شرح پرسش:
آیا مسیحیان و یهودیان نیز رجعت می کنند؟ آیا همان طور که رئیس جمهور احمدی نژاد گفت هوگو چاوز رئیس جمهور ونزوئلا رجعت خواهد کرد؟

پاسخ:
رجعت در لغت به معنى بازگشت و در اصطلاح به معنى «بازگشت گروهى از مومنان خالص و عده اى از کفار و منافقان فاجر محض پیش از قیامت و بعد از ظهور امام زمان علیه السلام به این جهان» است.
بنابر نقل علامه مجلسی و به تصریح سید مرتضی، شیعه امامیه بر آن است که خداوند در زمان ظهور حضرت مهدى علیه السلام، گروهى از مومنان را بر مى انگیزد تا از ظهور دولت حق بهره برده و به ثواب نصرت و یارى آن حضرت نائل گردند و نیز گروهى از دشمنان را برگردانده تا از آنان انتقام گرفته شود و مومنان از آن و ظهور دولت حق و برتری اهل حق خشنود شوند.[1]
اعتقاد به رجعت از باورهای ضروری و ‏تردید ناپذیر شیعه است که بر آیات متعدد قرآن و احادیث معصومین علیهم السلام استوار می باشد. علامه مجلسی بیش از 200 روایت در این رابطه آورده است.[2]
بنابر روایات، رجعت از روزهای بزرگ و مهم عالم است که از آن در قرآن به «ایام الله» [= روزهای خدا] یاد شده است؛
امام صادق علیه السلام فرمودند: «ایام الله سه روز است: روز قیام قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف روز رجعت و روز قیامت.[3] »
امام صادق علیه السلام فرمودند:«از ما نیست کسی که به رجعت ما ایمان نداشته باشد.»[4]
آثار متعددی تا کنون درباره رجعت به رشته تحریر درآمده که برای نمونه و مطالعه بیشتر علاقه مندان می توان به کتاب رجعت علامه مجلسی، الشیعه و الرجعه نوشته مرحوم آیت الله طبسی، دوره شکوهمند رجعت حجه الاسلام محمدرضا اکبری و رجعت نوشته حجة السلام محمدرضا ضمیری اشاره کرد.

فلسفه وقوع رجعت
بطور کلی رجعت کنندگان به دو دسته تقسیم می شوند:
1. انسانهایی که نهایت ایمان را درک نموده اند به طوری که لیاقت حضور در دولت حق و جهانی را دارند. این عده یا در حکومت جهانی منجی بشریت به عزت دنیایی نیز می رسند و یا اینکه در جهت استقرار حکومت جهانی حق به فوز شهادت نائل می شوند.
2. کفار و دشمنانی که گناهان و صدمات بی شماری را به اهل ایمان وارد کرده اند و در کفر و نفاق به نهایت خود رسیده باشند. این عده مجازات و حدود الهی را بعد از قیام جهانی منجی و قبل از عذاب قیامت دریافت می کنند.[5]
با توجه به اینکه رجعت جنبه همگانى ندارد و مختص به رهبران اصلی هدایت و کفر و پیروان خاص ایشان در بحبوحه سرنوشت سازترین زمان ها یعنی آخرالزمان صورت می گیرد، دلیل وقوع رجعت را این گونه می توان بیان کرد:
مظلومیت معصومین علیهم السلام و مومنان حقیقی به حدی بوده است که باید برای دفاع از آن به این دنیا باز گردند.
1. تحقق وعده الهی در پیروزی نهائی مستضعفین.
2. توفیق خداوند به مومنان حقیقی برای برپائی حکومت عدل جهانی.
3. کفر و عناد دشمنان اصلی و پایه گزاران موثر در انحراف بشریت به حدی است که باید به جهانیان معرفی شده و مجازات شوند.
4. نشان دادن بطلان و هدررفتن تمام فعالیتهای مشرکانه و منافقانه به سران آن.
5. انتقام از ظالمین خاصی مثل یزید و اصحابش و چشیدن عذاب دنیائی قبل از عذاب آخرت.[6]

مراحل رجعت
1. رجعت مقدماتی و محدود
در این مقطع که به آستانه ظهور امام زمان علیه السلام رخ می دهد جمعی از یاران امام زمان علیه السلام ظهور می کنند که حلقه 313 نفری فرماندهان عصر ظهور را تشکیل می دهند. در ابن دوره غیر از اینان فرد دیگری چه از خوبان و بدان رجعت نمی کند.

