جامعه / آموزش و پرورش
راهکار جبران «نیاز به تلاش بیشتر» در کارنامه دبستانی‌ها/ آیا تکرار پایه به صلاح بچه‌هاست؟!
معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش به تشریح برنامه‌های این معاونت برای جبران یادگیری دانش‌آموزان پرداخت و گفت: یادگیری از دست رفته یک نسل به راحتی قابل جبران نیست و اگر به این مسأله با دید ملی نگاه نکنیم واقعا نسل آینده خصوصا کودکان در خانواده کمتر برخوردار، دچار مشکلات ماندگار در بحث یادگیری خواهند شد.
خبرگزاری فارس ـ گروه آموزش و پرورش: ۱۴ فروردین ۱۴۰۱ بر اساس مجوز ستاد مدیریت کرونا، مقرر شد که تمام مدارس کشور باز شود؛ البته قبل از اعلام بازگشایی سراسری مدارس، مدارس روستایی و عشایری و تعدادی از مدارس شهری باز بودند و فعالیت آموزشی حضوری ارائه می‌کردند اما دانش‌آموزان بعضا به صورت گروه‌بندی در مدارس حضور داشتند.
اما از ۱۴ فروردین، آموزش کاملا حضوری شد و بنا بر گفته سخنگوی وزارت آموزش و پرورش، در هفته اول ۲۳ درصد بچه‌ها به مدرسه نیامدند که اکنون ۸۹ درصد دانش‌آموزان به مدرسه می‌آیند.
در همین راستا به سراغ رضوان حکیم‌زاده معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش رفتیم تا از وی درباره وضعیت یادگیری و تحصیلی دانش‌آموزان دبستانی گفت‌وگو کنیم.
**ضعف یادگیری بیشتر از آن چیزی است که تصور می‌شده است
* فارس: مدارس از ۱۴ فروردین حضوری شده است. در این مدت که دانش‌آموزان به مدرسه آمدند، معلمان متوجه شدند که یک سری ضعف‌ها نسبت به زمانی که بچه‌ها در آموزش مجازی بودند، وجود دارد. در سال گذشته برنامه جبران یادگیری صرفا برای دانش‌آموزانی اجرا می‌شد که در کارنامه‌شان عنوان «نیاز به تلاش بیشتر» درج می‌شد اما یک عده‌ای در زمره همین دانش‌آموزان بودند اما نمره بهتر می‌گرفتند که دلایل مختلف داشت مثلا ممکن بود برخی خانواده‌ها به فرزندان‌شان در امتحانات کمک می‌کردند و حالا که دانش‌آموزان به مدرسه آمدند، معلم می‌بیند آن دانش‌آموزی که کارنامه‌اش خوب بوده است، خیلی هم وضعیت مناسبی ندارد. برنامه‌تان برای این گروه از دانش‌آموزان چیست؟ آیا امکان دارد، سال تحصیلی برای دوره ابتدایی تغییر کند و بچه‌ها مجبور باشند بیشتر به مدرسه بیایند؟
در خصوص شناسایی ضعف‌های دانش‌آموزان در آموزش حضوری که از چشم خانواده‌ها و معلمان دور مانده بود و بعد از ورودشان به مدرسه متوجه این ضعف‌ها و یادگیری شدند، شاید خیلی شناسایی نشده بود.
یک امر تقریبا جهانی است. یعنی هم در کشور ما و هم در سایر کشورهایی که مدارس را باز کردند، گزارش‌های متعددی در سطح بین‌اللملی منتشر شده است مبنی بر اینکه بعد از حضور بچه‌ها در مدرسه متوجه شدند که ضعف یادگیری بیشتر از آن چیزی است که تصور می‌شده است.
اولا ضروری است تمام دانش‌آموزانی که باید در مدرسه باشند، شناسایی شوند
به همین دلیل، برنامه‌ای که سازمان‌های بین‌المللی تأکید داشتند به خصوص بانک جهانی در کشورهای پیشرو، از بازگشایی به احیای آموزش است. یعنی گفتند که از مرحله بازگشایی عبور کرده و ریکاوری کنیم. به عبارت دیگر اصطلاحی که به کار بردند این بود که «دوباره آموزش را زنده کنیم» و این اصطلاح ریکاوری به ضعف‌هایی اشاره دارد که شناسایی شده و پیشنهادهایی هم مطرح شده است.
