تهوع، نوعی ناراحتی شکمی است که اغلب قبل از استفراغ ایجاد می شود. استفراغ، خالی کردن محتویات معده با فشار (پرتاب کردن) به صورت اختیاری یا غیر اختیاری از طریق دهان است.
چه چیزی باعث تهوع یا استفراغ می شود؟
تهوع و استفراغ بیماری نیستند بلکه نشانه شرایط بسیاری ازجمله موارد زیر می توانند باشند:
- تهوع مسافرت یا دریازدگی
- مراحل اولیه بارداری (تهوع تقریبا در ۵۰ تا ۹۰ درصد از کل حاملگی ها و استفراغ در ۲۵ تا ۵۵ درصد زنان باردار رخ می دهد)
- استفراغ ناشی از مصرف دارو
- درد شدید
- استرس احساسی از جمله ترس
- بیماری های کیسه صفرا
- مسمومیت های غذایی
- عفونت ها (مانند آنفلوآنزای معده)
- پرخوری
- واکنش به بوهای خاص
- حمله قلبی
- صدمه یا آسیب مغزی
- تومور مغزی
- زخم معده
- برخی انواع سرطان
- بولیمیا یا سایر اختلالات روانی
- گاستروپارزی یا تخلیه آهسته معده (وضعیتی که در مبتلایان به دیابت مشاهده می شود)
- مصرف سموم یا مقادیر بیش از حد الکل
- انسداد روده
- آپاندیسیت
علل استفراغ با توجه به سن متفاوت است. در کودکان استفراغ ناشی از عفونت ویروسی، مسمومیت غذایی، حساسیت به شیر، تهوع مسافرت، پرخوری یا تغذیه بیش از حد، سرفه، یا انسداد روده و بیماری هایی که کودک در آن تب دارد باشد بیشتر رایج است.
زمان تهوع یا استفراغ می تواند نشان دهنده علت آن باشد. حالت تهوع یا استفراغ اگر بلافاصله پس از غذا خوردن ظاهر شود ممکن است در اثر مسمومیت غذایی، گاستریت (التهاب دیواره معده)، زخم یا بولیمیا ایجاد شده باشد. تهوع یا استفراغ یک تا هشت ساعت پس از غذا نیز ممکن است نشان دهنده مسمومیت غذایی باشد. با این حال برخی باکتری های حاصل از مواد غذایی مانند سالمونلا می توانند پس از مدت زمان طولانی تری ایجاد علائم نمایند.
آیا استفراغ مضر است؟
معمولا استفراغ بی ضرر است، اما می تواند نشانه بیماری جدی تری باشد. بیماری های جدی که ممکن است منجر به حالت تهوع یا استفراغ شود شامل صدمات مغزی، مننژیت (عفونت پرده های غشایی مغز)، انسداد روده، آپاندیسیت و تومورهای مغزی هستند.
نگرانی دیگر، کم شدن آب بدن است. خطر کمبود آب بدن در بزرگسالان کمتر است زیرا معمولا می توانند علائم کم آبی بدن (مانند افزایش تشنگی و خشکی لب یا دهان) را تشخیص دهند. اما کودکان خردسال بیشتر در معرض خطر کم آبی بدن هستند، به ویژه اگر اسهال نیز داشته باشند، زیرا اغلب آنها قادر به گفتن علائم کم آبی نیستند. بزرگسالانی که از کودک بیمار مراقبت می کنند باید از علائم قابل مشاهده کم آبی بدن آگاهی داشته باشند: خشکی لب و دهان، چشم های گود افتاده و تنفس یا نبض سریع. در شیرخواران نیز مراقب کاهش ادرار و فونتانل گود افتاده (نقطه نرم در بالای سر کودک) باشید.
استفراغ مکرر در دوران بارداری می تواند به یک وضعیت جدی به نام hyperemesis gravidarum (استفراغ شدید حاملگی) منجر شود که در آن مادر ممکن است دچار عدم تعادل مایعات و مواد معدنی شود که این می تواند زندگی او یا فرزند متولد نشده وی را به خطر بی اندازد.
در مواقع نادر، استفراغ شدید می تواند دیواره مری را پاره کند، که به عنوان پارگی مالوری-ویس نیز شناخته می شود. اگر مری پارگی داشته باشد به آن سندرم بورهیو گفته می شود و یک مورد اورژانسی پزشکی است.
چه موقع در مورد حالت تهوع و استفراغ به پزشک مراجعه کنیم؟
توجه داشته باشید که در موارد اورژانسی بایستی فورا به نزدیک ترین مرکز درمانی مراجعه کنید.
