مکان زندگی امام زمان(عج)

سرداب سامرا، بقعه‌ی مبارک

به نظر ما و بسیارى از علماى اهل سنّت همانند قاضى القضاه ابن خلّکان (وفیات الأعیان: 1 / 372) و حافظ گنجى این مسأله را مسلّم دانسته‌اند، و از آن دفاع نموده و با ذکر برخى شواهد، صحّت آن را مورد تأکید قرار داده‌اند. (موعود آسمانی (پژوهشی در امامت حضرت امام مهدی (ع) از دیدگاه مسلمانان)، قم: الحقایق )

خاطر نشان مى‌شود که سخنان علماى شیعه ـ که بدان اشاره رفت ـ با تکریم سرداب شهر سامرّا واقع در جوار مرقد امام هادى علیه‌السلام و امام حسن عسکرى علیه‌السلام هیچ تعارضى ندارد. چرا که این سرداب، بقعه‌ی مبارکى است که منزل اهل بیت پاک بوده و از همین روست که مؤمنان به زیارت آن مى‌شتابند.(موعود آسمانی (پژوهشی در امامت حضرت امام مهدی (ع) از دیدگاه مسلمانان)، قم: الحقایق )

محل زندگی امام مهدی(عج) در زمان غیبت/

اساساً خفای مکان زندگی یکی از لوازم غیبت است و به صورت طبیعی، مکان دقیق زندگی کسی که زندگی غایبانه دارد، مشخص نیست. در غیر این‌ صورت، بر فرض مشخص بودن مکان دقیق زندگی اصولاً غیبت مفهومی نخواهد داشت.

روایاتی که متعرض محل زندگی امام مهدی(عج) در عصر غیبت شده‌اند، دو دسته‌اند. دسته‌ای‌ به مکان‌هایی خاص اشاره کرده‌ و دسته‌ای دیگر مکان آن حضرت را نامعلوم دانسته‌اند.

در مورد روایاتی که محل سکونت امام مهدی(عج) را در دوران غیبت مکان‌های مختلفی چون مدینه، ذی‌طوی، رضوی و یا جاهای دیگر معرفی کرده‌اند، باید گفت میان این روایات هیچ تعارضی وجود ندارد؛ چرا که به مضمون همه آنها، بدون کم‌ترین اشکالی می‌توان ملتزم شد.

در توضیح مطلب باید دانست اولاً امام مهدی(عج) به اقتضای این‌که بشر است، به مکانی برای زندگی نیاز دارد. به‌جز آن، این مکان می‌تواند در مقاطع مختلف زمانی، تغییر یابد؛ یعنی آن حضرت در طول هزار و چند صد سالی که از عمر شریفشان گذشته است، مکان‌های مختلفی را برای زندگی انتخاب کرده‌اند یا می‌کنند. گاهی در مدینه سکونت گزیده‌ و گاه در مکه منزل کرده‌اند. گاه در ذی‌طوی زندگی کرده و گاهی در کوه رضوی بوده‌اند. زمانی نیز مکان‌های دیگر را برای سکونت برگزیده‌اند، ‌چنان‌که محل تولد و بخش‌های آغازین حیات مبارکشان شهر سامرا بوده است. همان‌طور که در توقیع مورد اشاره آقای قفاری تصریح شده است، علت خفای مکان دقیق آن حضرت، ایمن ماندن ایشان از شناسایی است.

روایاتی که متعرض محل زندگی امام مهدی(عج) در عصر غیبت شده‌اند، دو دسته‌اند. دسته‌ای‌ به مکان‌هایی خاص اشاره کرده‌ و دسته‌ای دیگر مکان آن حضرت را نامعلوم دانسته‌اند. برخی از این دو دسته روایت بدین قرارند:

1.روایاتی که از مکانی خاص یاد کرده‌اند:

الف) مدینه: از امام باقر و امام صادق (ع) چنین روایت شده است:لا بدّ لصاحب هذا الأمر من غیبة و لا بدّ فی غیبته من عزلة و نعم المنزل طیبة؛صاحب این امر ناگریز غیبتی خواهد داشت و ناگریز در غیبتش کناره‌گیری خواهد داشت و طیبه، منزل خوبی است.[1]

امام صادق(عج) فرمود: برای صاحب این امر دو غیبت خواهد بود؛ یکی از آن دو، طولانی خواهد بود تا آن‌جا که برخی می‌گویند مُرد و تعدادی می‌گویند کشته شد.

