماه آوریل به طرف آن شهر پرتاب شدند.
واحد آتش بار تحت نام واحد موشکی نیروی هوایی جمهوری اسلامی معرفی شد. برخلاف موشکهای اسکاد-بی که توسط واحد موشکی نیروی هوایی سپاه پاسداران اداره می شوند ، ظاهرا ایران-130 به نیروی هوایی ارتش احاله شده است.
در حال حاضر هیچ شرح فنی از موشک ایرن-130 موجود نیست، اما جمع بندی ها می تواند صورت گیرد .این موشک احتمالا توسط یک راکت با سوخت جامد به جلو رانده می شود، چرا که تولید موتورهای با سوخت مایع پیچیده بوده و نیاز مند به عملیات حفظ و نگهداری قابل ملاحظه ای در صحنه می باشد.
ایران-130 دارای برد کافی و لاجرم نیاز مند داشتن نوعی هدایت می باشد و احتمالا به یک سیستم هدایت اینرسی (ژیروسکپی) ساده متکی است. قسمت اینرسی احتمالا مبتنی بر قطعاتی است که برای کاربرد های غیر نظامی در نظر گرفته شده اند و در بازار آزاد موجود میباشند.
اگرچه بعید است که دارای دقت بالایی باشد، امابرای منظورهای ایران این امر یک نقص محسوب نمی شود. از سال 1985 ، موشک اسکاد-بی تکیه گاه اصلی نیروهای موشکی ایران بوده است.
در طی سال گذشته حدود 120 فروند مو شک اسکاد-بی توسط واحدهای موشکی نیروی هوایی سپاه پاسداران شلیک شده است. احتمالا نیروی نظامی ایران ، حتی بعد از وارد شدن ایران-130 به خط تولید ، به اتکای شدید بر روی موشک اسکاد بی ادامه خواهد داد . این امر در تلاش ایرانیان به منظور آغاز کردن تولید اسکاد-بی منعکس است.
ایرانیان با سیستم اسکاد- بی به اندازه کافی آشنایی داشتنتد و اولین فروند موشک اسکاد-بی خود را در تاریخ 12 مارس 1985 به طرف عراق شلیک کردند.حملات موشکی عموما شامل یک موشک بود . تنها در دو موقع بود که آنان در یک زمان دو موشک شلیک کردند.. به جز سه موشکی که به کرکوک اصابت کردند همگی به سمت بغداد شلیک شده بود.
در سال 1987 ، ایرانیان 18 فروند موشک اسکاد-بی دیگر شلیک کردند،که رغم کامل موشکهای پرتاب شده علیه عراق را به چهل فروند رساند.این امر احتمالا موجودی موشکهایشان را به پایان رسانید.در ژوئن 1987، ایران و کره شمالی به توافقی جهت تامین اسکاد-بی های اضافی رسیدند.این نکته به طور عموم مورد توافق است که کره شمالی به عنوان بخشی از یک قرارداد تسلیحاتی به ارزش 500 ملیون دلار ، تقریبا حدود یکصد فروند اسکاد بی در اختیار ایران قرار داد و این موشکها در اوایل سال 1988 به ایران تحویل داده شده است .
در طی جنگ شهرها بسال 1988، که از 29 فوریه آغاز و 52 روز ادامه داشت ، ایرانیان حدود 77 فروند موشک اسکاد بی را بسوی شهرهای عراق شلیک کردند . موجودی بیشتر موشکها ، و تجربه به دست آمده در سالیان گذشته ، برای ایرانیان این امکان را فراهم آورد تا بر شدت حملات خود بیافزایند .
ایرانیان در طی یک روز تا پنج فروند موشک را شلیک می کردند. در یک مورد آنان سه فروند را در کمتر از 30 دقیقه پرتاب نمودند ، که حاصل به کار گیری حداقل سه سکوی پرتاب است .
شصت ویک فروند از موشکهای شلیک شده در طی جنگ شهرها بسوی بغداد هدف گیری شده بود.
بقیه به سمت موصل(9 موشک) ، کرکوک ( 5 موشک)، تکریت (یک موشک) و کویت( یک موشک) نشانه رفته بودند. این حملات کل تعداد موشکهای شلیک شده توسط نیروی هوایی سپاه پاسداران را تا تاریخ 20 آوریل 1988، به تقریبا 120 فروند بالا برد .
توانایی ایرانیان جهت پاسخگویی به حملات موشکی عراق، بنظر می رسد که توسط کمبود موجودی (موشکی) آنان محدود شده است . همانطور که از سرعت شلیک موشک های اسکاد-بی برمی آید، احتمالا در اواخر جنگ شهرها موجودی موشکی ایران رو به اتمام بود . بعید است که قبل از متوقف نمودن پرتاب موشکها ایرانیان کاملا موجودی خود را به آخر رسانده باشند ، اما در پایان احتمالا بیش از 10 تا 20 فروند اسکاد-بی برایشان باقی نمانده بود.
در آینده، ایرانیان قصد دارند که بر اسکاد-بی های ساخته شده در ایران تکیه کنند . از اواخر سال 1987،مقامات نظامی ایران ادعا کرده اند که آنان در آستانه تولید اسکاد-بی هستند. وزیر سپاه پاسداران در نوامبر 1987 اظهار داشت که ایرانیان سرگرم آمادگی برای تولید کردن موشک اسکاد هستند. و گفت که آنها مشغول نمونه سازی مستقیم اسکاد بی هستند ،کارخانه ای جهت تولید آن در حال اتمام است و اینکه تا جایی که به این موشک مربوط می شود با مشکلی روبه رو نیستیم .
در آوریل سال جاری ، در اواخر جنگ شهرها ، قائم مقام وزارت دفاع ادعا کرد که ما در تولید موشکهایی با برد 320 کیلومتر نیز توفیق یافته ایم.
این امر نشان گر این است که آنان سرگرم کار بر روی یک موشک اسکاد-بی با برد اندکی بهبود یافته بودند.
در اواخر سال 1986 ، ایرانیان موشک دومی ، که آنرا عقاب می خواندند را وارد صحنه کردند.ایرانیان آنرا موشک می خواندند ، اما عقاب در واقع یک فشفشه یا راکت بزرگ بدون سیستم هدایت شونده است.
معمولا جنگ افزاری مثل عقاب صرفا به عنوان یک راکت توپخانه پشتی بانی کارزار تلقی می شود ، اما در قالب جنگ خلیج ایرانیان توانسته اند که عقاب را به عنوان یک سیستم استراتژیک به کار گیرند.
تعداد زیادی از شهرهای عراق در محدوده برد سکوهای پرتاب عقاب قرار داردند که شامل: بصره ، شهرهای نزدیک ابوالخضیب ، الزبیر و ام القصر می باشند.در شمال شهرهای مندلی، خانقین و بانمیل شدیدا مورد اثابت راکت های عقاب قرار گرفته اند .
در دسامبر 1986 برای اولین باز از عقاب در جنگ استفاده شد که طی آن نه فروند از آنان توسط واحدهای موشکی نیروی زمینی ایران به سمت بصره شلیک شدند.
بدین ترتیب بر خلاف اسکاد بی که به سپاه داده شده بودند، عقاب ها به ارتش واگذار شدند . در سال 1987 حداقل 44 فروند دیگر عقاب شلیک شد ، اگرچه علائمی وجود دارد که این رقم می تواند به 61 فروند نیز برسد. استفاده محدود از عقاب طی این دوره حاکی است که ایرانی ها فقط دارای مجودی محدودی از آنان بودند.
در سال 1988 اوضاع ایران شدیدا تغییر کرد . در طی جنگ شهرها ، ایرانیان بیش از 250 فروند عقاب را به سوی حدود دومین هدف مختلف که اکثرا شهرهای مستقر در نزدیکی جبهه های نبرد بودند شلیک کردند. با این وجود شماری از هدف های نظامی نیز در معرض حمله قرار گرفتند .