این موارد عبارتند از :
- وجود خون در استفراغ (قرمز روشن بوده یا در ظاهر شبیه “دانه های قهوه”باشد)
- سردرد شدید یا سفت شدن گردن
- بی حالی، گیجی یا کاهش هوشیاری
- درد شدید شکم
- اسهال
- تنفس یا نبض تند
اگر هریک از وضعیت هایی که در ادامه مطالعه می کنید پیش آمد بایستی با پزشک متخصص داخلی مشورت کنید.
پس از معاینه و انجام بررسی های لازم در صورت نیاز شما به فوق تخصص گوارش ارجاع داده خواهید شد.
- اگر حالت تهوع بیش از چند روز ادامه پیدا کند یا احتمال بارداری وجود داشته باشد.
- اگر درمان خانگی افاقه نکند، بدن با کمبود آب روبرو شود یا آسیب مشخصی رخ داده باشد (مانند ضربه به سر یا عفونت) که ممکن باشد باعث استفراغ شده باشد.
- در بزرگسالان در صورت بروز استفراغ بیش از یک روز، طول کشیدن اسهال و استفراغ به بیش از ۲۴ ساعت یا وقتی علائم کم آبی بدن وجود داشته باشد.
- در رابطه با نوزاد یا کودک زیر شش سال:
در صورتی که استفراغ وی بیش از چند ساعت طول بکشد
اسهال داشته باشد
علائم کم آبی بدن قابل مشاهده باشد
دچار تب شده باشد
یا اگر کودک ۴-۶ ساعت ادرار نکرده باشد
مراجعه به نزدیکترین مرکز درمانی یا پزشک متخصص کودکان را فراموش نکنید.
اگر استفراغ یک روز طول بکشد
اسهال همراه با استفراغ بیش از ۲۴ ساعت به طول بیانجامد
علائم کم آبی بدن قابل مشاهده باشد
تب بالاتر از ۳۸ درجه
یا کودک شش ساعت ادرار نکرده باشد
مراجعه به نزدیکترین مرکز درمانی یا پزشک متخصص کودکان را فراموش نکنید.
درمان استفراغ
درمان استفراغ (صرف نظر از سن و علت) شامل موارد زیر است:
- نوشیدن تدریجی مقادیر بیشتر مایعات شفاف
- اجتناب از مواد غذایی جامد تا پایان دوره استفراغ
- اگر استفراغ و اسهال بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد، برای جلوگیری و درمان کم آبی باید از محلول او آر اِس خوراکی مانند Pedialyte استفاده شود.
- زنان باردار که دچار تهوع صبحگاهی می شوند می توانند قبل از خواب مقداری کراکر بخورند یا قبل از خواب، یک وعده غذایی با پروتئین بالا (گوشت بدون چربی یا پنیر) داشته باشند.
- استفراغ مرتبط با درمان سرطان اغلب با نوعی دیگر از داروها قابل درمان است. همچنین داروهای با و بدون نسخه نیز وجود دارند که می توانند برای کنترل استفراغ مرتبط با بارداری، تهوع مسافرت و برخی از انواع سرگیجه مورد استفاده قرار گیرند. اما قبل از استفاده از هر یک از این روش های درمانی با پزشک مشورت کنید.
چگونه می توان از حالت تهوع جلوگیری کرد؟
روش های مختلفی وجود دارد که می توان برای جلوگیری از بروز تهوع امتحان کرد:
- به جای سه وعده غذایی بزرگ، در طول روز وعده های غذایی کوچک بخورید.
- آهسته غذا بخورید.
- از خوردن غذاهایی که هضمشان سخت است اجتناب کنید.
- در صورتی که با خوردن غذاهای داغ یا گرم به شما حالت تهوع دست می دهد، از غذاهای سرد یا با دمای اتاق استفاده کنید.
- پس از خوردن استراحت نمایید به طوری که سر حدود ۳ سانتی متر بالاتر از پاها قرار بگیرد.
- به جای نوشیدن مایعات در حین وعده های غذایی، بین وعده های غذایی خود نوشیدنی میل کنید.
- سعی نمایید وقتی احساس تهوع کمتری می کنید غذا بخورید.
چگونه می توانم زمانی که تهوع دارم از استفراغ جلوگیری کنم؟
وقتی حالت تهوع شروع می شود، می توانید با این راهکارها از استفراغ جلوگیری کنید:
- نوشیدن مقداری مایعات شفاف و شیرین مانند نوشابه یا آب میوه
(به جز آب پرتقال و گریپ فروت، زیرا این نوشیدنی ها خیلی اسیدی هستند)
- استراحت کردن یا در حالت نشسته یا در موقعیت دراز کشیده قرار گرفتن.
فعالیت ممکن است حالت تهوع را بدتر کند و یا منجر به استفراغ شود.
برای جلوگیری از تهوع و استفراغ در کودکان:
