پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- محمدعلی ندائی- بعضی سال‌ها، وجود اختلاف نظر میان برخی مراجع عظام درباره اعلام روزعید فطر یا آغازماه مبارک رمضان، موجب شده است تا برخی مقلدان دچارسرگردانی شوند وبه ویژه نسبت به تشخیص عید فطربا مشکلاتی روبه رو شوند.

با اندکی جست وجو درمیان استفتائات انجام شده از مراجع تقلید، به روشنی می توان مواجهه متدینان با این مسئله را دریافت.

دراین جا این سوال مطرح می شود که آیا رؤیت هلال ماه رمضان و شوال امری تقلیدی است که اختلاف نظرفقها دراعلام روزعید فطر،سرگردانی مقلدان را درپی داشته باشد یا ازسنخ موضوعات ومسایل مربوط به مکلف است ؟

درپاسخ به این پرسش، ابتدا باید توجه کردکه ازدیرباز، چگونگی اثبات رؤیت هلال ماه مبارک رمضان میان فقهای عظام مورد بحث وگفت وگو بوده است .

کتاب میراث فقهی «رویت هلال» اثرحجت الاسلام مختاری به تفصیل تلاش های فقها درباره رویت هلال دردوره های مختلف را گزارش کرده است .بنابراین اختلاف نظرفقها درباره راه های اثبات رویت هلال ،امری مستحدث ونوظهورنیست.

همین اختلاف نظرموجب شده است تا مقلدان نسبت به زمان آغازماه رمضان وروزعید فطردچاراختلاف شوند؛ اما اختلاف وسردرگمی مقلدان، بیشتراز آن که ازاختلاف فتاوا نشأت گرفته باشد ،به این دلیل است که آنان تصورمی کنند رؤیت هلال واعلام آغازماه مبارک رمضان وروزعیدفطر، امری تقلیدی ومربوط به مراجع عظام تقلید است ،درحالی که چنین تصوری صحیح نیست وتشخیص عید فطروآغاز ماه رمضان امری تقلیدی نیست .بلکه وظیفه هرمقلدی است که براساس فتواهای مرجع تقلیدش درباره راه های اثبات هلال ماه ،وضعیت رویت هلال یا رویت نشدن آن را برای خود، مشخص و شخصاً ازرویت هلال ماه رمضان یا شوال اطمینان حاصل کند.

حضرت آیت ا...خامنه ای: در ثبوت اول ماه تقلید راه ندارد

این که رویت هلال امری تقلیدی نیست ووظیفه مقلدان است نه مرجع تقلید ،در پاسخ استفتایی ازحضرت آیت ا...خامنه ای مطرح شده است .

معظم له این فتوا را درپاسخ به وظیفه مکلف درحالت اختلاف مراجع تقلید دراعلام روزعید فطربیان کرده اند:«سوال: اگر بین مراجع تقلید در ثبوت عید فطر، اختلاف پیش آید، وظیفه مکلف چیست؟ آیا هر مقلد باید به نظر مرجع تقلید خود مراجعه کند؟

جواب: در ثبوت اول ماه تقلید راه ندارد، بلکه اگر شخص از گفته و اعلام نظر مرجع تقلید، اطمینان به رؤیت ماه پیدا کند، باید روزه خود را افطار کند و اگر شک داشت، باید آن روز را روزه بگیرد.»

آیت ا...مکارم شیرازی: رؤیت هلال ، تقلیدی نیست

حضرت آیت ا...مکارم شیرازی ازمراجع عظام تقلید هم رویت هلال را حکم شرعی ندانستند که نیازبه تقلید داشته باشد .ایشان در پاسخ به استفتایی چنین اظهارداشته اند:«سوال:در مورد رویت هلال ماه باید از مرجع تقلید کرد یا از ولی فقیه ؟

جواب:رؤیت هلال حکم شرعی نیست تا نیاز به تقلید داشته باشد بلکه تشخیص موضوع است که باید برای مکلف ثابت شود و از قول هرکسی برای شما ثابت شد می توانید طبق آن عمل کنید.»

ایشان در پاسخ به استفتایی دیگرنیز تصریح کرده اند که مکلف « در تشخیص موضوعات مثل رؤیت هلال می تواند به یقین خود عمل کند.»

براساس آن چه مطرح شد اگر مقلدی هلال ماه را رویت کرد ولی برای مرجع تقلیدش، اول ماه اثبات نشد ،بدون شک مقلد باید طبق علم خود عمل کند ونمی تواند به بهانه تقلید،رویت ماه را نادیده انگارد.

ازسوی دیگر، اعتماد مردم به مراجع تقلید درمسئله رویت هلال ماه ،نه ازباب تقلید بلکه ازجهت اعتمادآنان به نظر مراجع تقلید وبه دلیل برخورداری مراجع عظام ازامکانات تخصصی وفنی درامررویت هلال ماه است که مقلدان غالباً به این امکانات دسترسی ندارند.

احتمال دیدن هلال ماه در شامگاه امروز از نظر علمی بسیار ضعیف است

کاظم کوکرم-اگر از منجم‌ها بپرسید تلفن‌شان درچه روزی از سال بیشتر زنگ می‌خورد به احتمال فراوان خواهید شنید 29 رمضان. دوستان و آشنایان همه تماس می‌گیرند و سوال می‌کنند هلال ماه امشب دیده می‌شود؟ فردا صبح سرکار برویم یا مهیای شرکت در  مراسم نماز عید سعید فطر بشویم؟ چه وقت عید را اعلام می‌کنند؟

بعضی‌ها هم می‌پرسند با وجود این همه نرم‌افزار علمی، مگر نمی‌شود زودتر تکلیف روز عید فطر را روشن کرد؟ به علت نوع قوانین مذهبی مربوط به استخراج تقویم در کشورهای مختلف، شیوه اعلام روز اول ماه تفاوت‌هایی با هم دارد. در کشور ما که قوانین شرعی بر اساس آموزه‌های مذهب رسمی کشور ـ‌ که شیعه جعفری اثنی‌عشری و برگرفته از قرآن کریم و احادیث ائمه‌(ع) است ـ تصویب شده، روش کار با عربستان سعودی و بسیاری از کشورهای اسلامی که تابع عربستان در پیروی از زمان اعلام اول ماه و عید فطر هستند، متفاوت است.

بر اساس شروط مذهبی، آغاز و پایان هر ماه قمری فقط با دیدن خود انسان یا شهادت دو مرد عادل قابل اثبات و استناد است. در این میان برخی مراجع عظام نیز اطمینان و گاهی، حصول یقین از محاسبات علمی منجمان را برای مقلدان مورد قبول می‌دانند که در این زمینه باید به بخش راه‌های ثابت شدن اول ماه در رساله‌های توضیح‌المسائل رجوع کنید.