ایرانیان بطور متوسط حدود پنج فروند عقاب را در روز شلیک می کردند ، اما در یک مورد واحدهای موشکی نیروی زمینی ارتش و سپاه پاسداران ایران در طی یک روز 32 فروند شلیک کردند.تعداد محدود عقاب های شلیک شده در طی دو هفته اول جنگ شهرها حاکی از آن است که اکثر موشکهای موجود برای استفاده عملیاتی باید آماده می شدند.تنها تعداد اندکی در طی روزهای پایانی نبرد موشکی شلیک شدند که حاکی از آن بود که موجودی عقاب های ایران تا اواسط آوریل تا حد زیادی ته کشیده است.
گزارشات متعددی در طی سال 1987 وجود داشت که ایران سرگرم آغاز تولید عقاب است . برخی از این گزارشات زودرس بودند ، اما این امر تقریبا حتمی است که تاسیسات تولید عقاب تا پایان سال شروع کار نموده بود . در آوریل 1988 ، قائم مقام وزارت دفاع ادعا نمود که هشتاد درصد موشکهای شلیک شده به عراق در طی جنگ شهرها در سال 1988 در ایران ساخته شده بودند.
با توجه به اینکه حدود 325 فروند موشک در کل شلیک شده بودند ، این بدان معنا است که مقدار موشک های ساخت ایران رقم کل 260 فروند بوده که نزدیک به کل تعداد عقاب هایی است که شلیک آنان مورد تایید بوده است.
ایران توسعه موشکهای سطح به سطح را به صورت یک اولویت ملی در آورده است و مقامات ارشد ایران توجه مستقیم خود را به این برنامه معطوف نموده اند.
در این کوشش ایرانیان دستاوردهای مهمی را حاصل نموده اند . آنان زیربنای لازم جهت پشتی بانی از تلاش خود را بوجود آوردند ، که بنا به گزارشات شامل یکصد تاسیسات مختلف و هزاران نفر می شود.کارخانجات آنان شروع به تولید عقاب نموده اند ، و اسکاد-بی و ایران-130 باید تا پایان سال 1988 به تولید کامل برسند.
مقامات مسئول نیروی نظامی ایران ، توجه دقیقی به منافع فنی ایران ابراز داشته و توسعه صنایع دفاعی را به عنوان یک هدف عمده ملی تلقی می کنند . علاوه بر این به نظر می رسد که آنان نسبت به مشکلات مربوط به چنین ابتکاراتی آگاه بوده و حاضر به اتخاذ برخوردی متودولوژیک و گام به گام می باشند .
در صورت که صنایع موشکی ایران به اهداف ذکر شده خود برسند ، واحدهای موشکی سپاه پاسداران و نیروهای مسلح منظم دارای ذخیره ای کافی از موشکها برای اغتشاش در همه شهرهای مهم عراق خواهند شد.در طی جنگ شهرها ایرانیان قادر بودند که فقط 77 فروند موشک اسکاد-بی را شلیک کنند که شامل میانگین حدود یک عدد موشک به بغداد در طی یک روز بود .
در مقایسه ، آنان اکنون امیدارند که قادر به شلیک 20 فروند موشک ایران 130 در روز باشند . ایرانیان اگر این تعداد موشک را طی آخرین جنگ شهرها در اختیار داشتند، قادر بودند که بیش از یکهزار موشک را به بغداد شلیک کنند.
حتی اگر آنان قادر باشند که جزئی از این رقم از موشکها را بسازند ، این امر به آنها توانایی اجرای تهاجمات مخربی را علیه مهمترین شهرهای عراق فراهم می کند .
ایرانیان این خیال خام را که بتوانند جنگ را توسط شلیک موشکها علیه شهرهای بغداد به پیروزی برسانند ، در سر نمی پرورند . در پایان ماه مارس 1977 (جناب آقای ) رفسنجانی اعلام کرد : « هیچ جنگی نمی توانند از طریق حملات موشکی متوقف شود ، و نیروهای نظامی ، به خصوص پیاده نظام مسیر جنگ را تعیین می کنند.» بدین ترتیب وی بطور روشن هیچ انتظار ندارد که نیروهای موشکی بالستیکی ایران به تنهایی بتوانند عراق را شکست دهند .
ایرانیان اعتقاد داردند که یک نیروی موشکی قدرتمند می تواند به عنوان یک بازداردنده برای جلوگیری نمودن از حمله هواپیماها و موشکهای عراق به شهرهای آنان باشد . همانطور که ایشان اظهار داشته است :«ما انتظار داریم که خیلی سریعتر از آنچه که تصور می کردیم به قدرت موشکی دست یابیم ، بطوری که حتی فکر یک تهاجم توسط موشکها از میان خواهد رفت .»

پس از فتح خرمشهر در سال 1361، به تدريج موازنه جنگ به سود ايران تغيير يافت. متعاقب عمليات‌هاي بزرگ خيبر و بدر كه در اثر آن بخش‌هايي از خاك عراق به تصرف نيروهاي ايران درآمد، رژيم بعثي عراق استفاده از سلاح‌هاي شيميايي‌ را عليه نيروهاي ايراني آغاز كرد.
يكي از نقاط بسيار قابل تأمل اين است كه شركت‌هاي اروپايي و آمريكايي دولت عراق را در تجهيز و استفاده از سلاح‌هاي شيميايي ياري مي‌كردند.
455  شركت انگليسي، آلماني، آمريكايي، بلژيكي، ايتاليايي، برزيلي، هلندي و هندي بدون توجه به اصول بشردوستانه، عراق را به سلاح‌هاي شيميايي مجهز كردند و در مقابل استفاده عراق از اين سلاح‌ها نيز طبيعي بود كه سكوت نمايند. حيرت‌آورتر آنكه 24 شركت آمريكايي دو سوم تجهيزات موردنظر عراق را در اين زمينه آماده مي‌كردند.
پس از آنكه عراق از سلاح‌هاي شيميايي استفاده كرد، ايران تعداد زيادي از مجروحين شيميايي را عملاً به كشورهاي مختلف اروپايي اعزام كرد تا به اين وسيله مصاديق بارز استفاده عراق از چنين سلاح‌هايي را به دنيا نشان دهد. سازمان صليب سرخ جهاني با كشف نخستين نمونه استفاه از سلاح‌هاي شيميايي اعلام كرد: با اينكه عراق پروتكل ژنو را براي عدم استفاده از سلاح‌هاي كشتار جمعي امضا كرده اما با سرپيچي از قوانين، جان افراد و وضعيت محيط زيست و منطقه را با استفاه از سلاح شيميايي به خطر انداخته است.

دکتر علي‌اكبر ولايتي وزيرخارجه وقت ايران در سال 1363 به سازمان ملل اعلام كرد: بيش از 40 نقطه در مرز مشترك ايران و عراق با بمب‌هاي شيميايي مورد حمله قرار گرفته و اين بمباران‌ها تعداد زيادي از افراد نظامي و غيرنظامي از جمله كودكان و زنان را به شهادت رسانده و بسياري دچار بيماري‌هاي پوستي، عصبي و گوارشي شده‌اند. در همين سال هيأتي از صليب سرخ جهاني وارد ايران شده و از 160 مجروح شيميايي بستري در بيمارستان‌هاي تهران بازديد كرد. كارشناسان اين گروه پس از بازگشت با تهيه گزارشي، عراق را متهم به استفاده از سلاح‌هاي كشتار جمعي كردند و بر اين استفاده گواه دادند. در همان سال بود كه يك گروه از تلويزيون انگليس در جزيره مجنون، فيلمي را در اين زمينه تهيه كرد و در انگليس به نمايش درآمد اما هيچ اقدامي عليه عراق صورت نگرفت.