ب) کوه رضوی: «عبدالاعلی مولی آل سام می‌گوید: همراه امام صادق(عج) از منزل خارج شدم. چون به روحاء رسیدیم، آن حضرت گردن کشید و به کوه آن منطقه نگاه کرد و به من فرمود:  این کوه را می‌بینی؟ به آن رضوی می‌گویند. از کوه‌های فارس بود که ما را دوست داشت. پس خداوند او را به سوی ما منتقل کرد. همانا در آن، هر درخت میوه‌داری است و آن‌جا محل امن خوبی برای شخص ترسان است ـ این جمله را دوبار تکرار فرمود ـ همانا برای صاحب این امر در آن دو غیبت خواهد بود؛ یکی، کوتاه و دیگری، طولانی»[2]

ج) ناحیه ذی‌طوی: امام باقر(عج) فرمود: «یکون لصاحب هذا الأمر غیبة فی بعض هذه الشّعاب.» ثمّ أوما بیده إلی ناحیة ذی طوی؛ «برای صاحب این امر در این نواحی غیبتی خواهد بود.» سپس با دست به منطقه ذی‌طوی اشاره کردند.[3]

2. روایاتی که مکان حضرت را نامعلوم معرفی کرده‌اند

الف) امام صادق(عج) فرمود: برای صاحب این امر دو غیبت خواهد بود؛ یکی از آن دو، طولانی خواهد بود تا آن‌جا که برخی می‌گویند مُرد و تعدادی می‌گویند کشته شد و بعضی می‌گویند رفت و بر اعتقاد به او از میان اصحابش جز تعداد اندکی باقی نخواهد ماند و بر جایگاهش هیچ‌کس از دوست و بیگانه آگاهی نمی‌یابد، مگر خدمت‌گزاری که به کارهای او می‌رسد.[4]

ب) از آن حضرت در حدیث دیگری چنین نقل شده است:برای قائم دو غیبت خواهد بود؛ یکی، کوتاه و دیگری، طولانی. در غیبت اول، از مکان او جز شیعیان مخصوصش خبر ندارند و در غیبت دیگر، جز دوستان مخصوصش از مکان او مطلع نیستند.[5]*

پی نوشت ها:
[1]اصول کافی، ج1، ص 340؛ الغیبة شیخ طوسی، ص 162
[2]الغیبة شیخ طوسی، ص163،  اثبات الهداة شیخ حر عاملی، ج3، ص 500
[3] تفسیر العیاشی ج2،ص 56؛ الغیبة نعمانی، ص 187
[4]بحار الأنوار، مجلسی، ج52، ص 153
[5] اثبات الهداة، ج3، ص 445

روایات :

 در این زمینه سه گونه روایت داریم که در ابتداى امر، هر یک با دیگرى مخالفت دارند.

الف- برخى از روایات محل خاصى براى سکونت آن حضرت مشخص نمى‏کنند و جایگاه آن حضرت را در بیابان‏ها و کوه‏ها معرفى مى‏کنند. مانند روایت ابن مهزیار که شیخ طوسى در کتاب غیبت خود آورده است.[1]

ب؛ دسته‌‏اى که منطقه‏ى خاصى را براى زندگى حضرت تعیین می‌‏کنند. مثلاً:

1. مدینه و پیرامون آن و یا کوه رضوى که در اطراف مدینه است.[2]علامه شوشترى در این باب می‌‏گوید: در نصوص معتبره رسیده که جایگاه آن حضرت در غیبت صغرا و کبرا، کوه رضوى است. این که کیسانیه مى‏پندارند که مقّر محمد بن حنفیه در کوه رضوى است، دلیل نمی‌‏شود که این کوه جایگاه حضرت مهدى (عج) نباشد؛ زیرا کیسانیه اخبارى که از پیامبر (ص) شنیده بودند و به تواتر ثابت شده بود که مهدى (عج) غیبتى دارد و...، آن را بر محمد بن حنفیه تطبیق کردند و اصولاً هر انحراف و شبهه‏‌اى، منشأش یک مطلب حقى است که مورد سوء استفاده قرار می‌‏گیرد.[3]

2. د ر روایت دیگری می خوانیم، امام زمان علیه السلام در مکانى به نام «ذى طوى» که در اطراف مکه است، زندگى مى کند و از همان جا نیز با یاران خود قیام مى کنند. امام باقرعلیه السلام فرمود: « امام زمان را غیبتى است در بعضى از دره ها و اشاره کرد به منطقه ذى طوى» .[4]