منجمان، رؤیت شدن یا نشدن یک هلال را چگونه پیش‌بینی می‌کنند؟

برای رؤیت هلال ماه باید در شب بیست و نهم ماه قمری اقدام کرد. اگر هلال ماه دیده شود، فردا روز اول ماه و اگر دیده نشود، پس فردا روز اول ماه قمری بعد خواهد بود. با توجه به تجربه به دست آمده از چگونگی رؤیت شدن یا نشدن هلال ماه در طول سال‌ها رصد، منجمان مشخصات رصدی هر هلال را در بانک اطلاعاتی داده‌های رصدی با مشخصات سایر هلال‌ها در گذشته ـ که رویت شده یا نشده بودند ـ و همین‌طور رکوردهای حدی به دست آمده در باره دشوارترین و نازک‌ترین هلال‌های رصد شده مقایسه و نسبت به پیش‌بینی رؤیت‌پذیری هلال ماه پیش رو اقدام می‌کنند. فاصله بین ماه و خورشید در آسمان بر حسب درجه (جدایی زاویه‌ای)، مدت زمان گذشته از لحظه هم‌راستا شدن فضایی سه کره خورشید و ماه و زمین (سن هلال)، مدت زمان بین غروب خورشید تا غروب ماه (مکث هلال)، فاصله زاویه‌ای ماه تا افق (ارتفاع هلال)، دوری یا نزدیکی ماه در مدار بیضوی‌اش به دور زمین و چند پارامتر نجومی دیگر، از پارامترهای هلال ماه است که در شب اول ماه‌های قمری گوناگون با یکدیگر متفاوت هستند. کارشناسان رؤیت هلال و تقویم با بررسی پارامترهای هر هلال در مقایسه با داده‌های قبلی رصدی، ضمن بررسی نرم‌افزاری به رؤیت با چشم غیرمسلح، رویت با ابزار نجومی یا عدم رؤیت‌پذیری در مناطق و کشورهای مختلف رای می‌دهند.

چرا احتمال 30 روزه شدن رمضان امسال بسیار بالاست؟

وقتی مشخصات هلال اول ماه شوال امسال را با نرم‌افزارهای نجومی بررسی و با داده‌های رصدی گذشته مقایسه می‌کنیم، به روشنی می‌بینیم احتمال دیده شدن این هلال در تمام پهنه ایران بسیار ضعیف است. لحظه‌ هم‌راستایی (مقارنه) خورشید و ماه و زمین، ساعت 5 و 54 دقیقه صبح امروز بوده است. با این حال به علت زاویه مدار ماه نسبت به موقعیت خورشید در آسمان در این فصل از سال برای منطقه جغرافیایی که کشور ما در آن واقع شده، شامگاه امروز پنجشنبه 25 تیر مطابق با 29 رمضان 1436، در مناطق شمالی کشور هلال ماه در حالی غروب می‌کند که هنوز غروب آفتاب رخ نداده است. بخش‌های وسیعی از استان‌های خراسان رضوی، خراسان شمالی، گلستان، مازندران، گیلان، اردبیل، آذربایجان شرقی و بخش‌هایی از استان‌های آذربایجان غربی، زنجان، قزوین، البرز و نیمه شمالی استان تهران چنین شرایطی دارند و عملا امکانی برای رؤیت هلال ماه در شامگاه برای این مناطق وجود ندارد.

از طرفی حتی اگر شرایط ماه از لحاظ پارامترهای نجومی را برای جنوب شرقی‌ترین نقطه کشور در استان سیستان و بلوچستان در نظر بگیریم ـ که بهترین وضعیت را در مقایسه با سایر نقاط کشور دارد ـ باز هم مشاهده می‌کنیم که بسیاری از پارامترهای حدی رؤیت هلال کمتر از رکوردهای پذیرفته شده است، به گونه‌ای که در جنوب شرقی‌ترین نقطه کشور، هلال ماه حداکثر هفت دقیقه پس از غروب خورشید بالای افق باقی می‌ماند. در شهرهای مرکزی فلات ایران نیز هلال ماه حداکثر سه دقیقه پس از غروب خورشید، غروب می‌کند و از این نظر مهلت معنی‌داری برای رصد ماه در شامگاه امروز وجود ندارد.

سال‌های اخیر در بسیاری موارد رصدگران هلال ماه توانسته‌اند، با استفاده از تلسکوپ‌های قدرتمند ربوتیک و با استفاده از نرم‌افزارها و جی‌پی‌اس، هلال باریک ماه را پیش از غروب خورشید و هنگام روز در زمینه آبی رنگ آسمان بیابند. (این روش بین برخی مراجع عظام دارای حجت شرعی است) با وجود این نیز وقتی پارامترهای هلال شوال امسال را بررسی می‌کنیم می‌بینیم که درصد بخش روشن ماه و ضخامت هلال آن‌قدر ناچیز و باریک است که شانه به شانه برخی رکوردها می‌زند و در برخی پارامترها از رکوردها هم وضع بحرانی‌تری دارد. به این ترتیب حتی اگر قرار باشد در روز با تلسکوپ هلال ماه را در آسمان بیابیم و رصد کنیم، به علت نزدیک بودن بیش از حد هلال ماه به خورشید و ضعیف بودن پارامترهای رصدی هلال، احتمال ر‌ؤیت بسیار ضعیف خواهد بود.

با این حال باید امروز منتظر ماند تا کارشناسان گزارش‌ها را دریافت و تجزیه و تحلیل کنند. تشخیص و اعلام اثبات شدن یا نشدن حلول عید سعید فطر در شامگاه امروز مسیری است که از مراجع خاص خود می‌گذرد و آنچه در این نوشتار آمد، صرفا بررسی این رویداد بر اساس داده‌های علمی بود. حساب و کتاب ما روی کاغذ نشان می‌دهد، اگر هنوز از برکات این ماه آن‌طور که دلخواهمان باشد بهره‌مند نشده‌ایم، به احتمال زیاد فردا را هم به عنوان سی‌امین و آخرین روز ماه رمضان فرصت خواهیم داشت.