استفاده صدام از سلاح‌هاي شيميايي تنها به جبهه‌هاي جنگ محدود نشد بلكه غيرنظاميان نيز قرباني اين نوع سلاح مرگبار شدند. عراق از گازهاي كشنده عليه مردم عادي سردشت استفاده كرد. مردم بومي اين منطقه كه براي حفاظت در مقابل تسليحات شيميايي آموزش نديده بودند، به پناهگاه‌ها پناه بردند. حال آنكه عراق در اين منطقه از گاز خردل استفاده كرد كه به دليل سنگيني گاز در پايين فضا مي‌ماند و بسياري از افراد غيرنظامي در اثر استشمام اين گاز به شهادت رسيدند.
به طور كلي هر وقت نيروهاي ايران، عمليات نظامي انجام مي‌دادند و قصد پيشروي در خاك عراق را داشتند، عراق از انواع سلاح‌هاي شيميايي عليه آنها استفاده مي‌كرد.
در حالي كه گزارش‌هاي بنياد جانبازان از وجود 400 هزار جانباز بازمانده از جنگ 8 ساله خبر مي‌دهد، نزديك به 120 هزار نفر از اين تعداد شيميايي هستند كه طي 400 بار حمله شيميايي عراق عليه مناطق نظامي و غيرنظامي كشور مصدوم شده‌اند. تعداد 7 هزار غيرنظامي طي 30 بار حمله شيميايي عراق در فاصله تيرماه 1366 تا مرداد 1367 در مناطق بانه، سردشت، مريوان و روستاهاي اطراف مصدوم شده‌اند. بيشتري تعداد جانبازان بر اثر گاز خردل مصدوم شده‌اند.
براساس نتايج تحقيقات پژوهشكده مهندسي و علوم پزشكي جانبازان، 11 هزار و 348 نفر دچار ضايعات پوستي، 15 هزار و 562 نفر دچار ضايعات چشمي و 17 هزار و 750 نفر دچار ضايعات ريوي شده‌اند كه هر گروه در تقسيم‌بندي خفيف، متوسط و شديد رده‌بندي شده‌اند و بر اين مبنا 37 هزار و 300 نفر با ضايعات درجه خفيف، 7 هزار و 264 نفر با ضايعات درجه متوسط و 1096 نفر با ضايعات درجه شديد پوستي، چشمي و ريوي شناسايي شده‌اند. از جمعيت كل جانبازان شيميايي، 30 هزار نفر در مواجهه با عامل شيميايي اعصاب صدمه ديده‌اند.
تحقيقات موردي پژوهشكده مذكور نشان مي‌دهد كه ميانگين سن جانبازان شيميايي شهيد شده، 49 سال بوده است. اين پژوهشكده اعلام كرده است در حالي كه نتايج مطالعات جهاني از تأثير عارض عامل شيميايي خردل گوگردي بر افراد حاكي از آن بوده كه شايع‌ترين عارضه، عوارضي چشمي است اما مطالعات در بين جانبازان شيميايي ايران نشان مي‌دهد كه اكثر آنها دچار عوارض ريوي شده‌اند و دو سال پيش مشخص شد كه عراق در جنگ با ايران، عامل شيميايي خردل گوگردي را با ماده سيليكات تركيب كرده و نوع جديدي از اين عامل شيميايي به نام «خردل كثيف» (Dusty mustard) ساخته است كه بر اثر تركيب جديد، عامل شيميايي خردل گوگردي به ذرات بسيار ريزي تبديل مي‌شود كه اين ذرات به عمق ريه نفوذ مي‌كند و اتصالات بافتي آن هم بيشتر مي‌شود و به دليل آنكه بسياري از رزمندگان ايران از ماسك استفاده نمي‌كردند يا ماسك‌ها از سيستم حفاظتي و فیلتر مناسبي برخوردار نبوده‌اند، شدت عوارض ريوي افزايش يافته است .
مصدومين شيميايي طي چند سال گذشته همچنان با جراحات جسمي و روحي از كاربرد اين سلاح‌ها، در سخت‌ترين شرايط به سر مي‌برند. در حالي كه هم‌اكنون آثاري از كشته‌شدگان در حلبچه وجود ندارد، جانبازان شيميايي ايران بزرگترين سند جنايات صدام و رژيم او هستند كه وجود آنها باعث محكوميت صدام خواهد شد. البته اگر اين مورد در يك محاكمه عادلانه مطرح شود.

جنگ شهرها
اگرچه تجاوز عراق به ايران در 31 شهريور 1359، نقض حقوق بين‌الملل و صلح جهاني محسوب مي‌شود اما مصونيت شهرها و اماكن غيرنظامي حتي در صورت وقوع جنگ در تمامي قوانين بين‌المللي مورد تأييد قرار گرفته است.
حمله نيروهاي عراقي به شهرهاي ايران در همان روزهاي نخستين جنگ آغاز شد. در روز 31 شهريور 1359 بسياري از شهرهاي مرزي استان‌هاي كرمانشاه، ايلام، خوزستان و كردستان همزمان با آغاز تهاجم زميني نيروهاي عراق، بمباران و گلوله‌باران شدند. در 6 ماه آغازين جنگ (1359) 413 بار به شهرهاي ايران حمله شد. اين تعداد حملات در سال‌هاي بعدي به شرح زير است:
571 بار 1360،
 476 بار 1361،
 260 بار 1362،
 246 بار 1363،
 790 بار 1364،
 962 بار 1365،
 745 بار 1366
و 5 ماه پاياني جنگ (1367) 306 بار.
در كل 4 هزار و 769 بار شهرهاي ايران توسط هواپيماهاي عراقي بمباران يا موشكباران و گلوله‌باران شدند.
از آغاز تا پايان جنگ شهرها بالغ بر 127 شهر (به علاوه جزاير جنوبي كشور) مورد تهاجم قرار گرفتند. در بين اين شهرها آبادان با بيش از يك هزار و 17 بار، بيش از همه مورد تهاجم واقع شد كه در واقع اين تعداد معادل 3/21 درصد از كل مجموع حملات به كليه شهرهاي كشور است. شهر اهواز با 316 بار حمله و 6/6 درصد از كل حملات به شهرها در درجه دوم قرار گرفته و سپس دزفول 241 تهاجم يا 1/5 درصد از كل حملات را تحمل نموده است. برخي ديگر از شهرهاي ايران به ترتيب زير هدف حملات هوايي قرار گرفتند.
 اراك 57 بار،
 اروميه 77 بار،
 اسلام‌آباد غرب 112 بار،
 اصفهان 19 بار،
 انديمشك 52 بار،
 بانه 76 بار،
 بروجرد 51 بار،
 بوشهر 42 بار،
 پاوه 35 بار،
 پيرانشهر 78 بار،
 تبريز 76 بار،
 تهران 92 بار،
 خرم‌آباد 140 بار،
 خرمشهر 128 بار،
 جزاير مختلف خليج‌فارس 195 بار،
 زنجان 32 بار،
 سرپل ذهاب 67 بار،
 سردشت 99 بار،
 سنندج 61 بار،
 قم 67 بار،
 گيلانغرب 83 بار،
 مريوان 117 بار،
 همدان 109 بار،
 ايلام 177 بار،
مياندوآب 10 بار،
نهاوند 44 بار و … .

تعداد شهدا و مجروحين برخي از شهرها در اثر حملات هوايي به شرح زير است:
آبادان 5073،
 اراك 895 نفر،
 اروميه 1827 نفر،
 اسلام‌آباد غرب 1203 نفر،
 اصفهان 1650 نفر،
 انديمشك 2484 نفر،
 اهواز 8253 نفر،
 بانه 1270 نفر،
 بروجرد 1922 نفر،
 بهبهان 1535 نفر،
 پاوه 696 نفر،
پيرانشهر 1026 نفر،
 تبريز 905 نفر،
 تهران 2597 نفر،
 خرم‌آباد 2354 نفر،
 دزفول 5326 نفر،
 سردشت 1444 نفر،
 سنندج 1446 نفر،
 شيراز 858 نفر،
 قم 1841 نفر،
 كرمانشاه 6080 نفر،
 گيلانغرب 725 نفر،
مريوان 1269 نفر،
 مسجدسليمان 1803 نفر،
 ميانه 768 نفر و
ايلام 3334 نفر.
