گیاه بوقناق یا بابا خازن با نام علمی Eryngium billardieri، از گیاهان دارویی با طبیعت گرم و خشک است. در طب سنتی از ریشه و میوه ی این گیاه دمنوش بوقناق تهیه می شود. از این دمنوش برای درمان دیابت، کم خونی، پاکسازی کبد، درمان جوش، اگزما و … استفاده می شود.

اینولین مهم ترین ترکیب شیمیایی موجود در گیاه است. گیاه بوقناق اغلب به صورت عرق و دمنوش مورد استفاده قرار می گیرد. مصرف دمنوش بوقناق میان بیماران مبتلا به دیابت اهمیت بسیاری دارد.

در این مقاله از نشریه علمی جهان شیمی به معرفی و بررسی خواص درمانی این دمنوش و نحوه مصرف آن می پردازیم.

فهرست مطالب

مشخصات ظاهری گیاه بوقناق

گیاه بوقناق با نام علمی Eryngium billardieri، گیاهی علفی و پایا است که به تیره ی Apiaceae تعلق دارد. ارتفاع این گیاه اغلب به یک متر می رسد. ساقه ی گیاه به شکل مثلث و پوشیده از تار های پنبه ای به رنگ سفید و آبی روشن است. کناره ای بال مانند و خاردار در سراسر طول ساقه ی اصلی و شاخه های آن دیده می شود.

برگ های این گیاه بزرگ، بیضوی و دراز با کناره ی لوبدار و دندانه های منتهی به خاری قوی و نوک تیز است. در انتهای ساقه، گل های بنفش رنگ دیده می شوند. این گل ها منتهی به خار بوده و به شکل یک طبق ضخیم هستند.

حدود دویست و پنجاه گونه از این گیاه در سراسر جهان وجود دارد. این گیاه می تواند به صورت طبیعی و یا در محیط های باغی رشد کند. در طب سنتی به خواص درمانی فراوان آن اشاره شده است.

نام های دیگر گیاه بوقناق

از دیگر نام های این گیاه در زبان های فارسی، عربی و کتاب های طب سنتی می توان به چرخه، خارزن بابا، شوکة البیضا، شکاعی و قرصعنه اشاره کرد. علاوه بر این، به دلیل وجود مقداری اینولین در گیاه بوقناق به آن کنگر فرنگی وحشی نیز می گویند.

پراکندگی جغرافیای گیاه بوقناق در ایران

این گیاه به راحتی در مناطق معتدل کشور و در استان های کردستان، همدان، اصفهان، آذربایجان و در دامنه های زاگرس رشد می کند.

نحوه مصرف گیاه بوقناق

بیشتر خواص درمانی این گیاه در ریشه و میوه ی آن نهفته است. برای برخورداری از این خواص، استفاده از عرق و دمنوش آن طرفداران بسیاری دارد.

نحوه مصرف عرق بوقناق

در طب سنتی عرق ریشه ی بوقناق کاربرد فراوانی دارد. اغلب نوشیدن ۲ تا ۴ استکان (۱۰۰ سی سی) عرق بوقناق در روز مناسب است. نحوه مصرف این عرق برای بیماران دیابتی بستگی به موارد زیر دارد.

• میزان قند خون ناشتا
• پاسخگویی سلول های بدن فرد به عرق بوقناق
• حال عمومی بیمار
• توجه به روند بهبود بیمار دیابتی
• در صورتی که میزان قند خون بیمار بالاتر از ۲۰۰ است، هر ۴ ساعت یک استکان از عرق این گیاه را می توان مصرف کرد.

طرز تهیه دمنوش بوقناق

برای تهیه ی این دمنوش یک قاشق چای خوری (یا یک تی بگ) از این گیاه خشک شده را به یک لیوان آب جوش اضافه می کنیم. سپس به مدت ۱۵ دقیقه زمان می دهیم تا دمنوش آماده مصرف شود.

نحوه مصرف دمنوش بوقناق

مهم ترین خاصیت مصرف دمنوش بوقناق افزایش انسولین، فعال کردن لوزالمعده، کاهش قند خون و درنتیجه درمان دیابت است. به همین دلیل، این دمنوش بهترین داروی گیاهی برای درمان دیابت محسوب می شود. از این رو، افرادی که مشکل دیابت یا قند خون ندارند حتما باید آن را با مقداری عسل میل کنند. زیرا، مصرف آن به شدت قند خون را کاهش می دهد.

بیماران دیابتی می توانند با فاصله ی ۶، ۸ و ۱۲ ساعت در روز این دمنوش را مصرف کنند. البته اگر قند خون بیمار بیش از ۲۰۰ باشد، می تواند هر چهار ساعت یک استکان ۱۰۰ میلی لیتری از این دمنوش را مصرف کند.

مصرف این دمنوش در صورتی که همراه با عسل یا خرما مصرف شود هیچ گونه مشکلی ندارد. البته به مادران شیرده توصیه می شود از مصرف این دمنوش اجتناب کنند. زیرا، موجب خشک شدن شیر مادران شیرده می شود.

قیمت خرید و فروش دمنوش بوقناق

خواص درمانی فوق العاده این دمنوش خصوصا در کاهش قند خون سبب شده شرکت های بسیاری اقدام به تهیه و عرضه این دمنوش به بازار کنند. این دمنوش اغلب به صورت بسته های ۴۰ عددی و به شکل کیسه ای یا اصطلاحا تی بگ به فروش می رسد.

دمنوش بوقناق نسبت به سایر دمنوش ها از قیمت خرید و فروش متوسطی برخوردار است. این دمنوش را می توان از فروشگاه ها و عطاری ها و سایت های معتبر خریداری کرد. هنگام خرید باید توجه کرد محصول از مجوز های وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو برخوردار باشد.