ج- دسته سوم، برخى روایات جایگاه خاصى را براى امام زمان علیه السلام نام نمى برد، ولى از حضرت به عنوان فردى یاد مى کند که با مردم و در میان مردم و با آنان حشر و نشر دارد و به گونه اى ناشناس زندگى مى کند. در مراسم مذهبى و مناسک حج شرکت مى کند، ولى شناخته شده نیست. امام صادق علیه السلام فرمود:« صاحب الامر شباهتى نیز به یوسف پیامبرعلیه السلام دارد، جاى انکار نیست که خداوند با حجت خود همان کارى را انجام دهد که با یوسف پیامبر انجام داد. صاحب الزمان علیه السلام ، آن مظلوم حق از دست داده، در میان مردم رفت و آمد مى کند و در بازار قدم مى نهد، و گاهى بر فرش منزل هاى دوستان مى نشیند، لیکن او را نمى شناسند تا زمانى که خداوند به وى اذن دهد تا وى خود را معرفى کند، آن گونه که به یوسف اجازه داد هنگامى که برادرانش گفتند: تو یوسفى؟ گفت: آرى من یوسفم. [5]

حال که این سه دسته روایت را اجمالاً مرور کردیم با کمى دقت در می‌‏یابیم که بین آنها هیچ گونه تضاد و ناسازگارى وجود ندارد؛ زیرا اصل اوّلى بر این است که زندگى آن حضرت به شیوه عادى و معمولى باشد. به گونه‏اى که موجب حساسیت نشود و این نوع زندگى براى خود آن حضرت هم آسان‏تر است. البته این منافات ندارد که حضرت در بیشتر وقت‏ها در مدینه یا مکه باشد و گاهى به جهت ضرورت از مردم دورى گزیند و در کوه‏ها و بیابان‏ها بسر برد.[6]

محل زندگی امام مهدی(عج) پس از ظهور/

مسجد سهله

این مسجد، محراب‌هایی نیز دارد که هر کدام منسوب به برخی پیامبران و ائمه اطهار (ع)  است که مقام حضرت ولیعصر (ع)، امام سجاد (ع)، امام صادق (ع)، حضرت ابراهیم (ع)، حضرت ادریس(ع)، حضرت خضر (ع) از جمله آنها است و زائران نیز در هر کدام از این مقام‌ها ضمن انجام اعمال مخصوص خود، نماز به جای می‌آورند.

مسجد سهله قبل از بازسازی

مسجد سهله از دو بخش شبستان و صحن تشکیل شده است و شبستان حدود ۶۶۰ متر مساحت دارد و در سال‌های اخیر با توجه به افزایش تعداد زائران، عملیات توسعه فضای مسقف نیز آغاز شد و متولیان عراقی اقدام به توسعه و بازسازی این مکان مقدس کردند. طلاکاری گنبد مسجد سهله نیز از سال ۹۷ به همت خادمان آستان قدس عباسی آغاز شد و اکنون طلاکاری گنبد و گلدسته‌های این مسجد به اتمام رسیده است.

سال ۹۸؛ طلاکاری گنبد مسجد سهله

البته در سال‌های گذشته فضای ورودی و حتی بخش‌های بسیاری از این مکان مقدس خاکی بود که به همت خیران این مکان مقدس اکنون سنگ‌فرش شده و عملیات بازسازی آن به اتمام رسیده است.

مسجد سهله با توجه به اینکه در روایت به خانه امام زمان (عج) پس از ظهور و آخرالزمان عنوان شده است، با حضرت مهدی (عج) ارتباط تنگاتنگی دارد و در بخش‌های مختلف آن نام و یاد امام عصر (عج) مشهود است و در منابع متعددی نیز حضور امام زمان (عج) در این مکان مقدس نقل شده است؛ تا جایی که حتی از علامه سیدمهدی بحرالعلوم نقل شده که در این مسجد، حضرت ولیعصر (عج) را در حال مناجات با پروردگار زیارت کرده است.

بر همین اساس، مسجد سهله به عنوان یکی از زیارتگاه‌های شیعیان به شمار می‌رود و در روایت متعدد نیز به جایگاه مهم و مقدس آن اشاره شده است؛ به طوری که از امام صادق (ع) روایت شده که «خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نفرمود، مگر آنکه در مسجد سهله، نماز گزارده است». یا حتی در روایتی دیگر درباره اهمیت نماز خواندن در مسجد کوفه آمده است: «هیچ انسان محزونی نیست که در این مسجد، دو رکعت نماز بین نماز مغرب و عشا بخواند و خدا را دعا کند، مگر آنکه خداوند‌ اندوه او را برطرف می‌کند».با توجه به جایگاه ارزشمند مسجد سهله، بسیاری از شیعیان شب‌های چهارشنبه و روزهای جمعه به این مکان مقدس مشرف می‌شوند و به دعا و نیایش می‌پردازند.