کشورهایی هم روی این موضوع بررسی کردند که چه اقداماتی را باید انجام دهند تا احیای آموزش اتفاق بیفتد. از جمله مواردی که روی آن تأکید شده، این است که اولا تمام دانش‌آموزانی که باید در مدرسه باشند، شناسایی شوند.
چون در بحث آموزش حضوری، بچه‌ها راحت رصد می‌شوند ولی در آموزش غیرحضوری، ممکن است برخی دانش‌آموزان از چرخه آموزش دور مانده باشند. بر همین اساس باید دانش‌آموزی که به مدرسه نمی‌آید، رصد شود که چرا نمی‌آید و تأکید بر حضورش باشد و تأکید روی مهارت‌های سواد پایه و ارزیابی عملکردی دانش‌آموزان، توصیه جهانی است.
** دستورالعمل طرح جبران و تثبیت یادگیری به استان‌ها ارسال شد
* فارس: وزارت آموزش و پرورش ایران در این زمینه چه کرده است؟
این بحران مشترک بین‌المللی بین تمام نظام‌های آموزشی است و کاری که ما انجام دادیم، این بود که با مطالعه تجارب بین‌المللی سعی کردیم اولا در دستورالعملی که برای بازگشایی تهیه می‌کنیم و جلساتی که در سطح کشور و استان‌ها گرفتیم، که آخرین آن هم هفته گذشته با معاونان آموزش ابتدایی سراسر کشور بود بر ضرورت ارزیابی دقیق میزان یادگیری دانش‌آموزان تأکید کنیم.
یعنی همان نکته‌ای که شما به آن اشاره کردید. ممکن است در فضای مجازی، بیشتر خانواده‌های بچه‌ها به جای آنها تکالیف و امتحانات را انجام داده باشند یا مشارکت کرده باشند که اینها شناسایی شوند و معلمان تمرکز خودشان را روی یادگیری دانش‌آموزان و اندازه‌گیری یادگیری بگذارند.
همچنین قرار است فاز دوم طرح جبران و تثبیت، بر اساس نتایج ارزشیابی نوبت اول و عملکرد دانش‌آموزان در مدرسه اجرا شود که دستورالعمل آن را به سراسر کشور برای مرحله دوم فرستادیم و گفتیم دانش آموزانی که دارای ضعف تحصیلی هستند در طرح جبران و تثبیت، جلسات آموزش جبرانی داشته باشند که این ضعف‌ها تا حدودی جبران شود.
** افزایش دانش‌آموزان نیازمند تلاش بیشتر
* فارس: آیا تعداد دانش‌آموزان که «نیازمند تلاش بیشتر هستند» افزایش یافته است؟
بله همانطور که اشاره شد بیشتر شده است و معلمان بر اساس ارزیابی که انجام می‌دهند و علاوه بر آن، ارزشیابی نوبت اول، اقدام می‌کنند. البته ارزشیابی نوبت اول امسال در مدارس ابتدایی همه حضوری برگزار شد.
برای ارزشیابی پایانی هم تأکید کردیم که دانش‌آموزان، آزمون‌های عملکردی داشته باشند یعنی ارزیابی دقیق از آنها داشته باشیم تا میزان یادگیری را بسنجیم. برای پایه ششم هم مقرر شد که این ارزیابی به صورت منطقه‌ای و به شکل هماهنگ برگزار شود تا ارزیابی دقیق‌تری باشد و همه ارزیابی‌ها به صورت حضوری خواهد بود.