چرا بلافاصله پس از غروب، اثبات یا عدم اثبات حلول عید سعید فطر را اعلام نمی‌کنند؟

آنچه بحث رؤیت هلال را با وجود همه پیش‌بینی‌های علمی به مرحله عمل و انتظار تا ساعاتی پس از شامگاه بیست و نهم ماه قمری می‌رساند، تأکیدی است که بر اقدام عملی برای رویت هلال (استهلال) در مذهب شیعه شده است. آنچه موجب می‌شود اعلام رسمی حلول عید سعید فطر تا ساعاتی پس از غروب به درازا بینجامد، بررسی گزارش‌های رصدی در ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری و تشخیص گزارش‌های درست و همراه با خطا از گزارش‌های ناصحیح است. یکی از دشواری‌ها و البته جذابیت‌های مناقشه‌برانگیز رؤیت هلال ماه این است که احتمال اشتباه، هنگام یافتن هلال باریک ماه در نور افق شامگاه در رصد با چشم غیرمسلح یا ابزار اپتیک وجود دارد. همین موجب می‌شود کارشناسان تقویم و رؤیت هلال در ستاد استهلال به منظور حصول یقین از صحت گزارش‌های رصدی به کسب اطلاعات لازم از شاهدان و گزارشگران اقدام کنند. می‌دانید که نیت به روزه‌داری در روز عید سعید فطر حرام است و از این رو همه خالصانه و با تمام توان دقت می‌کنند ناخواسته اشتباهی صورت نگیرد. فرآیند دریافت و بررسی صحت گزارش‌های مبنی بر رؤیت شدن و نشدن، سپس جمع‌بندی گزارش‌ها و تنظیم آنها در قالب گزارش نهایی برای ارائه به رهبر معظم انقلاب و اعلام نظر ایشان به منظور انعکاس در رسانه‌ها، به نسبت زمان‌بر است و موجب می‌شود هر سال، انتظار در شامگاه بیست و نهم شعبان (برای اثبات حلول ماه مبارک رمضان) و بیست و نهم رمضان (برای اثبات حلول عید سعید فطر) به انتظاری شیرین برای مشتاقان ماه مهمانی خدا تبدیل ‌شود.

بررسی وضعیت رویت پذیری هلال ماه شوال 1436

امیر حسن زاده- هر ساله در آستانه ماه مبارک رمضان و شوال، مسئله رویت هلال ماه از اهمیت ویژه ای نزد عموم برخوردار و سوالهایی که در ذهن هر علاقمندی مطرح می شود. در این مقاله سعی داریم رویت هلال ماه را از نظر علمی شرح دهیم.

از نظر نجومی هر ماه قمری با حالتی شروع می شود که ماه نو (مقارنه ماه و خورشید) نامیده می شود. در این حالت، ماه بین خط واصل زمین و خورشید قرار دارد و سطح نورانی ماه دقیقاً در طرفی است که ما نمی‌توانیم آن را ببینیم. یک یا دو روز بعد، ماه کمی از خورشید فاصله می گیرد و به صورت هلال شامگاهی دیده می شود. به فاصله زمانی بین دو ماه نو متوالی دوره تناوب هلالی گفته می شود که به طور میانگین 53/29 روز است و طول متوسط یک ماه قمری می باشد. از آنجا که طول ماه در تقویم نمی تواند عدد غیر صحیح باشد بنابراین هر ماه در تقویم قمری 29 یا 30 روز است. مطابق حکم شرعی اگر هلال ماه در شامگاه 29 ام ماه رویت شود، آن ماه به پایان رسیده است و فردا، روز اول ماه بعد است ولی اگر هلال ماه در شامگاه روز 29 ام رویت نشد ماه 30 روزه می باشد. آنچه در اینجا اهمیت دارد، پیش بینی وضعیت رویت پذیری هلال ماه در روز 29 ام و رویت آن است.

عوامل نجومی موثر در رویت هلال ماه 

رصد ماه در شبهای مختلف نشان می دهد که ماه در آسمان جابجا شده و سطح روشن آن نیز تغییر می کند. اصطلاحاً گفته می شود که «جدایی زاویه ای» ماه و خورشید تغییر کرده است. اگر دو خط فرضی از دو جسم مورد نظر به چشم راصد وصل کنیم، آنگاه به زاویه ای که این دو خط با هم می سازند، جدایی زاویه ای گفته می شود.

وقتی شخصی از شما می‌پرسد که چند سال دارید؟ شما در پاسخ به این سوال، تعداد سالهای گذشته از لحظه‌ی تولّدتان را محاسبه می‌کنید. در مورد هلال نیز چنین اصطلاحی رایج است، یعنی می‌توان برای هلال ماه نیز سنّی قائل شد.بهترین ملاک برای مبداء محاسبه‌ی سنّ هلال، لحظه‌ی مقارنه‌ی ماه و خورشید(ماه نو) است. این مبداء بسیار شبیه به لحظه‌ی تولد انسان یا لحظه‌ی تحویل سال است. سنّ هلال در هر لحظه برابر با مدت زمان گذشته از لحظه‌ی مقارنه‌ی ماه و خورشید است.

در نگاه اول به نظر می آید که هر چه مدت زمان گذشته از مقارنه (سن هلال ماه) بیشتر باشد، رویت آن آسان تر است. با افزایش سن هلال، ماه فرصت بیشتری دارد تا از خورشید فاصله بگیرد و جدایی زاویه ای آن افزایش یابد و در نتیجه سطح درخشان(فاز) آن نیز بیشتر می شود. اما این تمام ماجرا نیست و عوامل مختلفی در رویت هلال ماه موثر خواهند بود که به چند مورد آن اشاره می شود:

ارتفاع هلال: 

یکی دیگر از اصطلاحات رایج در بحث هلال ماه میزان ارتفاع ماه از افق است. ارتفاع، زاویه‌ی بین افق و جسم مورد نظر است. ارتفاع هلال ماه یکی از مشخصه‌های تأثیر‌گذار در رؤیت هلال ماه است. هر چه ارتفاع هلال کمتر باشد، نور رسیده از آن از لایه‌های ضخیم‌تری از جوّ عبور می‌کند و درخشندگی آن کاهش می‌یابد و رویت آن مشکل تر می شود.

اختلاف سمت: 

از دیگر مشخصه‌های تأثیرگذار بر رؤیت پذیری هلال می‌توان به میزان اختلاف سمت ماه و خورشید اشاره نمود. منظور از اختلاف سمت، اختلاف سمت ماه از خورشید در لحظه ی غروب خورشید است یعنی اینکه موقعیت ماه در راستای افق نسبت به خورشید، چند درجه فاصله دارد.

مدت مکث : 

هلال های شامگاهی پس از غروب خورشید، غروب می کنند. فاصله زمانی بین غروب خورشید و غروب ماه را مدت مکث می گویند. هر چه مدت مکث بیشتر باشد ماه مدت بیشتری در آسمان است و آسمان تاریک تر می شود و امکان رویت فراهم می شود.