به طور كلي 76 هزار و 873 نفر در اثر حملات هوايي عراق به شهرهاي مختلف به شهادت رسيده و يا مجروح شدند.
در حملات هوايي، مراكز مسكوني، صنعتي، حمل و نقل، دولتي – سياسي، خدماتي – درماني، آموزشي، مراكز ارتباطات رسانه‌اي، مراكز كشاورزي و دامداري، مراكز مذهبي و فرهنگي هدف قرار مي‌گرفتند.
63درصد حملات هوايي توسط هواپيما، 9/4 درصد توسط موشك، 9/31 درصد توسط توپخانه انجام مي‌شد.
براساس حقوق بين‌الملل،اقدامات غیر انسانی رژیم بعثی عراق در آن سالها مي‌بايستي بي‌درنگ در سال 1359 توسط شوراي امنيت سازمان ملل پيگيري و صدام به عنوان نقض‌كننده صلح بين‌الملل تنبيه مي‌شد. اما حتي پس از صدور قطعنامه 598 و اعلام خاوير پرز دكوئيار دبيركل وقت سازمان ملل مبني بر متجاوز بودن دولت عراق، پرونده اين تجاوز عملاً تا سقوط صدام و دستگيري و محاكمه و اعدام وي مسكوت ماند.

قبل از وزارت، از لیبی هم برای سپاه و هم برای ارتش امکانات بسیار وسیعی برای جنگ گرفتم. در روزی که آقای هاشمی در مجلس از من دفاع می‌کردند می‌گفتند ما می‌خواستیم برای جنگ امکانات تهیه کنیم، می‌دانستیم این امکانات در لیبی هست. هر چه هیأت فرستادیم انجام نشد. حاج محسن را که فرستادیم کشتی‌ها و هواپیماها حرکت کرد.
وقتی وزیر شدم یک بار که اشتغالات زیادتر شده بود، تقریباً نزدیک یک سال به سوریه و لیبی نرفته بودم. رسماً دعوت شدم و قرار شد طی یک سفر رسمی بروم. در آن سفر برادرمان سردار صفوی، بسیاری از افراد رده بالای سپاه بودند. وقتی خواستم بروم اول خدمت آقای هاشمی رفتم و گفتم: «می‌خواهم به سوریه و لیبی بروم.» آقای هاشمی گفتند: «حاج محسن! ببین می‌توانی از اینها موشک بگیری؟ ما در جنگ شهرها خیلی دستمان بسته است.» گفتم: «به حول و قوه الهی تلاش می‌کنم.» از پیش آقای هاشمی رفتم خدمت مقام معظم رهبری در ریاست جمهوری. گفتم: «اولاً از شما خواهش می‌کنم لطف کنید پیامی برای اسد و قذافی به من بدهید. ثانیاً چنین داستانی شده است.» آقا فرمودند: «کار خیلی خوبی است. فکر می‌کنی چنین امکانی بشود؟» گفتم: «آقا! بالاخره می‌رویم و تلاش می‌کنیم. به امید خدا»
اول به سوریه رفتیم. اولین بار بود که با لباس نظامی سپاه و آرایش نظامی رفته بودیم. آنها هم سنگ تمام گذاشته بودند. برادرمان صفوی به شوخی می‌گفت: «در کدام دانشگاه نظامی درس خواندید که این‌قدر قشنگ سان می‌بینی.» در ملاقات با اسد موضوع را مطرح کردم که علاقه شما را به انقلاب اسلامی می‌دانم و شاهد پشتیبانی‌هایتان هم هستم. به ما خیلی کمک می‌کرد. در فرودگاه دمشق آشیانه‌ای داشتیم که از جاهای مختلف تجهیزات را جمع می‌کردیم و من هواپیما می‌فرستادم و از آنجا می‌آوردم. ایشان گفت: «ما در آتش بس با اسرائیل هستیم. روس‌ها در اینجا حضور دارند و موشک دست من نیست. دست روس‌هاست. من می‌توانم بچه‌های شما را آموزش دهم. اما موشک را برو و از قذافی بگیر. او مشکل مرا ندارد».
در مذاکراتمان، آقای جلود می‌گفت که لیبی از انقلاب اسلامی حمایت می‌کند. در عین حال مشکل عربی بودنشان را هم مطرح کرد. ایشان نزدیک به نیم ساعت سخنرانی کرد. دیدم اینطور نمی‌شود. یکدفعه با دستم محکم زدم روی میز مذاکره بطوری که جلود تکان خورد. گفتم دروغ می‌گویید. جلود گفت چرا؟ گفتم شما می‌گویید ایران ام‌القرای جهان اسلام است و تهران هم مرکزش. در حالی که صدام هر روز تهران را هدف قرار می‌دهد و ما تجهیزات کافی برای دفاع نداریم. گفت چه می‌خواهید. گفتم موشک. کمی تأمل کرد و گفت این کار من نیست. کار شخص قذافی است. گفتم بروید آقای قذافی را آماده کنید.
وقتی پیش قذافی رفتم چون لباس نظامی داشتم سلام نظامی دادم. در ملاقات با قذافی فقط من، سردار صفوی و سفیرمان بودیم. بعد از آن دیدار، جلود گفت کار خودت را کردی. بیایید موشک‌هایتان را ببرید.
گزارشی از جنگ برده بودم و به ایشان گفتم: «اخی‌العقید شما معتقدید تهران امّ‌القراء کشورهای اسلامی است و الان زیر میگ‌های25 شوروی بلادفاع شده است.» گفت: «خبرت را دارم که چه برخوردی کرده‌ای.» برخورد تندی کرده بودم. گفت: «باشد.» فوری مسئول دفترش را خواست تا یک گروه از هواپیماها را بفرستد. زمانی که هواپیماها آمدند همزمان با سفر مقام معظم رهبری شد که خودم همراهشان بودم.
من چندین بار با هواپیمای اسلحه آمده‌ام، ولی با هواپیمای موشک نیامده‌ام. یک بار با هواپیمایی آمدم که حامل 100 تن مهمات بود و میگ25 عراق به ما حمله کرد. فانتوم‌های ارتش دفاع کردند. شرایط طوری بود که دقایقی چشم‌هایمان را بستیم و فکر می‌کردیم الان هواپیما پودر می‌شود. خدا نخواست و مصلحت بود که بمانیم.
اولین موشک را که پرتاپ کردیم و به بانک رافدین خورد، آقای هاشمی به‌عنوان فرمانده جنگ ما را دعوت کرد و فرمودند: «حاج محسن! تو با این کارت به اسلام، مسلمین و ایران عزت دادی.» این امر تعیین کننده بود.
وقتی موشک دوم را زدیم، قذافی نامه‌ای به امام نوشت که من از شما خواهش می‌کنم جنگ شهرها را قطع کنید. من اطلاعی از این نامه نداشتم. مرحوم آقا سید احمدآقا زنگ زدند که قذافی نامه‌ای به امام نوشته است و امام هم پاسخی برای ایشان نوشته است و گفتند، آقای رفیق‌دوست به اتفاق آقای دکتر ولایتی بروند و این پیام را به قذافی بدهند. پیام را بردیم که همزمان با حمله‌ای بود که انجام داده بودیم. به همین خاطر گزارش جنگ را هم بردیم. به خیمه‌ای که قذافی برای این کارها داشت رفتیم. آقای ولایتی نامه را در آوردند و شروع به خواندن کردند و ضمن آنکه نامه ترجمه می‌شد، قذافی از اول تا آخری که نامه خوانده می‌شد، ایستاده بود. بعد نامه را گرفت. امام فرموده بودند که ما اصلاً شروع کننده جنگ شهرها نیستیم و به چنین شیوه‌ای هم معتقد نیستیم. ما تنها مقابله به مثل می‌کنیم. ضمن اینکه مراکز نظامی را هدف قرار می‌دهیم. آنها قطع کنند تا ما قطع کنیم. من پهلوی قذافی ایستاده بودم. چون جا نبود بنشینم. رو به دکتر ولایتی کرد و گفت: «همین‌طور که در نامه از امام خواستم جنگ شهرها را قطع کنید» بعد رو به من کرد و گفت «ولی بزنید پدر صدام را درآورید.» بعد گفت: «ببینید آن جواب سیاسی و این جواب انقلابی است.»