فارس: پس امتحانات دانش‌آموزان به صورت حضوری است. امسال که آموزش حضوری است، امتحانات پایه ششم، هماهنگ استانی برگزار نمی‌شود؟
بله امتحانات همه پایه‌ها حضوری است. ارزیابی پایه ششم، به صورت منطقه‌ای است؛ البته با توجه به اهمیت و ضرورت یک ارزیابی دقیق‌تر و اینکه بتوانیم سؤالات استانداردی را به صورت عملکردی داشته باشیم، از شورای عالی آموزش و پرورش درخواست کردیم امتحانات پایه ششم به صورت استانی برگزار شود که هنوز جوابی دریافت نکردیم و بر همین اساس در حال حاضر امتحانات پایه ششم به صورت منطقه‌ای است.
* فارس: طرح جبران و تثبیت از چه زمان آغاز می‌شود؟
پیش‌بینی ما این است که مرحله دوم طرح جبران و تثبیت، دو مرحله خواهد داشت یکی تا خرداد ماه است و دیگری برنامه تابستان است.
وزیر آموزش و پرورش گزارشی را به نهادهای مسؤول ارائه داد تا بتوانیم حمایت‌های لازم را داشته باشیم و کلاس‌های جبرانی را برگزار کنیم؛ گروه‌های جهادی اعلام آمادگی کردند که بتوانند به این برنامه جبرانی ویژه دانش‌آموزان بپیوندند که جزئیاتش را به‌زودی اعلام می‌کنیم.
همچنین برنامه‌ای را تحت عنوان «نذر آموزش» داریم که دانشجویان داوطلب هستند تا از ظرفیت‌شان برای جبران ضعف یادگیری دانش‌آموزان استفاده کنیم.
** اجرای طرح «نذر آموزش»
* فارس: طرح «نذر آموزش» از چه زمانی انجام می‌شود؟
فاز اول را در حال حاضر انجام می‌دهیم. البته برای تابستان هست. یک مشکلی که رصد کردیم این است که بیشترین مسأله را در حاشیه شهرهای بزرگ و سکونتگاه‌های غیرمجاز داریم چون در مناطق روستایی و عشایری سعی کردیم مدارس را باز نگه داریم و دانش‌آموزان ما از آموزش‌های حضوری برخوردار شدند.
در مناطق شهری و شهرهای بزرگ هم خانواده‌های مناطق برخوردار و خانواده‌های برخوردار تقریبا سعی کردند که در کنار بچه‌ها باشند و برایشان حمایت‌هایی را جهت یادگیری بهتر و مؤثرتر فراهم کنند. هرچند که همه اذعان دارند که آموزش به کودکان یک کار تخصصی است و از عهده هر کسی بر نمی‌آید. اما بیشترین آسیب را کودکان در خانواده‌های کمتر برخوردار مناطق شهری دیدند که مدارس تعطیل بود و این دانش‌آموزان نتوانستند از حمایت خانواده هم برای یادگیری برخوردار شوند و بیشترین ضعف را دارند.
یادگیری از دست رفته یک نسل به راحتی قابل جبران نیست و اگر به این مسأله با دید ملی نگاه نکنیم واقعا نسل آینده خصوصا کودکان در خانواده کمتر برخوردار، دچار مشکلات ماندگار در بحث یادگیری خواهند شد
سعی خواهیم کرد که حتما هم تمرکزمان روی دانش‌آموزان جامعه هدف باشد و هم از تمام ظرفیت‌ها استفاده کنیم تا بتوانیم این کار را جلو ببریم. در مرحله اول، وزیر آموزش و پرورش هم از این برنامه خیلی حمایت کردند و البته ما یک اعتبار کمی را توانستیم به استان‌ها برای جبران تثبیت ارسال کنیم ولی قطعا به اعتبارات خیلی بیشتر نیازمند هستیم که بتوانیم که این برنامه را جلو ببریم و به قول سازمان‌های بین‌المللی از یک فاجعه نسلی جلوگیری کنیم.
یادگیری از دست رفته یک نسل به راحتی قابل جبران نیست و اگر به این مسأله با دید ملی نگاه نکنیم واقعا نسل آینده خصوصا کودکان در خانواده کمتر برخوردار، دچار مشکلات ماندگار در بحث یادگیری خواهند شد و چه بسا به خاطر عدم یادگیری مهارت‌های سواد پایه زودتر چرخه آموزش را ترک کنند و باعث می‌شود تعداد تارکان تحصیل هم افزایش پیدا کند.