ضخامت بخش میانی: 

یکی دیگر از واژه‌های مورد استفاده در زمینه‌ی هلال ماه، «ضخامت بخش میانی» هلال است. هلال ماه مانند کاسه‌ای است که در بخش میانی خود بیشترین ضخامت را دارد و هر چه به سمت لبه‌های هلال حرکت کنیم از ضخامت آن کاسته می‌شود. منظور از ضخامت میانی هلال ماه، پهنای بخش میانی کمان هلال است که بر حسب دقیقه قوسی بیان می‌شود. هر60 دقیقه‌ی قوس برابر 1 درجه است. طبیعی است که هر چه جدایی زاویه ای هلال بیشتر باشد، ضخامت کمان هلال نیز بیشتر خواهد بود.

رکوردهای رویت هلال ماه

در بسیاری از رشته‌های علمی و ورزشی، شکستن رکوردهای مختلف به یکی از عوامل ایجاد هیجان و همچنین پیشرفتِ آن رشته تبدیل شده است، جالب اینجاست که در مبحث رؤیت هلال ماه نیز رکوردهایی وجود دارد. 

رکوردهای هلال ماه به بحرانی ترین میزان مشخصه‌های تأثیرگذار هلال در لحظه‌ی رؤیت گفته می‌شود. یکی از روش‌های اوّلیه بررسی رؤیت پذیری هلال ماه، مقایسه‌ی مشخصه‌های نجومی هلال با مقادیر حدّی یا همان رکوردها است. اگر مشخصه‌های نجومی مؤثر در رؤیت هلال وضعیت بهتری از رکوردها داشته باشند، می‌توان ادعا کرد که در صورت تحقّق شرایط مناسب یک رصدگر با تجربه قادر به رؤیت آن خواهد بود. 

اختلاف در شروع ماه در تقویم قمری

اختلاف در شروع ماه در تقویم قمری کشورهای مختلف از سه مقوله نجومی، خطای انسانی و فقهی قابل بررسی است. امروزه با وجود نرم افزارهای نجومی مختلف محاسبه موقعیت و مشخصات ماه کار ساده ای است. به دلیل اختلاف موقعیت جغرافیایی کشورها با یکدیگر، در برخی موارد طبیعی است که رویت و شروع ماه آنها متفاوت باشد. علاوه بر این رویت هلال یک امر انسانی است و با توجه به افراد و شرایط مختلف متغیر است. تجربه نشان داده است بسیاری از مردم از شکل هلال اطلاعی ندارند وگاه، ابر یا دود هواپیما را با هلال اشتباه می گیرند. برخی از افراد غیر متخصص که به استهلال می پردازند، دچار توهم رویت می شوند، یعنی هلالی وجود ندارد ولی مغز تصور می کند هلال را می بیند. مطالعات نشان می دهد که 15درصد رصدگران عادل دچار توهم می شوند این توهم رویت می تواند مشکلاتی را در آغاز ماه قمری به وجود آورد. در سالهای گذشته در برخی موارد همین عامل در کشورهای همسایه باعث اشتباه در شروع ماه شده است. خوشبختانه در کشورمان بهره گیری از نظر کارشناسان علمی توانسته است این مشکل را حل نماید.

اختلاف در معیار شروع ماه در کشورهای اسلامی مهمترین عامل است. برخی معتقدند گواهی دو نفر مرد مسلمان عادل برای آغاز ماه قمری کافی است حتی اگر نظر آنها با محاسبات نجومی تطابق نداشته باشد(مانند عربستان)، برخی فقط رویت هلال را با چشم غیر مسلح قبول دارند و برخی دیگر، استفاده از ابزار اپتیکی را بلامانع دانسته اند(مانند ایران) و ... 

بسیاری از مردم فکر می کنند که تقویم عربستان صحیح است و همیشه با رویت واقعی هلال ماه منطبق است و در بسیاری از مواقع از آن برای اثبات یا رد شروع ماه قمری در کشور استفاده می کنند. معیار شروع ماه در تقویم عربستان به این صورت است که باید مقارنه ماه و خورشید اتفاق افتاده باشد و در شهر مکّه، ماه پس از خورشید غروب کند. در این صورت فردای آن روز اول ماه در تقویم ام القری خواهد بود. با بررسی وضعیت یاد شده در ماه های مختلف مشخص می شود که این معیار در بسیاری از موارد دلیلی بر رویت پذیر بودن هلال نمی تواند باشد (مراجع شود به ماهنامه آسمان شب، سال اول، شماره هفتم،صفحه 55). در ماههای مهم(رمضان، شوال،ذیحجه) گزارش های رویت هلال نیز بررسی و اول ماه اعلام می شود. در این کشور، شورای عالی قضایی گزارش های رویت هلال را بررسی و برای شروع ماه اطلاعیه صادر می کند. با این وجود هم به دلیل گزارشهای غیرعلمی که توسط افراد غیر متخصص ارائه می شود شواهدی وجود دارد که اعلام اول ماه با هیچ معیارعلمی قابل توجیه نبوده است. یکی دیگر از مسائلی که باعث سردرگمی می شود اعلام شروع ماه در کشورهای غربی ما (مانند عربستان) و کشورهای شرقی(مانند افغانستان) است، در حالی که هنوز در ایران اعلام رویت نشده است! منطقی است که اگر ملاک نجومی مبنا باشد چنین چیزی غیرممکن است. این اشکال به این دلیل به وجود می آید که ممکن است برخی کشورهای شرقی از اعلام عربستان تبعیت کنند در حالی که رویت هلال در آنجا میسر نبوده است.

گروه اعزامی از استان گیلان برای رویت هلال شوال 1428 ه.ق

ملاک آغاز ماه قمری در ایران

در کشور ما تقویم هجری قمری در کنار تقویم هجری خورشیدی معتبر دانسته شده و مناسک مذهبی به این تقویم وابسته است. در حال حاضر مرجع رسمی استخراج تقویم در کشورمان، شورای مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران است. این شورا برای استخراج تقویم قمری از نظر فقهی مقام معظم رهبری بهره می برد. از نظر مقام معظم رهبری، رویت هلال با چشم شرط است و استفاده از ابزار اپتیکی همانند دوربین دو چشمی و تلسکوپ مانعی ندارد. در سالهای اخیر، ایشان رویت هلال در روز(قبل از غروب خورشید) را نیز پذیرفته اند که این مسئله موجب ایجاد حوزه جدیدی در رویت هلال شده است.

پیش بینی وضعیت رویت پذیری هلال ماه شوال 1436ه.ق

کارشناسان برای پیش بینی وضعیت رویت پذیری، ابتدا مشخصه های نجومی هلال ماه را در شامگاه 29 ماه قمری محاسبه و استخراج می کنند و سپس با مقایسه این مقادیر با رکوردها و معیارهای نجومی در مورد شروع ماه اعلام نظر می نمایند. به همین منظور مهمترین مشخصه های نجومی این هلال در روز پنج شنبه 25 تیر 1394 در چند شهر محاسبه شده است.