یکی از الطاف و محبت‌های خدا بود که در آن مقطع مصلحت بود که در آن شراکت داشته باشم و خیلی در سرنوشت جنگ مؤثر بود. بعد از آن جنگ شهرها خیلی کم شد. خوشبختانه اکثر موشک‌هایی که می‌زدیم به هدف می‌خورد. آن موشک‌ که از شعاع یک کیلومتری که هدف می‌گرفتیم و ممکن بود 500 متر آن طرف‌تر از هدف بخورد دقیقاً به هدف خورد. یکی از موشک‌هایی که خودم شاسی را فشار دادم باشگاه افسران را هدف قرار دادیم و رفت و خورد به باشگاه افسران. «ما رمیت اذ رمیت ولکن الله رمی». در واقع ما نبودیم که می‌زدیم خدا می‌زد. ما فقط مأمور به وظیفه بودیم.
   شنیده‌ام که شما با بعضی از ضدانقلاب‌های خارج‌نشین هم در زمینه ورود اسلحه همکاری داشتید.
اصلاً. برای شما ماجرایی می‌گویم. اوایل جنگ بود و همه چیز نیاز داشتیم. رسم شده بود که چیزی درست کرده بودند و به هر کسی می‌دادند که ما این را می‌خواهیم. رفتم به ارتش و سپاه گفتم این چه کاری است؟ شما باید بگویید اینها را به ما ندهید. از این به بعد هر کس می‌خواهد به ما اسلحه بفروشد باید چهار تا «چ» را جواب بدهد. چه دارد. چند تا دارد. چند می‌دهد. چه‌جوری می‌دهد. شما چه برای چه می‌خواهید. آنها باید بگویند چه می‌خواهند.
یکی از سلاح‌هایی که خیلی به آن احتیاج داشتیم و جبهه به من فشار می‌آورد، موشک تاو بود. در جبهه معروف بود «یک تاو، یک تانک» و این درست بود. می دانید که کسی که موشک تاو را شلیک می‌کند فقط تانک را در دوربین نگاه می‌کند. وقتی تانک را دید موشک را رها می‌کند. در دوربین آن نگاه می‌کند که تانک را ببیند، خودش با سیم هدایت می‌شود و می‌رود به هدف می‌خورد. برد موشک تاو 3 هزار و 200 متر است. موشک تاو این‌قدر ارزشمند بود. از کشورهای مختلف به ما پیشنهاد می‌کردند. می‌رفتیم و قرارداد می‌بستیم و گشایش اعتبار می‌کردیم. من دیدم با امکانات ارزی کمی که برای دفاع داریم، نزدیک یک میلیارد دلار حبس موشک تاو بود. اعتباری که ایجاد می‌کردیم مرتباً تمدید می‌کردند و آخر هم نمی‌دادند و حتی جریمه‌هایشان را هم می‌دادند که 100 هزار دلار و 200 هزار دلار جریمه می‌شد، اما موشک تاو نمی‌دادند. گفتم این توطئه دشمن است. لذا متخصصین از جاهای مختلف را جمع کردم و یک موشک تاو را جلوی آنها گذاشتم و گفتم: «می‌خواهم تاو را بسازیم.» و این کار را با مهندسی معکوس کردیم. تاوی که در ایران تولید می‌شود تاوی است که امروز امریکا تولید می‌کند. به قول معروف نسل9 است. آنچه که از رژیم شاه برای ما مانده بود نسل7 بود. آنچه که الان داریم تولید می‌کنیم نسل9 است.

مأیوس نبودند، ولی آقای روحانی به ادامه کار خوشبین نیست. سایت هاک را هم که بنا بود اینجا باشد هنوز راه نینداخته‌اند. گویا یک بخش آن از هلی‌کوپتر حامل آن افتاده و خراب شده. برنامه تبلیغی را مشخص کردیم و آقای خرازی به اجرا پرداخت.
با قرارگاه کربلای پنج در جنوب تماس گرفتیم. دیروز و دیشب هم پیشرفت‌هایی داشته‌اند و پاتک‌ها را به خوبی دفع کرده‌اند. امروز مشغول پاکسازی جزیره بوارین هستند. عصر فرماندهان ارتش آمدند جمع‌بندی عملیات را گفتند. قرار شد عملیات را ادامه دهند. نیاز به کمپرسی داشتند، به آقای فروزنده گفتم تأمین کنند. با اتومبیل به سوی تهران حرکت کردیم. از ساعت 5 عصر تا 3 بامداد در راه بودیم.
ساعت 9 به مجلس آمدم. از جبهه‌ها سراغ گرفتم. جنوب خوب است و غرب جالب نیست. پیشروی جنوب هم کند است. بعد از تنفس در جلسه علنی شرکت کردم. پس از ختم جلسه برای نمایندگان اوضاع جبهه‌ها را توضیح دادم. خیلی خوشحالند. بمباران شهرها در سایه پیروزی‌های جبهه تلخی و تأثیرات سوء معمولی را ندارد.
ظهر و عصر در دفترم به خواندن گزارش‌ها و رسیدگی به امور جنگ گذشت. شب آقایان نخست وزیر و رئیس جمهور آمدند. توضیحات وضع جبهه‌ها را دادم و در امور مربوط، مشورت شد. در مورد فرماندهی نیروی هوایی و مسئله کویت و انتقاد از شوروی در نماز جمعه فردا بحث شد. شب به خانه رفتم.
از جبهه‌ها خبر گرفتم. در جنوب پیشرفت داشته‌ایم و در جزیره بوارین و در غرب خبری نبوده جز پاتک دشمن. در نماز جمعه عمدتاً درباره جنگ حرف زدم. عصر احمد آقا آمد. درباره جنگ و فرماندهی نیروی هوایی صحبت شد. آقای رحمانی آمد درباره اعزام نیروهای بسیج مشورت کرد. برای اعزام نیروی انبوه در دهه فجر.
شب بیشتر به مطالعه و گزارش‌های رسیده چند روز سفرم گذشت. امروز ما به بغداد موشک زدیم و عراق چند مورد بمباران شهرها را داشت. در حال اقامه نماز جمعه و ایراد خطبه وضعیت قرمز اعلان شد و آژیر خطر به صدا درآمد و وضع مراسم عادی ماند و من به صحبت ادامه دادم و مردم مضطرب نشدند. همان لحظه قم بمباران شد و در نماز جمعه قم مردم با شعار و حماسه به استقبال بمباران رفتند.
بعد از نماز تا ساعت 9 در منزل گزارش‌ها را خواندم. از غرب فرمانده نیروی زمینی گفت در اثر پاتک دیروز دشمن دیشب نتوانسته‌اند عمل کنند و به فردا شب موکول شده. به مجلس آمدم. تا ظهر به خواندن گزارش‌ها گذشت. آقای معادیخواه تلفنی خواست بوجه ماهانه بنیاد تاریخ را به چهارصد هزار تومان بالا ببریم. آقای اقبالی آمد برای تعیین مسئله سفر به جنوب که قرار بود با قطار برویم ولی در اثر بمباران پل تله زنگ قطار نمی‌رود. به آقای شهاب گفتم از امکانات قرارگاه ابوالفضل استفاده شود برای آزمایش از جنوب اطلاعات می گوید که کار تسخیر جزیره بوارین تمام شده و جمعی از عراقی‌ها فرار کرده‌اند. نیروهای ما در حال تسخیر جزیره ماهی و طویله در جنوب بوارین هستند.