** تکرار پایه به صورت غیر تخصصی به دانش‌آموز ضربه می‌زند
* فارس: بعضی از خانواده‌ها می‌گویند فرزندشان در سال گذشته خوب درس را یاد نگرفته است و بهتر است تکرار پایه داشته باشد، آیا شما موافق تکرار پایه هستید؟
اگر بر اساس ارزشیابی‌هایی که معلم انجام می‌دهد واقعا یک دانش‌آموز مهارت‌هایی که در پایه‌اش هدفگذاری شده است، یاد نگرفته باشد، بهترین تصمیم و کمک به او این است که فرصت یادگیری مجدد داشته باشد.
اما اینکه خانواده‌ها بخواهند به صورت غیر تخصصی با تخمین و حدس این کار را انجام دهند، به روحیه بچه‌ها خیلی ضربه می‌خورد و به نظر می‌رسد علی‌رغم ضعف‌هایی بچه‌ها در این مدت به دلیل فقدان آموزش حضوری داشتند، چون در حال رشد هستند و سرعت یادگیری‌شان زیاد است، با یک برنامه هدفمند می‌شود از فرصت باقیمانده و فرصت تابستان استفاده کرد و نیاز به تکرار پایه نیست.
سال گذشته هم که طرح جبران و تثبیت را اجرا کردیم، بالای 90 درصد دانش‌آموزانی که در این طرح شرکت کردند توانستند در ارزیابی مجدد، ضعف‌ها را جبران کنند و نتایج خوبی بگیرند.
** استقبال از آموزش حضوری در دوره ابتدایی نزدیک 90 درصد شده است
* فارس: از 14 فروردین که مدارس باز شد، چقدر دانش‌آموزان ابتدایی از آموزش حضوری استقبال کردند؟
بازدید‌های روزانه طی یک برنامه کاملا منظم و سازمان‌دهی شده در تمام استان‌های کشور اتفاق می‌افتد و روزانه مرکز ارزیابی عملکرد کشور رصد می‌کند؛ علاوه بر آن سامانه رصد راه‌اندازی شده است که مدارس اطلاعات خود را بارگذاری می‌کنند و تعداد دانش‌آموزان حاضر و غایبین و دلیل غیبت را اعلام می‌کنند.
خوشبختانه استقبال در دوره ابتدایی نزدیک 90 درصد شده است. روزهای اول حدود 83، 84 درصد بود که البته هفته اول بودن، بعد از تعطیلات و آغاز ماه مبارک رمضان هم در این غیبت تأثیر داشت. اما خوشبختانه در پایان هفته گذشته هم در مجموعه بازدیدها و هم سامانه رصد اطلاعات مدرسه، استقبال حدود 90 درصد شده است.
این استقبال خیلی بیشتر از آن چیزی است که تصور می‌کردیم. معتقدیم خانواده‌ها به این نتیجه رسیدند که دور بودن بچه‌ها از مدرسه، آسیب‌هایی می‌زند که غیر قابل جبران است.
** ساعت مدارس باید کامل باشد
* فارس: بعضی از مدارس، باز هم بچه‌ها را گروه‌بندی کردند، آیا این اقدام درست است؟ یعنی بعضی دانش‌آموزان در همین مدت اخیر هم یک ساعت و نیم در روز به مدرس می‌رفتند.
مدارس باید مطابق دستورالعمل اقدام کنند و دستورالعمل هم با هماهنگی وزارت بهداشت تهیه شده است. بر این اساس باید بچه‌ها ماسک داشته باشند اما نیاز به گروه‌بندی بچه‌ها، طبق پروتکل نیست.
در عید امسال هم خانواده‌ها نشان دادند که نگران زیادی ندارند و تمام مکان‌های مسافرتی که رفتند بدون هیچ محدودیتی فرزندان‌شان را با خودشان بردند و در تمام اماکن عمومی هم بدون محدودیت حضور داشتند. خوشبختانه قریب به اکثریت خانواده‌ها بر این مسأله و نگرانی‌شان غلبه کردند.