جدول1 : مشخصات نجومی* هلال ماه شوال 1436 (‌25 تیر 1394 ، 16 ژوئیه 2015) در شهرهای مختلف

* محاسبات در زمان غروب خورشید به صورت راصد مرکزی و با در نظر گرفتن اثر شکست انجام شده است.

با نگاه به این مشخصه ها، مشخص است که هلال شوال امسال دارای جدایی و ارتفاع کمی از افق است. در برخی شهرهای هلال ماه همزمان با غروب خورشید، غروب می کند و در شهرهای جنوبی هم مدت مکث آن کم است. بطوریکه رویت چنین هلالی را غیرممکن می سازد. بنابراین هلال شوال در شامگاه روز پنج شنبه 25 تیر، رویت ناپذیر است. محاسبه مشخصه های نجومی هلال شوال در شهر مکه نشان می دهد که ماه چند دقیقه بعد از خورشید غروب می کند و با توجه به توضیحات ارائه شده، در تقویم عربستان، روز جمعه به عنوان اول ماه شوال تعیین شده است. برای بررسی وضعیت این هلال در روز، پارامترهای نجومی آن را با یکی از رکوردهای مشابه که در سالهای اخیر به دست آمده مقایسه می کنیم.

جدول2 : مقایسه مشخصه های نجومی هلال شوال 1436

* در این زمان، این هلال توسط آقای سیدقاسم رستمی از پشت تلسکوپ 8 اینچ رویت شدند. در ساعت 17:10 برای آخرین بار هلال از پشت چشمی تلسکوپ رویت شد.

مشخصه های ستون اول نشان می دهد که در زمان رویت هلال شوال 1434، جدایی زاویه ای 02/8 بوده است و هلال شوال امسال در ساعت 19:50 به همان جدایی زاویه ای می رسد ولی در این هنگام، ارتفاع ماه حدود 5 درجه است که رویت پذیری آن غیرممکن است. در ستون سوم، مشخصه های نجومی هلال شوال امسال در زمانی محاسبه شده است که ارتفاع خورشید، با رکورد ذکر شده در جدول یکسان است. ملاحظه می شود که در این زمان، جدایی زاویه ای 7/6 درجه است که رویت آن را محال می باشد. بنابراین برای رویت هلال شوال 1436 در روشنایی روز نیز شانسی وجود ندارد. نتیجه می شود که هلال شوال امسال در پنج شنبه، رویت ناپذیر است بنابراین جمعه نمی تواند اول شوال باشد و همانطور که در تقویم رسمی کشور پیش بینی شده است روز شنبه 27 تیر، اولین روز ماه شوال و عید سعید فطر است. 

پاسخ به برخی سوالات رایج:

1- آیا ماه رمضان همیشه 29 روزه است؟

همانطور که ذکر شد طول ماههای قمری در کشورهای اسلامی بر اساس معیارهای نجومی پیش بینی می شود و طول یک ماه در یکسال ارتباطی به سالهای دیگر ندارد.بنابراین طول ماه رمضان می تواند 29 یا 30 روز باشد

2- آیا یک ماه 30 روزه باشد، ماه بعد29 روزه خواهد بود؟

خیر. مدت طول هر ماه مستقل از ماه قبل است و ممکن است تا 4 ماه متوالی ماه قمری 30 روزه باشد.

3- رویت هلال حتی با تلسکوپ نیز وجود ندارد. ضمن آنکه از نظر شرعی مقارنه ماه و خورشید ملاکی برای شروع ماه نیست.

4- آیا همیشه شروع ماه قمری(مثلا رمضان یا شوال) در ایران بعد از عربستان است؟

شروع ماه در هر نقطه ای بستگی به مشخصه های نجومی در آن کشور و البته ملاک شرعی فقهای آنجا دارد. بنابراین ممکن است شروع ماه در ایران و عربستان یکی باشد(مثل ماه رمضان امسال)

5 - چرا کشورهای غربی ما(مثل ترکیه و عربستان) و همینطور شرق ایران(مثل افغانستان) عید فطر را اعلام کردند ولی هلال در ایران دیده نشده است؟!

همانطور که توضیح داده شد ممکن است برخی کشورها از کشورهای دیگر(مثل عربستان) تبعیت کنند یا ملاک دیگری برای شروع ماه داشته باشند و این معنی رویت هلال در آن کشورها نیست.

6 - ضخیم بودن هلال ماه در شب دو یا سوم ماه می تواند دلیلی بر شروع اشتباه اول ماه باشد؟

خیر. ماه به عنوان نزدیک ترین جرم سماوی به زمین، در طی یک شبانه روز با سرعت زاویه ای زیادی جا به جا می شود و به سرعت از خورشید فاصله می گیرد و بر ضخامت بخش روشن آن افزوده می شود. ضمن آنکه مدار ماه به دور زمین بیضوی است و این جابه جایی در زمانهای مختلف یکسان نخواهد بود. بنابراین با نگاه بصری به ماه به دقت نمی توان تعیین کرد که شب چندم ماه قمری است.

چرا دیدن هلال اول ماه دشوار است؟

کاظم کوکرم- چرا دیدن هلال اول ماه دشوار است؟ کره ماه از دید ما که ساکن زمین هستیم، حدود هر 29.5 روز یکبار به دور زمین می‌چرخد. از آنجا که واحد تقویم «یک روز» است و امکان در نظر گرفتن نیم روز و چند ساعت و دقیقه به عنوان واحد تقویم وجود ندارد، از این رو در استخراج تقویم قمری همیشه ماه‌ها 29 و 30 روز در نظر گرفته می‌شود. حتی گاهی ممکن است دو تا سه ماه قمری 29 یا 30 روزه به صورت متوالی پشت سر هم تکرار شود.

منجمان و دیگر علاقه‌مندان بحث رؤیت هلال برای تعیین روز اول ماه همواره در شامگاه بیست و نهمین روز ماه قمری برای رؤیت هلال اقدام می‌کنند. به این ترتیب اگر هلال ماه دیده شود، فردا روز اول ماه قمری بعد خواهد بود و اگر هلال دیده نشود، فردا روز سی‌اُم ماه قمری و پس‌فردا تحت هر شرایطی اولین روز ماه قمری بعد خواهد بود؛ حتی اگر هلال ماه در شب سی‌اُم هم رؤیت نشود به هر حال پس فردا روز اول ماه قمری بعد است و ماه 31 روزه نمی‌شود؛ زیرا طول روزهای ماه قمری فقط می‌تواند 29 یا 30 روز باشد و ماه 31 روزه در تقویم قمری تعریف نشده است.