ظهر صدای انفجاری شنیده شد و بلافاصله ضدهوایی‌ها کار کردند و سپس وضعیت قرمز اعلان شد. بعداً معلوم شد دو هواپیمای عراقی به شمال غرب تهران نفوذ کرده و در ولنجک بمب انداخته‌اند که دو نفر شهید و جمعی مجروح شده و شیشه‌های خانه‌ها در منطقه وسیعی شکسته، من‌جمله منزل اخوی محمد. نیروی هوایی اصلاً اثری از آن‌ها را در رادارها ندیده.
شب با دیگر سران قوا مهمان احمد آقا بودیم. امام هم شرکت کردند. از نتایج عملیات راضیند. توضیحاتی درباره عملیات جنوب دادم. اصرار به ادامه عملیات دارند. اجازه نداند که موشک به بندر کویت بزنیم. بعد از رفتن ایشان درباره آسیدهادی هاشمی صحبت شد. وزارت اطلاعات از امام اجازه تبعید خواسته، امام به سران قوا محول کرده‌اند. من با تبعید مخالفت کردم و گفتم پستی بدهیم و مأمور به خارج کنیم. آقای اردبیلی هم با نظر من موافقت کردند. به نتیجه نرسیدیم. درباره مصاحبه من با رادیو آمریکا به طور مستقیم و پخش زنده بحث شد. همه موافقت دارند. قرار شد انجام شود. دیروقت به خانه رسیدم.
بعد از نماز به مجلس رفتم. با جبهه تماس گرفتم. در منطقه نفت‌شهر، ارتفاع مهمی در شرق نفت‌شهر را گرفته‌ایم. در جنوب هم به طرف بصره پیشرفت داشته‌ایم. قبل از دستور در جلسه علنی سخنانی ایراد کردم. بیشتر به منظور جا افتادن حضورم در تهران قبل از رفتن به جبهه.
به دفترم آمدم. آقای ناطق‌نوری آمد و برنامه‌ای برای عمل در داخل عراق ارائه داد که قرار شد بعد از سفرم بررسی شود. آقای سیدزاده آمد در مورد سفر رئیس مجلس صحرا مشورت کرد.
ساعت نه و نیم با اتومبیل به سوی اهواز حرکت کردیم. در بین راه قم لباس نظامی پوشیدیم. از سلفچگان رفتیم از جاده دلیجان، محلات، خمین، الیگودرز، ازنا، درود و خرم‌آباد با این که قدری دورتر شد به علت تازگی داشتن کمتر خسته‌کننده بود. مغرب به خرم‌آباد رسیدیم. ناهار را در مزرعه‌ای در حومه الیگودرز خوردیم. پاسداران از کافه چلوکباب گرفته و به آن جا آوردند. با صفا و خوش هوا بود. نماز مغرب و عشا را در حومه اندیمشک خواندیم و شام را حاضری در راه خوردیم. ساعت 12 شب به اهواز رسیدیم. در گلف مستقر شدیم.
با آقای رضایی تماس گرفتیم. گفت عملیاتی شروع کرده‌ایم و به سوی خط دشمن پیشرفت داشته‌ایم. قرار شد فردا بیاید اینجا برای توضیح و مشورت بیشتر. عراق امروز در شهرها شرارت زیادی کرده. در مقابل شکست در جبهه‌ها متوسل به زدن شهرها شده.
بعد از نماز با آقای شمخانی در قرارگاه مقدم تماس گرفتیم. اطلاع داد که در عملیات دیشب پیشرفت خوبی داشته‌ایم و دو جاده در جنوب منطقه عملیات را که دشمن از آن‌ها استفاده می‌کرد. قطع کرده‌ایم و خواست که نیروی هوایی امروز فعال باشد. آقای سنجقی هم اطلاع داد که در غرب هم ارتش در ارتفاعات شرمیل تثبیت شد و چند ارتفاع دیگر را هم گرفته.
آقای رضایی آمد و توضیحات کاملی در مورد عملیات جاری و برنامه‌های آینده داد. دیشب از نهر جاسم عبور کرده و یک کیلومتری به طرف بصره پیش رفته‌اند و پاتک‌ها شروع شده.
آقای ذوالقدر فرمانده قرارگاه رمضان آمد. برنامه عملیات داخل خاک عراق را گفت. سرما و برف پیشرفت کار را کند کرده است. ظهر آقای کوثری فرمانده لشکر محمد رسول‌الله آمد. گزارش عملیات خودش را داد. پشت کانال ماهی سخت تحت فشار بوده و تلفات زیادی داشته. نجیبانه از عدم هماهنگی لشکرهای سیدالشهدا و 25 کربلا در شب عملیات شاکی بود. اگر مطلب ایشان درست باشد متأسفانه اشتباهی از یک موفقیت مهم را ما محروم کرده و باعث خسارات عمده‌ای شده. قرار شد عملیات دیشب را مرحله سه کربلای پنج اعلان کنیم.
عصر جمع زیادی از فرماندهان گردان‌ها آمدند. برای آن‌ها صحبت کردم. پیام و سلام امام را ابلاغ کردم مبنی بر لزوم ادامه عملیات. آقای علائی فرمانده نیروی دریایی سپاه آمد. قرار شد یک موشک به کشتی مزاحم بزند. عصر فرماندهان گردان‌های بعضی از واحدهای عمل‌کننده سپاه آمدند. برای آن‌ها سخنرانی کردم و پیام امام را در خصوص لزوم تداوم عملیات دادم و سپس با آن‌ها جلسات و مذاکرات خصوصی برگزار کردم. این برنامه از ساعت چهار و نیم تا ده ادامه یافت. معمولاً فرمانده هر گردانی گزارش عملکرد خود را در عملیات کربلای چهار و پنج می‌داد و من سوالاتی در مورد وضع فعلی، تلفات، موفقیت‌ها، غنائم و برنامه آینده‌اش می‌کردم. لشکر 27 محمد رسول‌الله بیش از دیگران آسیب دیده به خاطر حضور در خط پشت کانال ماهی و انجام دو حمله که با دو جناح چپ و راستش یعنی سیدالشهدا و 25 کربلا هماهنگی نداشته.
با لشکرهای نصر، امام رضا، فجر، المهدی و تیپ‌های امام حسن و قائم سمنان نیز مذاکره شد.
دو نفر از اطلاعات و عملیات غرب سپاه آمدند و از کمی توفیق عملیات ارتش در غرب گفتند. آقای امین مسئول قرارگاه ابوالفضل آمد و از عدم تأثیر آن، گزارش داد. آقایان ستاری و بابائی آمدند. درباره تقویت پدافند منطقه تأکید کردم.
بعد از نماز صبح تا ساعت 8 گزارش‌ها را خواندم و به رادیوها گوش دادم. با این که تا حدودی به پیروزی ما در کربلای پنج اعتراف می‌شود ولی هنوز تلاش در حفظ روحیه عراقی‌هاست. آقای شمخانی و آقای باقری از جلو آمدند. گزارش کاملی دادند. معتقدند همین جا می‌توانیم جنگ را ببریم اگر امکانات بسیج شود. ارتش عراق ضربه‌های کاری خورده. آقای باقری آمار انهدام نیروهای عراقی را داد. اگر درست باشد ضربه جدی است. حدود صد تیپ به میدان آورده و هشتاد درصد آن آسیب دیده. از بیست تیپ دست نخورده دیگر می‌تواند استفاده کند (البته از آسیب دیده‌ها هم استفاده می‌کند). سه محور برای ادامه عملیات مطرح است. روی هم رفته آن محوری که فرماندهان سپاه انتخاب کرده‌اند مهم‌ترین است. گرچه آقای خامنه‌ای و من قبلاً روی محور دیگری تکیه داشتیم. خواستار تقویت مهندسی، پدافند و توپخانه بودند. آقای رفیق‌دوست مدعی است از نظر مهمات در مضیقه نمی‌افتیم.
دکتر روحانی و سرهنگ ترابی از غرب آمده بودند. گزارش وضع آنجا را دادند. مجموعاً امیدی به موفقیت چشمگیر ارتش ندارند. می‌گویند حداکثر دو ارتفاع کوچک شرمیل و تپه سرخه را ممکن است بگیرند. به دکتر روحانی گفتم برای تقویت پدافند خط چند اورلیکن را جلو ببرند و سایت هاک را هم جلوتر ببرند. (عصر آقای انصاری از طرف امام هم در این خصوص پیغامی تلفنی گفت).