بر همین اساس، ساعت مدارس باید کامل باشد و یک ساعت و نیم ساعت مؤثری نیست و طبیعتا همه مدارس باید بر اساس دستورالعمل ابلاغ شده، آموزش کلاسی را برگزار کنند.
** یک مقدار تطبیق دادن دانش‌آموزان با شرایط و مقررات کار سختی است
* فارس: از روزی که آموزش کاملا حضوری شده است، برخوردهایی با دانش‌آموزان در فضای مجازی منعکس شده است از تنبیه بدنی دانش‌آموز تا قیچی کردن مو؛ هرچند کم بوده است اما وجود دارد. شما طرح خشونت‌زدایی در مدارس ابتدایی را هم پیش‌بینی کردید، آن طرح به کجا انجامید؟
در هر کاری و هر صنفی، ممکن است مواردی از عملکردها وجود داشته باشد که مطابق دستورالعمل‌ها و موازین نباشد. اما واقعیت این است که چنین اتفاقاتی نباید ما را از خدمات بسیار ارزشمندی که جامعه معلمان در این دو سال گذشته انجام دادند، غافل کند؛ آنها فداکارانه و با ایثار وقت صرف کردند و با سختی بسیار زیاد، بدون اینکه آمادگی داشته باشند، آموزش‌هایی را دادند. بچه‌ها هم دو سال از مدرسه دور بودند و یک مقدار از نظام مدرسه فاصله گرفتند. می‌خواهم بگویم اگر موارد این چنینی باشد، پیگیری‌ها لازم خواهد شد.
مشکلات دوری از مدرسه طبق گزارش‌های جهانی در همه کشورها مشاهده شده است چون دانش‌آموزان وقتی که به طور عادی به مدرسه می‌رفتند به نظم عادت کرده بودند. ساعت معینی از خواب بیدار می‌شدند و شب‌ها به موقع می‌خوابیدند
درباره طرح خشونت‌زدایی باید بگویم که به شروع کرونا و تعطیلی آموزشی خورد طبیعتا نیازمند این هست که مجددا پیگیری کنیم. اما آن چیزی که همواره در آموزش و پرورش مورد تأکید بوده و اکنون هم در بازگشایی اخیر مورد تأکید هست این بوده که همه کادر مدرسه و معلمان، حواسشان به بهداشت روانی دانش‌آموزان باشد و نگرانی‌شان را درک کنند.
در هر صورت یک مقدار تطبیق دادن دانش‌آموزان با شرایط و مقررات کار سختی است و نیاز به صبر، حوصله و بردباری دارد. قطعا باید با نگاه تربیتی مهرآمیز اگر مواردی لازم است، پیگیری شود.
البته این را بگویم که مشکلات دوری از مدرسه طبق گزارش‌های جهانی در همه کشورها مشاهده شده است چون دانش‌آموزان وقتی که به طور عادی به مدرسه می‌رفتند به نظم عادت کرده بودند. ساعت معینی از خواب بیدار می‌شدند و شب‌ها به موقع می‌خوابیدند.
فضای مجازی موجب شد که بچه ها روزها بخوابند و شب‌ها در فضای مجازی باشند و این موضوع، یک مقدار نظم زندگی را به هم ریخته است؛ از جمله تطبیق دادن با قوانین و مقررات است که در دو سال گذشته عادت نکردند.
در کنار اینکه تأکید داریم بچه‌ها در مدرسه باید زندگی کردن را یاد بگیرند؛ هدف از حضور بچه‌ها در مدرسه این است که از نظر تربیتی رشد کنند و بالنده شوند و این اتفاق نمی‌افتد مگر در گروی یک تعامل محبت‌آمیز و با ملاطفت و تأثیرگذار از طرف تمام کادر مدرسه و من جمله مربیان عزیز که امیدوارم رعایت شود و ما هم این برنامه را در سال آینده پیگیری می‌کنیم.