هلال ماه با توجه به موقعیت ماه در مدار زمین از حیث دوری و نزدیکی، جدایی زاویه‌ای از خورشید، زاویه مدار ماه در لحظه غروب خورشید با افق، ضخامت هلال ماه و چند شاخصه دیگر در ابتدای هر ماه قمری شرایط متفاوتی برای رصد دارد. از این رو گاهی هلال اول یک ماه به آسانی با چشم غیرمسلح رؤیت می‌شود، در حالی که ممکن است هلال اول ماه دیگر به باریکی مو از پشت تلسکوپ‌های قوی به دشواری قابل تشخیص باشد. حتی گاهی ممکن است هلال ماه در ابتدای ماه قمری آن قدر نازک و به خورشید نزدیک باشد که با تلسکوپ نیز نتوان آن را در شامگاه روز بیست و نهم ماه قمری رصد کرد و به این ترتیب ماه قمری 30 روزه شود.

تلاش منجمان برای دیدن باریک‌ترین هلال ماه

با گسترش مرزهای تمدن اسلامی بویژه از قرن سوم و چهارم هجری تا امروز دانشمندان مسلمانی مانند بَتّانی، خازنی، کوشیار گیلانی، خواجه نصیرالدین طوسی و ده‌ها منجم دیگر همواره در پی ارائه ضوابطی برای رؤیت‌پذیر یا رؤیت‌ناپذیر بودن هلال جوان ماه‌های قمری بوده‌اند. هدف این بوده که بتوانند پیشاپیش تقویم هجری قمری را با دقت قابل قبولی استخراج کرده و در اختیار مردم و حکومت به منظور برنامه‌ریزی امور روزمره قرار دهند. آنها پس از سال‌ها رصد با چشم غیرمسلح و با بهره‌گیری از محاسبات نجوم کروی و ابزارهای نجوم قدیمی در شرایط گوناگون جوی، ضوابط و معیارهایی برای دیده‌شدن یا دیده‌نشدن (رؤیت‌پذیری) هلال ماه جوان در شامگاه بیست و نهم ماه قمری ابداع و ارائه کرده بودند. این در حالی است که این معیارها بر اساس رصد با چشم غیرمسلح تعریف شده و در سال‌های اخیر با در اختیار گرفتن دوربین‌های دوچشمی و تلسکوپ‌ها امکان رصد هلال‌های باریک‌تر نیز نسبت به گذشته مهیا شده است؛ بحث تلاش برای رصد باریک‌ترین و نزدیک‌ترین هلال ماه به خورشید موضوعی نیست که صرفا به منجمان مسلمان اختصاص داشته باشد؛ صدها و بلکه هزاران رصدگر علاقه‌مند در سراسر جهان پس از دیدن یا ندیدن هلال‌ جوان ماه‌های قمری گزارش رصدهایشان را به مراکز علمی بین‌المللی گزارش می‌کنند. از این رو امروزه شرایط با دوران گذشته که دانشمندان به تنهایی و با استفاده از ابزارهای نجومی و زاویه‌سنجی قدیمی با چشم غیرمسلح رصد می‌کردند، بکلی متفاوت است.

اکنون تلسکوپ‌های قوی وجود دارند که با بهره‌گیری از سامانه موقعیت‌یاب جی‌پی‌اس و همین‌طور نرم‌افزارهای دقیق می‌توانند موقعیت هلال ماه را در روز با دقت نشانه‌روی کنند. در اینجا کافی است یک رصدگر باتجربه از پشت چشمی تلسکوپ با استفاده از دانش و تجربه‌اش هلال ماه را در پس‌زمینه روشن آسمان تشخیص دهد و به این ترتیب بحث «رؤیت هلال ماه در روز» مطرح شده است؛ موضوعی که اساسا در گذشته مطرح نبود و همواره منجمان برای رؤیت هلال اول ماه در شامگاه با چشم غیرمسلح اقدام به رصد می‌کردند. حتی هنوز هم بسیاری از استادان فن، رصد هلال در روز را مردود می‌دانند و این از بحث‌هایی است که در محافل دانشگاهی و حوزوی مطرح است.

کیفیت کار رصدگران هلال ماه در چه حدی است؟

آنچه مسلم است این که هیچ‌گاه در تاریخ نجوم، فرآیند علمی مشخص کردن رؤیت‌پذیری یا رؤیت‌ناپذیری هلال اول ماه‌های قمری با دقتی که این روزها انجام می‌شود، ممکن نبوده است. حجم داده‌های ثبت شده در این حوزه در سال‌های اخیر به قدری متنوع و عظیم است که نرم‌افزارها و الگوریتم‌های مختلفی برای پیش‌بینی رؤیت‌پذیری هلال ماه ارائه شده است. به این ترتیب بیشتر اوقات منجمان نسبت به دیده شدن یا نشدن هلال‌هایی که برای رصد آنها اقدام می‌کنند، مطمئن هستند. با این حال بنا به تکلیف شرعی و همین‌طور با ارتقای ابزارها و آزمودن شرایط رصد در مکانی با رطوبت یا غبار کمتر یا بیشتر، بخت خود را برای تغییر دادن معیارهای پذیرفته شده برای رؤیت‌پذیری هلال ماه می‌آزمایند. گاهی با استفاده از تکنیکی جدید هلالی رؤیت می‌شود که پیش از آن منجمان رؤیت‌پذیر بودن آن را غیرممکن می‌دانستند یا در اعلام وضع دیده‌شدنش تردید داشتند.

در سال‌های اخیر بحث عکاسی از هلال ماه نیز بسیار جدی شده است. طوری که گاهی هلال ماه‌ در خلال عکاسی از پشت تلسکوپ با استفاده از فنون پردازش تصویر آشکار می‌شود؛ در حالی که در عمل رؤیت آن هلال با چشم از پشت چشمی تلسکوپ ممکن نیست.

در بحث تلاش برای رؤیت هلال اول ماه نیز مانند دیگر حوزه‌های علمی در سال‌های اخیر به قدری داده‌های گوناگون گزارش و ثبت شده و آن قدر تنوع و دقت نرم‌افزارها و الگوریتم‌های حسابگر شاخصه‌های رصد ماه بالا رفته است که با دقت خوبی می‌توان نقشه جهان را خط‌کشی کرد و گفت بر اساس تجارب و اطلاعات قبلی انتظار داریم در چه مناطقی هلال ماه با چشم غیرمسلح یا دوربین دوچشمی یا تلسکوپ رؤیت شود یا خیر و حتی جزئیاتی از چگونگی دیده شدن ماه از پشت چشمی تلسکوپ هم داشته باشیم.