خواص درمانی دمنوش بوقناق

متخصصان طب سنتی بر این باور هستند که این گیاه از طبیعتی گرم و خشک برخوردار است. از این رو، مصرف آن رطوب بدن را از بین برده و به درمان بسیاری از بیماری ها کمک می کند.

در درمان دیابت نقش موثری دارد

اصلی ترین خاصیت دمنوش بوقناق را درمان بیماری دیابت می دانند. با مصرف این دمنوش سلول های لوزالمعده یا پانکراس فعال می شود. به دنبال آن، تولید انسولین از درون این سلول ها تحریک شده در نتیجه سطح قند خون کاهش می یابد.

البته در کنار مصرف محصولات دارویی گیاهی، به افراد مبتلا به بیماری دیابت توصیه می شود سبک زندگی خود را تغییر داده و با اصلاح تغذیه و ورزش منظم به درمان بیماری خود کمک کنند.

در تهیه دمنوش بوقناق به مقدار کمی از گیاه شنبلیله استفاده می شود. این گیاه نیز از گیاهان مفید برای درمان دیابت است. شنبلیله از سبزی های محبوب ایرانیان است که معمولا در سفره های ایرانی حضور دارد.

گیاه شنبلیله خاصیت ضد التهابی دارد و مصرف آن موجب کاهش کلسترول خون و تقویت قلب می شود. علاوه بر این، در درمان جوش، سوختگی و اگزما نیز نقش دارد. البته دلیل استفاده از آن در تهیه دمنوش برای درمان دیابت، قابلیت کاهش قند خون و کنترل دیابت است.

دمنوش بوقناق برای پاکسازی کبد بسیار مفید است

گیاه بوقناق و زول از خاصیت سم زدایی قوی برخوردار است. از این رو، مصرف این دمنوش برای پاک سازی کبد از سموم و بازکردن مجاری کبد بسیار مفید است. این دمنوش به فعالیت بهتر آنزیم های کبدی کمک فروانی می کند.

به درمان مشکلات کلیوی کمک می کند

ین دمنوش تاثیر فوق العاده ای روی غدد فوق کلیوی دارد. به این صورت که غدد فوق کلیوی را فعال کرده و و ترشح آدرنالین را تنظیم می کند. به این ترتیب، در کاهش استرس، عصبانیت و اضطراب بسیار موثر است. علاوه بر این، دمنوش بوقناق بسیار مدر بوده، مشکلاتی نظیر ورم و سنگ کلیه و مثانه را درمان می کند.

در حفظ سلامت دستگاه گوارش موثر است

از دیگر خواص دمنوش بوقناق که در طب سنتی به آن اشاره شده، حفظ سلامت دستگاه گوارش از طریق رفع نفخ معده و روده، درمان یبوست و نرم کردن روده ها است. علاوه بر این، برای درمان کولیت، تولید صفرا و ریختن آن در اثنی عشر روده و تجزیه چربی ها نیز توصیه می شود از این دمنوش استفاده شود.

برای درمان جوش صورت مفید است

همان طور که پیش از این نیز به آن اشاره شد، گیاه بوقناق خاصیت سم زدایی دارد. از این رو، خون را تصفیه و کبد را از سموم پاکسازی نموده و به باز کردن مجاری کبدی کمک می کند. به این ترتیب، پس از مصرف این دمنوش برای مدتی پوست صورت شفاف شده، جوش و جای جوش به خوبی درمان می شود.

از ایجاد سکته های قلبی و مغزی جلوگیری می کند

با خواصی که مصرف این دمنوش در کاهش استرس دارد از بروز سکته های مغزی و قلبی جلوگیری می کند. در طب سنتی نیز برای درمان ضعف عضلات قلب توصیه می شود.

بیماری کم خونی را درمان می کند

مصرف این دمنوش گلبول های قرمز خون را افزایش داده و به درمان کم خونی کمک می کند. علاوه بر این، برای درمان بیماری های خونی مانند کم خونی ها و کمبود پلاکت ها مانند بیماری  IIPنیز بسیار مفید است.

از دیگر خواص دمنوش بوقناق

• مسهل است.
• برای درمان فلجی و رعشه مفید است.
• درد پشت را برطرف می کند.
• در درمان جذام نقش دارد.
• رطوبت رحم و ساير اعضای بدن را برطرف می کند.
• مصرف ريشه ی گیاه خونريزی را قطع می کند.
• ورم مقعد را درمان می کند.
• برای التيام زخم مفید است.

عوارض جانبی مصرف دمنوش بوقناق

مصرف این دمنوش با وجود داشتن خواص دارویی و درمانی فراوان، می تواند با ایجاد مشکلات و عوارضی همراه باشد. از این جهت، توصیه می شود مصرف آن با نظر و مشورت افراد متخصص در زمینه طب سنتی همراه باشد. در این قسمت به مهم ترین عوارض احتمالی مصرف این عصاره اشاره می کنیم.

• مصرف این دمنوش سبب کاهش قند خون می شود. لذا با داروهای شیمیایی کاهنده قند خون مصرف نشود.
• به مادران شیرده توصیه می شود از مصرف این دمنوش در دوران شیردهی پرهیز کنند. زیرا، سبب خشک شدن شیر مادران می شود.
• در نوشیدن دمنوش این گیاه افراط نکنید زیرا فشار خون را کاهش داده و سبب بروز بی حالی در افراد می شود. به همین دلیل توصیه می شود همراه با خرما یا عسل میل شود تا از بروز افت فشار خون جلوگیری شود.