ظهر با آقای فروزنده درباره تقویت مهندسی خط مذاکره و تصمیم‌گیری کردیم. قرار شد برای تعمیر واحدهای آسیب دیده و گرفتن ماشین‌های سنگین از ارگان‌های دولتی اقدام کنیم. عصر بیشتر به خواندن گزارش‌ها گذشت. اعتراف به شکست عراق کم کم رواج می‌گیرد. از آقای ری‌شهری در مورد سه آتش‌سوزی در کویت پرسیدم توضیح داد.
آقای رضایی تلفنی اطلاع داد پاتک‌ها و آتش توپخانه دشمن امروز شدید بوده و کمی عقب‌نشینی داشته‌ایم. شب دیروقت آقای رحیم صفوی و آقای قربانی آمدند. از فشار فوق‌العاده توپخانه و نیروی هوایی دشمن بر محور و پیشروی به سوی بصره اظهار نگرانی کردند و خواستار تقویت پدافند و توپخانه و مهندسی بودند. به نظر می‌رسد در پیشروی دچار مشکل شده‌اند و پیش‌بینی‌های دیشب و امروز صبح جای خود را به نگرانی داده.
قبل از اذان بیدار شدم. نافله شب خواندم و برای پیروزی رزمندگان دعا کردم و بخشی از سوره احزاب را که مربوط به جنگ است قرائت کردم. با این که براساس مبانی نظری امام در این جنگ حق با ماست و ما برای اسلام می‌جنگیم و دشمن ما برای سرکوب اسلام جنگ را شروع کرده و ادامه می دهد، اما شیطان دست از سر انسان برنمی‌دارد و گاهی که در جنگ جمع زیادی کشته می‌شوند و یا با انبوه جانبازان در بیمارستان‌ها مواجه می‌شوم و یا آمار اسرای فراوان دو طرف را که سال‌ها در اسارت به سر می‌برند می‌بینم، وسوسه این که مسلمان‌ها در دو طرف کشته می‌شوند و رنج می‌برند انسان را آزار می‌دهد و با مقداری تفکر و استدلال این وسوسه را دفع می‌کنم. لابد دیگران هم چنین حالی دارند و مخصوصا این وسوسه در مواقعی که از جهتی احساس ضعف یا مشکل شدن کار جنگ پیش آمد می‌کند بروز می‌کند. مشکلات پیشروی دیروز و فشار هوایی بر شهرها و مردم غیرنظامی در روحیه‌ام اثر گذاشته و امروز صبح دمق و غمگین هستم. و شاید به خاطر این که پس از ماه‌ها تلاش و آماده کردن همه چیز برای عملیات سرنوشت‌ساز به منظور ختم جنگ و اکنون ملاحظه علائم عدم تحقق این هدف در این عملیات باشد.
رادیو صدای آمریکا امروز صبح با اعتراف به پیش‌روی ما موذیانه بر زیاد جلوه دادن تلفات ما و کم کردن تلفات عراق (برعکس واقعیت) نوعی عدم موفقیت را القا کرد. معلوم است که از سقوط احتمالی بصره و در نتیجه پیروزی اسلام و تضعیف با شکست بعث عراق نگرانند و موذیانه روحیه او را تقویت می‌کنند.
با آقای خرازی برای مبارزه با این خط انحرافی تبلیغات مذاکره کردم. و قرار شد در مصاحبه با خبرنگاران خارجی که امروز می‌آیند مطرح کنند. آقای رفیق‌دوست گفت که دیشب در جهت تحکیم خط پیش‌روی داشته‌ایم. تلفنی با عفت در منزل صحبت و احوال‌پرسی کردم.
آقای رفان فرمانده نیروی هوایی سپاه آمد. از بی‌نیازی واحد موشکی از کمک لیبی و دیگران و شلیک چند موشک به دست خودشان گفت و اجازه گرفت که یک روز دو موشک متوالی به کاخ صدام بزند. موافقت کردم چون عراقی‌ها اعلان کرده‌اند که به قصد بمباران جماران به تهران حمله کرده‌اند و قرار شد یک سایت موشک زمین به هوای چینی در اصفهان ایجاد کنند و برای گرفتن موشک جدید به آقای ریاضی تأکید کردم.
عصر فرماندهان تیپ الغدیر آمدند. گزارش عملیات اخیر و موفقیت‌ها و تلفات را دادند. لشکر المهدی و عاشورا نیز به همین ترتیب. سپس رفتیم بیرون اهواز، هواپیماهای عراقی به اهواز حمله کردند و چند فروند موشک خوردند، یکی از آن‌ها متلاشی شد و روی اهواز سقوط کرد ولی یک بمب در محل گلف ریختند.
شب فرماندهان قرارگاه رمضان آمدند. از آمادگی نیروهای نظامی مخالف عراق برای اجرای عملیات گفتند و برای باز کردن راه کمک به آن‌ها استمداد نموند. تلفنی با آقای خامنه‌ای درباره جنگ و نتیجه سفر آقای ولایتی به لیبی که منفی بوده و برنامه گفتن تکبیر بر بام‌ها برای تأیید از جنگ صحبت کردیم. به چند شهرمان حمله هوایی شده.
دیشب عملیاتی در جبهه نداشته‌ایم و امروز خبری برای پخش نداریم. به خاطر بحران جنگ شهرها نیازمند خبر پیروزی هستیم. آقای حسنی سعدی آمد. توضیحاتی درباره عدم توفیق در کربلای شش و برنامه آینده داد. عراق پاتک در جزیره صالحیه انجام داده که سرکوب شده. به آقای رضایی گفتم بیشتر مواظب باشد. عصر به اطراف شهر اهواز رفتیم برای رفع خستگی.
تعداد زیادی هواپیمای عراقی که گفته شده حدود شصت فروند بوده‌اند برای بمباران اهواز آمدند. سایت موشکی هاک پنج موشک به سوی آن‌ها پرتاب کرد که سه فروند آن‌ها سرنگون شد و قطعات یک هواپیما در اطراف محل اقامت ما فرود آمد که پاسداران به داخل آوردند. آقای ذوالقدر فرمانده قرارگاه رمضان برنامه عملیات درون خاک عراق را توضیح داد. خلبانان آمدند برای بمباران عراق. آقای علائی آمد جریان شلیک موشک ساحل به دریای چینی در ساعت 9 دیشب را توضیح داد. مدعی است موشک به هدف اصابت کرده. کویت اعلام کرده خمپاره‌ای دیشب در جزیره فیلکه منفجر شده. گویا خواسته محملی برای صدای انفجار معرفی کند و از اعلان آن برای پرهیز از ایجاد جو ناامنی در آستانه کنفرانس اسلامی احتراز کرده. امروز عراق به بیش از ده شهر ما حمله کرده و بیش از دویست نفر را شهید نموده است. با آیت الله خامنه‌ای تلفنی صحبت کردم و پیشنهاد کردم اقدام برای ساختن پناهگاه شود. ظاهراً جنگ شهرها ادامه یابد. آقای رضایی اطلاع داد امشب در منطقه کربلای پنج عملیات خواهیم داشت و در کربلای شش هم احتمالاً حمله محدودی داریم.
از آقای رضایی استفسار وضع عملیات دیشب را کردم. در محور جاده شلمچه به بصره پیش‌روی داشته‌ایم. در غرب کانال ماهی دشمن پاتک کرده و شکست خورده و اسیر هم داده است. از گزارش‌ها بوی قصد دخالت آمریکا علیه ما می‌آید و به احتمال بیشتر قصد ارعاب دارند.
خبرنگاران خارجی امروز از محل فتح شده کربلای پنج بازدید کردند. زود برده شدند که قبل از فعال شدن هواپیماهای دشمن برگردند. با همراهان به هفت تپه رفتیم. به طور ناشناس جای زیبایی است. از مزارع نیشکر و کارخانه و تلمبه خانه آبیاری بازدید کردیم. همان جا یک هواپیمای میگ بیست و پنج عراقی را دیدیم که به طرف اصفهان می‌رفت (رفت و بمباران کرد و برگشت تقریباً ربع ساعت). آن قدر بالا رفته بود که ضدهوایی‌ها تیرشان به آن نمی‌رسید. ساعت دو بعد از ظهر به اهواز برگشتیم. ناهار و نماز و اخبار و استراحت. از خط مقدم سوال کردیم. معلوم شد در محور جزیره صالحیه پیشرفت داشته‌ایم و در محور دیگری عقب‌نشینی محدود و پاتک های شدیدی دفع شده. شرارت حمله به شهرها امروز کم بوده. شاید به خاطر طوفانی بودن هوا. احمد آقا از تهران تلفنی احوال‌پرسی کرد. شب با آقای علائی درباره زدن موشک صحبت شد.
بعد از نماز صبح به اخبار رادیو فارسی آمریکا گوش دادم. رئیس جمهور آمریکا در مورد توسعه جنگ به کشورهای دیگر به ما هشدار داده و تصرف اراضی عراق را محکوم نموده.
آقای محسن رضایی آمد. وضع جبهه را توضیح داد. برنامه ادامه عملیات را در کربلای پنج و نیازها را گفت. ساعت هشت و پانزده دقیقه با اتومبیل به طرف تهران حرکت کردیم. از اندیمشک به بالا باران می‌بارید و در ارتفاعات خرم‌آباد تا اراک برف و کولاک بود شهرهای پل‌‌دختر و خرم‌آباد را به صورت تعطیل دیدیم. ناهار را در کافه محقری در «زاغه» خوردیم که غذای خوبی نداشت. ساعت نه و نیم شب به منزل رسیدیم. امروز تهاجم عراق به شهرها محدود بوده. شاید به خاطر نامناسب بودن وضع هوا.

اهم اظهارات وی که چند صباحی نیز در شورای عالی اخبار جنگ قرار گاه خاتم الانبیاء، ستاد پشتیبانی جنگ و ستاد پدافند کل کشور کار کرد و در خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز حضور داشت بدین قرار است :
 • به یاد دارم که روزی خدمت حضرت امام رسیدیم با اعضای ستاد تبلیغات جنگ.ایشان فرمودند که چرا اینقدر تبلیغ می کنید که صدام پایش لب سقوط است؟ چرا تبلیغ می کنید که صدام آدم زبون است؟شما بایست برای مردم مشخص کنید که صدام آدم وحشی و خطرناکی است. اگر از دستش برآید به هیچ کس رحم نمی کند. ناموس ملت اسلام در معرض خطر است آنگاه که مردم احساس خطر کنند قیام و قعودشان مفهوم پیدا می کند. شما بایست واقعیت ها را برای مردم تشریح کنید. تنهایی ملت ایران، مظلومیت مردم ایران و در مقابلش دنیای استکبار که با ابزار و اهرم صدام حسین قصد دارند که با استقلال و امنیت مردم ایران مقابله کنند. جنگ امری جدی است اولویت سخت زندگی مردم باید محسوب شود.
  • یا به یاد داریم که آقای دکتر خرازی به هنگامی که بحث جنگ شهرها مطرح بود خدمت حضرت امام برای کسب تکلیف رسیدند بیش از هجده استان کشور و شهرهای تابعه در تیر رس دشمن قرار داشت و همه این شهر ها با موشک های کوتاه و میان برد هدف قرار گرفته بود. بخشهای غیر نظامی جنگ و یا به قولی civil بر خلاف همه کنوانسیون های جنگ هدف حملات وحشیانه قرار داشت. حضرت امام در مقابله به مثل مقاومت می کردند تا اینکه این بحث در فرماندهی جنگ آیت الله خامنه ای، آقای هاشمی به صورت جدی مطرح شده بود که یک اقدام بازدارنده بایست صورت بگیرد. با استدلال آیه شریفه" الشهر الحرام بالشهر الحرام والحرمات قصاص فمن اعتدى علیکم فاعتدوا علیه بمثل". با این استدلال حضرت امام قانع شدند مشروط به اینکه ایران شروع کننده نباشد . دستگاه تبلیغاتی و جنگ روانی چند روز به مردم آن مناطق اطلاع رسانی کنند که ایران حق خود می داند مقابله به مثل کند. توپ های دور برد ارتش اطلاعیه ها و اعلامیه هایی به زبان عربی، کردی به روی شهرهای هدف بریزند و مردم را از حملات ایران مطلع کنند .بنابراین ایشان به صورت مشروط موافقت فرمودند.
• آن شب حمله موشکی ایران به بغداد و به بانک رافدین. شب عجیبی بود که خدمت امام، حضرت آیت الله خامنه ای و جناب آقای هاشمی رفسنجانی لحظه به لحظه گزارشات را منتقل می کردیم. امام و آقای خامنه ای خیلی نگران اطلاع رسانی به مردم بودند.
• وقتی مطلع شدیم که رادیو ایران با موج های مختلف به شهر های مختلف داخلی عراق این پیام را منتقل کرده است و سیل مهاجرت از شهر ها شروع شده بود و مطمئن شدیم یگان موشکی و نیروی هوایی جمهوری اسلامی وارد مرحله عملیات شدند.
• علت تشکیل ستاد تبلیغات جنگ سیاست گذاری و کنترل تولیدات خبری، تبلیغی و هنری در رابطه با جنگ بود. آنچه ستاد تبلیغات جنگ در اختیار داشت بسیار بسیار بیشتر از آنی است که الان وجود دارد.منتهی فضای سیاسی جامعه امروز با جامعه آنروز متفاوت بود. همه رسانه ها سعی می کردند در مقوله جنگ و حماسه دفاع مقدس خودشان را از قافله ایثار و اخلاص ملت ایران عقب تر نبینند و جنگ و دفاع یک پدیده ارزشی در ذهن آحاد ملت ایران بود.
• حضرت امام علیرغم حمایت از تکثر سیاسی و فکری، مخالف انتقال اختلافات فکری، سیاسی به جبهه ها بودند که این نکته مهم و پسندیده ایست . جبهه ها و پشت جبهه ها جای اختلافات و منازعات فکری نبوده و نیست. دفاع مقدس ورای بازیهای سیاسی بایست تعریف می شد.
• جنگ تبلیغاتی و امکانات فنی رسانه ای گسترده همه و همه در خدمت عراق بود. ما عملیات می کردیم پیروز می شدیم، اسیر می گرفتیم، غنیمت می گرفتیم نتیجه را وارونه جلوه می دادند.
• عراق از سلاح های میکروبی و شیمیایی استفاده می کرد دو پهلو خبرش را درز می دادند. از پارادوکس ها و تناقضات خبری و تبلیغاتی جنگ می توان صدها وجیزه و رساله ملی بیرون آورد و صد تاسف که بدان پرداخته نشده است.
• اگر ایران در لبنان و فلسطین یا افغانستان کوتاه می آمد شاید مسائل بگونه دیگری دنبال می شد. ولی این را بایست دانست که آقایی هزینه دارد.استقلال هزینه دارد. استغنا هزینه دارد.
• رسانه های مهم بین المللی در کنترل نظام خبری سلطه هستند. نمی شود انتظار استقلال محض از آنها داشت.قبلا هم توضیح دادم به هنگام عملیات های رزمندگان اسلام، خبرنگاران خارجی می آمدند و گزارش های جالبی تهیه میکردند ولی وقتی به اطاق خبر آن رسانه می رفت شکل و قیافه خبر متفاوت میشد و قلب واقعیت ها آشکارا خودش را نشان میداد. اطاق فکری خبری جهان سر سازگاری با توفیقات ایران به عنوان پیشقراول استقلال خواهی دنیای اسلام نداشت.