سهله در عراق در مجاورت شهر کوفه قرار دارد. این مسجد قدمت بسیاری دارد و محل عبادت نه تنها بسیاری از پیامبران و بلکه حتی ائمه اطهار (ع) بوده است که اکنون این مکان‌ها به عنوان مقام آن بزرگان شناخته می‌شود.سهله در طول دوران خلقت مورد توجه قرار داشته است و بسیاری از بزرگان دین این مکان را برای عبادت انتخاب کرده بودند و اکنون هم به عنوان یکی از مساجد مهم شیعیان به شمار می‌رود. اما آنچه موجب اهمیت آن شده است، در کنار محل عبادت بسیاری از پیامبران و امامان، جایگاهی است که در روایت به آن اشاره شده است. در روایت‌های بسیاری مسجد سهله در عصر ظهور محل حضور و زندگی حضرت مهدی (عج) و خانواده ایشان خواهد بود.

در احادیث، علاوه بر اینکه از مسجد سهله به عنوان اقامتگاه حضرت مهدی (عج) هنگام ظهور یاد شده، به عنوان یکی از مساجد دارای مرتبه نیز عنوان شده است؛ تا جایی که شیخ طوسی، با سلسله اسناد خود در ضمن یک حدیث طولانی، از وجود مقدس امیرالمؤمنین (ع) روایت می‌کند که به هنگام شمارش مساجد مبارکه‌ کوفه فرمود: و مسجد بنی ظفر مسجد مبارک که همان مسجد کوفه است. به خدا سوگند در آن، تخته سنگ سبز رنگى است که خداوند هیچ پیامبرى را مبعوث نکرده، جز این که تمثال صورتش در آن هست.

همچنین در روایاتی داریم که هفتاد هزار نفر از آن جا، بدون حساب، وارد بهشت مى‌شوند یا حتی عبادت در این مکان مقدس همچون عبادت در مسجدالنبی (ص) است. در مسجد سهله اکنون ضریح‌هایی نیز نصب شده است. البته در بین شیعیان ضریح مختص قبور و بارگاه ائمه اطهار (ع) و خاندان انها است. اما در مسجد سهله نیز به منظور تکریم و اهمیت برخی جایگاه‌های منتسب به پیامبران و امامان، ضریح‌هایی قرار دادند تا زائران به راحتی بتوانند به زیارت بپردازند.

علاوه بر این، در شب‌های چهارشنبه بسیاری از شیعیان به مکان‌های منتسب به حضرت ولیعصر (عج) مشرف می‌شوند که یکی از این مکان‌ها، مسجد سهله است. حتی در روایاتی داریم که اگر کسی ۴۰ شب چهارشنبه به مسجد سهله مشرف شوند و با خلوص نیت به نیایش بپردازد، حضرت مهدی (عج) می‌بیند. به همین دلیل، این مسجد در این شب‌ها بیش از سایر ایام مورد توجه قرار دارد و بسیاری از مردم برای زیارت به سهله مشرف می‌شوند.

مسجد سهله میعادگاه منتظران مهدی موعود است، چرا که در عصر ظهور این مسجد محل زندگی ایشان خواهد بود. بر همین اساس، جامعه منتظر باید نگاه آرمانی به مسجد سهله داشته باشد و آنجا را مکانی برای توسل به حضرت حق و مهدی موعود قرار دهد. اما انچه باید اکنون در دوران غیبت مورد توجه قرار گیرد، این است که باید مسجد سهله از کارکرد صرف عبادی به سمت کارکرد آموزشی و پژوهشی برود تا جامعه را آماده دوران ظهور کند.

پی نوشت:
 

[1] شیخ طوسى، غیبت، ص 266، به نقل از چشم به راه مهدى، ص 348.

[2] شیخ طوسى، غیبت، منشورات مکتبة بصیرتى، ص 102 و 103؛ بحارالانوار، ج 52، ص 153؛ اصول کافى، ج 1، ص 340.

[3] مجموعه مقالات و گفتارها پیرامون حضرت مهدى (عج)، ص 64.

[4] نعمانى، کتاب غیبت، ص 182، به نقل از، چشم به راه مهدى، ص 350.

[5] نعمانى، کتاب غیبت، ص 164. از این روایت استفاده مى‏شود که غیبت آن حضرت غیبت عنوانى مى‏باشد.

[6] ر.ک: چشم به راه مهدى، ص 351 - 347.

منابع:

https://haram.razavi.ir/post/%D9%85%D8%AD%D9%84-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D8%AC-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%9F

https://www.islamquest.net/fa/archive/fa2018

https://www.farsnews.ir/news/14000325000157/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D8%AC-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%B8%D9%87%D9%88%D8%B1-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%88-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/07/16/882820/%D9%85%D8%AD%D9%84-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D8%AC-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA

https://article.tebyan.net/444173