نباید فراموش کرد آنچه امکان رؤیت یک هلال را فراهم می‌کند فقط به پارامترهای نجومی بستگی ندارد. این که چقدر آسمان ابری باشد، چقدر غبار و رطوبت در زمان رصد وجود داشته باشد، این که در جایی که ماه قرار است رؤیت شود، آسمان چقدر از نور شفق شامگاهی روشن است یا چقدر آلودگی نوری در رصدگاه وجود دارد، ابزار رصدی تا چه حد با دقت تنظیم شده است، چه تجهیزاتی برای رصد استفاده می‌شود و از همه مهم‌تر رصدگری که پشت تلسکوپ است چقدر در رصد هلال ماه تبحر و تجربه دارد، همگی از مهم‌ترین عواملی است که ممکن است به رصد هلال‌هایی منجر شود که تا پیش از این رصد آنها غیرممکن دانسته می‌شد و به این ترتیب معادلات منجمان به هم بخورد و داده‌ها به‌روز شود.

البته در بیشتر موارد وقایع طبق پیش‌‌بینی‌های پیشین جلو می‌رود و بر داده‌های قبلی مهر تائید می‌خورد. به همین علت بویژه در دو سه سال اخیر شروع و پایان ماه مبارک رمضان مطابق با آنچه در تقویم رسمی درج شده بود، اتفاق افتاده است. به واسطه وجود چنین متغیرهایی است که رصد هلال ماه در ابتدای هر ماه قمری کاری جذاب، پرهیجان و البته پویا جلوه می‌کند.

اختلاف کشورهای اسلامی در شروع و پایان ماه‌های قمری ناشی از چیست؟

در کشورهای اسلامی برای تعیین شروع و پایان ماه قمری قوانین مختلفی وجود دارد. به همین علت است که برخلاف تصور رایج در بین مردم، لزوما فردای روزی که در عربستان عید سعید فطر اعلام می‌شود، در ایران ممکن است مراجع عید فطر را اعلام نکنند. طوری که ممکن است حتی دو روز میان زمان اعلام عید در ایران و عربستان اختلاف وجود داشته باشد یا در هر دو کشور یک روز به عنوان عید فطر اعلام شود. این ماجرا نه ربطی به مسائل سیاسی دارد و نه روش محاسبات نجومی در ایران و عربستان با یکدیگر متفاوت است. آغاز و پایان ماه قمری در عربستان سعودی هرچند به صورت سنتی بر اساس رؤیت هلال انجام می‌شود، اما اعلام رؤیت هلال از طرف مردم عادی و رصدگران بعضا ناآشنا با فن رؤیت هلال و عمدتا با تکیه بر رصد با چشم غیرمسلح در مواردی موجب اعلام اشتباه آغاز برخی ماه‌های قمری در این کشور شده است که اسناد موجود در این زمینه کم نیست. جالب اینجاست که بیشتر کشورهای اسلامی نیز در اعلام آغاز و پایان ماه قمری از عربستان به عنوان کشوری که قبله‌گاه جهان اسلام را در خود جای داده پیروی می‌کنند؛ فارغ از این که آیا در محدوده سرزمینی کشورشان اصولا هلال ماه رؤیت‌پذیر است یا خیر. به این ترتیب هر روزی که عربستان برای شروع و پایان ماه رمضان و عید فطر اعلام کند، آنها نیز عینا همان روز را اعلام می‌کنند؛ از اردن و افغانستان گرفته تا مالزی و اندونزی این گونه عمل می‌کنند.

در این میان برخی کشورهای اسلامی مثل لیبی، قاعده مخصوص به خود را در آغاز و پایان ماه‌های قمری در نظر گرفته‌اند. به این ترتیب که در محاسبات نجومی به زمان لحظه مقارنه خورشید و ماه (New Moon) توجه می‌کنند. این زمانی است که در آغاز هر ماه قمری، مراکز سه کره خورشید و ماه و زمین هر سه روی یک صفحه واقع شده و تقریبا هم‌راستا می‌شوند. به این ترتیب دور جدید چرخش ماه به گرد زمین پس از آن محاسبه می‌شود. در کشور لیبی و در زمان زمامداری معمر قذافی، قاعده این بود که اگر لحظه مقارنه ماه و خورشید پیش از طلوع خورشید رخ می‌داد، آن روز اول ماه قمری بود و اگر بعد از طلوع خورشید مقارنه انجام می‌شد، فردای آن روز، اول ماه قمری بود. حالا باید دید پس از پایان حکومت قذافی و در شرایطی که امسال تروریست‌های داعش بر بخش‌هایی از این کشور سلطه پیدا کرده‌اند، آیا به همین قاعده عمل خواهد شد یا شاهد بدعت جدیدی از سوی آنها خواهیم بود!

قاعده ایران در شروع و پایان ماه‌های قمری

در ایران اسلامی که مذهب رسمی شیعه جعفری اثنی عشری مبنای قانونگذاری در کشور بوده و اساس آن برگرفته از قرآن کریم و احادیث و روایات است، آغاز و پایان هر ماه قمری فقط با دیدن خود انسان یا شهادت دو مرد عادل که ماه را دیده باشند، قابل‌استناد است. در این بین بر اساس فتواهای مراجع عظام تقلید، «اطمینان» و در مواردی «یقین» به محاسبات منجمان نیز می‌تواند مورد استناد واقع شود که در این خصوص می‌توانید به بخش «راه‌های ثابت شدن اول ماه» در رساله‌های توضیح‌المسائل رجوع کنید.

از طرف دیگر با توجه به وضع رؤیت‌پذیری هلال ماه که تا حد زیادی به پارامترهای نجومی وابسته است، ممکن است شرایطی پیش بیاید که هلال در یک شامگاه همزمان در ایران و عربستان رؤیت‌پذیر باشد. گاهی نیز ممکن است شرایط به گونه‌ای باشد که یک هلال یک روز در عربستان و فردای آن روز در ایران رؤیت‌پذیر باشد. حتی ممکن است بدون در نظر گرفتن تکنیک رصد هلال ماه در روز با تلسکوپ، شرایط به گونه‌ای رقم بخورد که با دو روز تأخیر هلال ماه در شامگاه در ایران رؤیت شود.

در ایران مطابق با قواعد شرعی، باید با وجود محاسبات و پیش‌بینی‌های قابل‌اطمینان علمی که قرن‌هاست منجمان مسلمان انجام می‌دهند، مطمئن‌ترین راه برای تعیین آغاز و پایان ماه قمری انجام شود؛ به این ترتیب که برای رصد هلال ماه در شامگاه بیست و نهمین روز ماه قمری اقدام عملی شود. البته در چند سال اخیر دیدن هلال ماه در روز نیز با تلسکوپ امکان‌پذیر شده است. در حال حاضر برای تسهیل و اطمینان بیشتر در رصد، بنا بر نظر اغلب فقها دیدن هلال ماه با استفاده از عینک و بنا بر نظر برخی مراجع رؤیت با دوربین دوچشمی و تلسکوپ در نور مرئی نیز بلامانع است؛ اینها مباحثی است که بیشتر کشورهای اسلامی که در مسائل شرعی با عربستان همداستان هستند، با دقتی که به لحاظ بهره‌گیری از تجهیزات فنی و علمی برای تعیین روز آغاز و پایان ماه‌ قمری در ایران انجام می‌شود در ملاحظاتشان چندان مدنظر قرار نمی‌دهند.