2. دوره رجعت
در این دوره که صدها سال پس از ظهور امام زمان علیه السلام و با پایان یافتن حکومت آن امام همام علیه السلام رخ می دهد، رجعت عمومی رجعت کنندگان اتفاق می افتد . علی بن ابراهیم با سندی صحیح از امام صادق علیه السلام، روایت می کند که فرمودند: و لا یرجع الا من محض الایمان محضا او محض الکفر محضا: بازنمی گردد جز کسانی که خالصا ایمان آورده یا کفر ورزیده اند.[7]
به تصریح روایات این دوره با رجعت سیدالشهدا علیه السلام برای غسل دادن امام زمان علیه السلام آغاز می شود. امام صادق علیه السلام می فرمایند: نخستین کسی که زمین برای او شکافته می شود و ‏روی زمین باز می¬گردد، حسین بن علی علیه السلام است و به قدری حکومت می کند که از کثرت ‏سن ابروهایش روی دیدگانش می ریزد[8]
در تفسیر عیاشی ذیل آیه شریفه «ثم رددنا لکم الکره علیه» از امام صادق علیه السلام نقل ‏شده است که: مقصود از زنده شدن دوباره امام حسین علیه السلام و هفتاد نفر از اصحابش در عصر ‏امام زمان علیه السلام است، در حالی که کلاه خودهای طلایی بر سر دارند و به مردم رجعت و ‏زنده شدن دوباره حضرت حسین علیه السلام را اطلاع می دهند تا مومنان به شک و شبهه نیفتند ‏و این در حالی است که حضرت مهدی علیه السلام در میان مردم است.‏ هنگامی که همه مومنان، امام حسین علیه السلام را شناختند و تأیید کردند که او حسین علیه السلام ‏است، رحلت حضرت مهدی علیه السلام فرا خواهد رسید. آنگاه امام حسین علیه السلام وی را غسل و کفن و حنوط می کند.[9]

رجعت کنندگان
براساس روایات، گروه پیامبران علیهم السلام، امامان معصوم علیهم السلام، مؤمنان خالص و نیز کفار خالص، جزء کسانی اند که در زمان رجعت، به این دنیا باز می‌گردند:
الف) روایاتی که به طور عام از بازگشت پیامبران و ائمه علیهم السلام سخن به میان آورده اند مثل کلام امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَیوْمَ یقُومُ الْأَشْهَاد. حضرت فرمود: به خدا سوگندد این آیه در زمان رجعت عملی خواهند شد آیا نمی‌دانید که پیامبران علیهم السلام در دنیا یاری نشدند و کشته شدند و نیز ائمه علیهم السلام کشته شدند اما این یاری و پیروزی در رجعت تحقق خواهند یافت.[10]
ب) روایاتی که با ذکر عدد، رجعت انبیاء را یاد آور شده است. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: هنگامی که امام حسین علیه السلام همراه با یاران شهیدش رجعت می‌کنند، هفتاد نفر از پیامبران نیز با او رجعت می‌نمایند چنانکه با موسی بن عمران هفتاد نفر از پیامبران همراه بودند.[11]
ج) روایاتی که بطور خاص از رجعت بعضی از پیامبران و امامان علیهم السلام با ذکر نام آنان، سخن به میان آورده‌اند.امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «همانا دانیال و یونس علیهما السلام هر دو در زمان رجعت امیرالمؤمین علیه السلام به دنیا باز می‌گردند و اقرار به رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌نمایند و همراه آنان هفتاد نفر برانگیخته می‌شوند.».[12]
امام زین العابدین علیه السلام می‌فرمایند: «یرجع الیکم بینکم و امیرالمؤمنین و الائمه[13]؛ پیامبر شما و امیرالمؤمنین و امامان معصوم علیهم السلام به سوی شما مجدداً باز می‌گردد.
د) روایاتی که از بازگشت افراد صالح از امت‌های گذشته و امت اسلام، خبر داده‌اند. براساس این روایات که عناوین رجعت کنندگان البته چندان قطعی به نظر نمی رسد از میان امت‌های پیشین رجعت اصحاب کهف و مؤمن آل‌فرعون نام برده شده است. همچنین از میان اصحاب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه علیهم السلام افرادی مثل: سلمان فارسی، مقدار، مالک اشتر، ابو دجانه انصاری، مفضل بن عمر، عبدالله بن شریک عامری، اسماعیل بن جعفر علیه السلام، حارث، عقیل، جبیر و… نام برده شده است.[14]
گروهى از یاوران حضرت بقیه‌الله عجّل الله تعالی فرجه الشریف زنانى هستند که خداوند به برکت ظهور امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف آنها را زنده خواهد کرد و بار دیگر به دنیا رجعت خواهند کرد.
در منابع معتبر اسلامى نام سیزده زن یاد مى‌شود که به هنگام ظهور قائم آل محمد صلّى الله علیه و آله و سلم زنده خواهند شد و در لشکر امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف به مداواى مجروحان جنگى و سرپرستى بیماران خواهند پرداخت.
طبرى در دلائل الامامه، از مفضل بن عمر نقل کرده که امام صادق فرمود: همراه قائم (آل محمد صلّى الله علیه و آله و سلم) سیزده زن خواهند بود. گفتم آنها را براى چه کارى مى‌خواهد؟ فرمود: به مداواى مجروحان پرداخته، سرپرستى بیماران را به عهده خواهند گرفت. عرض کردم: نام آنها را بفرمایید. فرمود: قنواء، دختر رشید هجری، ام ایمن، حبابه والبیه، سمیه، مادر عمار یاسر، زبیده ام خالد احمسیه، ام سعید حنفیه، صیانه ماشطه، ام خالد جهنیه.[15]
همان طور که مشاهده می شود در هیچ یک از روایات یاد شده صحبتی از رجعت پیروان ادیان غیر از اسلام بعد از ظهور اسلام به چشم نمی خورد.