چرا رؤیت هلال رمضان و شوال مهم است؟

بسیاری از مردم می‌پرسند چرا مساله رؤیت هلال بر سر ماه‌های رمضان و شوال بحرانی می‌شود و مگر در سایر ماه‌های قمری هلال ماه را رؤیت نمی‌کنند؟ البته که اقدام برای رؤیت هلال ماه از سوی رصدگران و نهادهای مسئول در هر ماه به طور منظم انجام می‌شود. لیکن اهمیت دوچندان رصد هلال اول ماه‌های رمضان و شوال از این روست که قصور در اعلام زمان آغاز ماه مبارک رمضان ممکن است باعث شود گروه بزرگی از مسلمانان که اکثریت قریب به اتفاق‌شان به اخبار دریافتی از رصدگران هلال ماه و مراجع عظام اطمینان کرده بودند، توفیق یک روز روزه‌داری را از دست بدهند و روزه‌شان قضا شود. موضوع مهم‌تر این است که اشتباه در تعیین روز اول ماه شوال ممکن است منجر به انجام کار حرام شود؛ حتما می‌دانید نیت برای گرفتن روزه در روز اول ماه شوال که مطابق با عید سعید فطر است، حرام است. از این رو هر گونه کوتاهی در انجام فرآیند صحیح رؤیت هلال ممکن است به انجام کار حرام در میان جمع بزرگی از مسلمانان شود و این مسئولیت بزرگی را بر دوش رصدگران هلال ماه قرار می‌دهد. به همین دلیل است که اگر انسان خود هلال ماه را نبیند، دو مرد عادل برای اثبات اول ماه باید شهادت بدهند. پس اهمیت رؤیت هلال ماه‌های رمضان و شوال فراتر از بحث تقویمی است.

صرف نظر از مباحث فقهی ثابت شدن اول ماه که بحثی تخصصی و خارج از تبحر نگارنده است، می‌توان رد پایی از حکمتی عمیق را در پس این حکم شرعی یافت: بهانه‌ای مذهبی برای تلاش همه مسلمانان به منظور دیدن هلال زیبا و افسونگر ماه در آغاز هر ماه قمری؛ گوشه‌ای از طبیعت در آسمان شب که شاید اگر از نظر شرعی مجبور نبودیم، در کشاکش گرفتاری‌های روزمره‌مان کمتر سر به آسمان بلند می‌کردیم و ماه و ستارگانی را می‌دیدیم که خداوند آنها را زینت‌بخش آسمان زمین قرار داده است. تلاش برای دیدن هلال ماه، یگانه قمر شگفت‌انگیز زمین، در طول تاریخ علم تعمق دانشمندان مسلمان در یافتن پاسخ بسیاری از مسائل مرتبط با خود را به دنبال داشته و سبب پیشرفت مسلمانان در نجوم، ریاضیات و جغرافیا شده است.

پیش‌بینی علمی رؤیت‌پذیری هلال ماه شوال 1436 در پهنه ایران

برای رؤیت هلال در شب اوّل ماه، عواملی چون «زمان غروب خورشید و ماه» و «اختلاف زمان غروب آن دو» و «مختصّات خورشید و ماه و جدایی زاویه‌ای ماه و خورشید که از اختلاف ارتفاع ماه و خورشید، و نیز اختلاف سمت آن دو نشأت می‌گیرد» و «درصد روشنایی هلال و به اصطلاح فاز ماه» و ... مؤثّرند. امروزه، برنامه‌هایی تهیّه شده‌اند که با محاسبات رایانه‌ای و طبق معیارهایی، این عوامل را برای نقاط مختلف زمین در نظر می‌گیرند و الگوهای رؤیت‌پذیری هلال ماه را پیش‌بینی و ترسیم می‌کنند.

به تصاویر زیر بنگرید:

توضیحات رنگ در نقشۀ با معیار «عوده»:

در مناطقی که در رنگ سبز قرار دارند، هلال به سادگی با چشم غیر مسلّح دیده می‌شود.

در مناطقی که در رنگ ارغوانی(شبیه صورتی) قرار دارند، هلال با چشم مسلّح دیده می‌شود و ممکن است با چشم غیر مسلّح نیز دیده شود.

در مناطقی که در رنگ آبی قرار دارند، هلال فقط با چشم مسلّح دیده می‌شود.

در مناطقی که بی‌رنگ هستند، رؤیت هلال ناممکن و نشدنی است.(زیرا مقارنه پیش از غروب آفتاب رخ می‌دهد و ماه نیز پس از غروب آفتاب، غروب می‌کند؛ ولی روشنایی هلال به اندازه‌ای نیست که حتّی با چشم مسلّح دیده شود!)

در مناطقی که در رنگ قرمز قرار دارند، رؤیت هلال ممتنع و غیر قابل تحقّق است.(زیرا ماه پیش از غروب آفتاب، غروب می‌کند یا اینکه مقارنه پس از غروب آفتاب رخ می‌دهد.)

در مناطقی که در رنگ زرد(شبیه نارنجی) قرار دارند، هلال تحت شرایط جوّی مناسب، با چشم غیر مسلّح دیده می‌شود.

در مناطقی که در رنگ ارغوانی(شبیه صورتی) قرار دارند، رؤیت هلال ممکن است نیاز به ابزار و چشم مسلّح داشته‌باشد؛ یعنی پس از رؤیت با ابزار، ممکن است هلال با چشم غیر مسلّح نیز دیده شود.

در مناطقی که در رنگ آبی قرار دارند، هلال فقط با چشم مسلّح دیده می‌شود.

در مناطقی که بی‌رنگ هستند، رؤیت هلال ناممکن و نشدنی است.(زیرا مقارنه پیش از غروب آفتاب رخ می‌دهد و ماه نیز پس از غروب آفتاب، غروب می‌کند؛ ولی روشنایی هلال به اندازه‌ای نیست که حتّی با چشم مسلّح دیده شود!)

در مناطقی که در رنگ قرمز قرار دارند، رؤیت هلال ممتنع و غیر قابل تحقّق است.(زیرا ماه پیش از غروب آفتاب، غروب می‌کند یا اینکه مقارنه پس از غروب آفتاب رخ می‌دهد.)