و اما بازگشت مسیح علیه السلام
حضرت مسیح علیه السلام بنابر اعتقاد همه مسلمان اعم از شیعه و سنی نه به صلیب کشیده شد و نه اورا کشتند بلکه خداوند او را به آسمان برد و از آن زمان تا کنون زنده است و پس از ظهور حضرت مهدی علیه السلام به زمین بازخواهد گشت.
رسول خدا صلّى الله علیه وآله و سلم فرمودند:
– «حضرت عیسى علیه السلام نازل مى شود، امیر مسلمانان حضرت مهدى علیه السلام مى فرماید: بفرما براى ما نماز بخوان.
عیسى علیه السلام مى فرماید: برخى از شما بر برخى دیگر امیر هستید و این لطف و کرامّت خداوند بر این اُمّت است».
«حضرت مهدى و حضرت عیسى علیهما السلام اجتماع مى کنند، چون وقت نماز فرا مى رسد حضرت مهدى علیه السلام خطاب به حضرت عیسى علیه السلام مى فرماید: بفرمایید جلو – براى اقامه نماز – حضرت عیسى علیه السلام مى فرماید: شما براى نماز شایسته تر هستید، آنگاه حضرت عیسى اقتدا مى کند و نماز را پشت سر او مى خواند».
به استناد روایاتی که در کتابهایی مانند مهدی منتظر علیه السلام نوشته آیت الله خراسانی، عصر ظهور نوشته حجه الاسلام علی کورانی دسته بندی و مرتب شده اند به خوبی می توان مشاهده کرد بازگشت حضرت مسیح علیه السلام چندماه بعد از ظهور امام زمان علیه السلام رخ می دهد و به هنگامی است که در کنار دریاچه طبریه با سپاه سفیانی رودرو می شود. از این بازگشت هرگز تعبیر به رجعت نشده است چون رجعت تنها درباره آنها مصداق می یابد که یکبار مرگ را تجربه کرده باشند.
علاوه بر آن، بازگشت حضرت مسیح علیه السلام به تصریح تمام روایات تنهاست و در هیچ روایتی صحبت از بازگشت دیگر افراد به همراه این پیامبر خدا به میان نیامده است.

جمع بندی و خلاصه مطالب
1. رجعت تنها برای مؤمنان و کافران محض اتفاق می افتد.
2. تنها خداوند متعال و اولیا علیهم السلام از اسامی رجعت کنندگان اطلاع کنند و اطلاعات ما حتی با استفاده از روایات در این رابطه بسیار محدود و اجمالی است.
3. بازگشت و نه رجعت حضرت مسیح علیه السلام چندماه بعد از ظهور و آغاز قیام امام زمان علیه السلام و به تنهایی است.
4. دوره رجعت با وفات امام عصر علیه السلام و رجعت امام حسین علیه السلام آغاز می شود و بقیه رجعت کنندگان بعد از ایشان رجعت می کنند.
5. هیچ مسیحی و یهودی ای که اسلام را نپذیرفته باشد، رجعت نخواهد کرد.

*دکتر حمید محمدی صبور؛ دکترای تاریخ و تمدن اسلام
منابع و مآخذ:
[1]. بحار الانوار ، ج53، ص138.
[2]. بحارالانوار, ج 53, ص 39ـ144.
[3]. بحارالانوار، ج53، ص 63، ح53,
[4]. بحارالانوار،ص92، ح101,
[5]. بحارالانوار،، ج 25،ص 6 و ج 53، ص56.
[6]. تفسیر العیاشی، تهران، ،ج2، ص 282 و بحارالانوار، ج53، 105و13 – ج22،ص 239
[7]. اثباه الهداه، ج7، ص62-103.
[8]. بحارالانوار ،ج 53،ص 39 و44.
[9]. تفسیرعیاشى، ج1، ص281.
[10]. معجم احادیث الامام المهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف، ج5، ص384.
[11]. همان، ج3، ص89.
[12]. بحارالانوار، ج53، ص62.
[13]. معجم احادیث الامام المهدی، ج5، ص327.
[14]. بحارالانوار ج 53،ص 61 و 105و108؛الشیعة والرجعة، ج1، ص158، چشم اندازی به حکومت حضرت مهدی علیه السلام، ص95.
[15]. دلائل الامامه، ص260.