افتتاح تالار رودکی با حضور محمدرضا شاه پهلوی و فرح
تالار وحدت که پس از انقلاب به تالار رودکی تغییر نام داده شد، در سال ۱۳۴۶ با حضور محمدرضا شاه پهلوی در تهران افتتاح شد. این تالار توسط اوژن آفتاندلیانس بر اساس مدل نمونهٔ اپرا هال وین ساخته شده است.
رویداد۲۴ علیرضا نجفی: تصویر ثبت شده در در تاریخ ۳ آبان ۱۳۴۶ که محمدرضا شاه پهلوی و فرح دیبا در مراسم افتتاح تالار رودکی (تالار وحدت) حضور داشتند. اسدالله علم، امیرعباس هویدا و اردشیر زاهدی نیز در عکس مشخص هستند.
تاسیس تالار وحدت اتفاق مهمی در تاریخ فرهنگی ایران بود. عده‌ای از تکنوکرات‌های پهلوی دوم، مانند امیرعباس هویدا که در اروپا و آمریکا تحصیل کرده بودند و با ادبیات و هنر جهان آشنا بودند، می‌دانستند که در شهر‌های مدرن جهان اپرا، باله و کنسرت‌های موسیقی هنری برگزار می‌شود و اساسا دولت‌های جدید وظیفه دارند بودجه‌ای برای پرورش هنری شهروندان در نظر بگیرند که از هنر فاخر که بازاری در میان عامه ندارد، حمایت کند.
تا پیش از این مردم تهران به این ساختمان نیمه‌کاره در خیابان ارفع که شروع کار آن از سال ۱۳۳۶ پایه‌ریزی شده بود، اُپرای تهران می‌گفتند، اما فرایند سرعت‌بخشی به دوره سوم برنامه‌ریزی عمرانی کشور به سرعت عمل یک‌ساله آن منجر شد و تاسیس تالار رودکی کلید خورد.
سال ۱۳۴۰ که تأسیس تالار اُپرا به فکر اهالی وزارت فرهنگ و هنر رسید، رشد جمعیت مردم تهران حدود ۲ میلیون نفر بود و مراکز تفریحی شهر را باشگاه‌های شبانه، سینماها، تئاتر‌ها و قهوه‌خانه‌ها تشکیل می‌داد و جای خالی تالاری برای هنر فاخر حس می‌شد.
بیشتر بخوانید: افتتاح سعدیه توسط محمدرضا شاه پهلوی
هزینه تالار از محل بودجه عمومی تامین می‌شد و زیر نظر و تحت اختیار وزارت فرهنگ و هنر بود. این پروژه در یک سال آخر با عجله ساخته شد و به اتمام رسید. با استناد به اسناد و اخبار موجود از میانه آبان ۱۳۴۵ قرارداد‌هایی بین دفتر فنی مهندسی آفتاندیلیان واقع در خیابان فرانسه تهران با وزارت فرهنگ و هنر بسته شد تا این مکان به هر صورت پیش از روز چهارم آبان ۱۳۴۶ افتتاح شود.
به گزارش رویداد۲۴ در سال ۱۳۴۶ نامه‌ای از طرف وزیر فرهنگ و هنر وقت برای عده‌ای از صاحب نظران فرستاده شد تا به مناسبت افتتاح تالار بزرگی برای اجرای برنامه‌های شعر و موسیقی در تهران اسم مناسبی انتخاب شود. به اتفاق آرای محمود حسابی، مهدی برکشلی، رضازاده شفق، رعدی آذرخشی، ذبیح‌الله صفا، بدیع‌الزمان فروزانفر، محمد محیط طباطبائی، مجتبی مینوی، پرویز ناتل خانلری و عده‌ای دیگر، نام تالار رودکی انتخاب شد.
تالار رودکی در روز چهارم آبان ۱۳۴۶ با نمایش اُپرای «زال و رودابه» اثر ثمین باغچه‌بان و «جشن دهقان» ساخته حسین پژمان افتتاح شود. همچنین یکی از مشهورترین خوانندگان ایران یعنی «سیمین غانم» سمفونی «مرد من» را در روز افتتاحیه آن در تالار اجرا کرد. تالار رودکی و دیگر مراکز فرهنگی تهران که امروز به عنوان میراث فرهنگی می‌شناسیم ثمره ثروت فرهنگی بر آمده از دهه ۱۳۴۰ شمسی است.
اگر به چند دهه قبل‌تر برگردیم و بخواهیم رنسانس فرهنگی ایران را از دوره مشروطه حساب کنیم، باز هم در دهه ۱۳۴۰ است که مجموعه‌ای کم‌سابقه از اماکن و مراکز فرهنگی به ثمر رسید. به علت همزمانی تحولات هنری فرهنگی با مدرنیزاسیون برآمده از معماری و شهرسازی، تاسیس چنین مکان‌هایی اثرات عمیقی بر هنر و فرهنگ مدرنیستی در ایران داشت.
یکی از چالش‌های تالار رودکی بلیت‌های افتخاری وزارت فرهنگ بود که هنردوستان بسیاری را از تماشای آثار تالار رودکی محروم می‌کرد اما اجرای برنامه‌های هنری اعم از اپرا و باله، تالار رودکی را به یکی از محبوب‌ترین مکان‌های روشنفکران و اهالی هنر در ایران تبدیل کرد.
فضای هنری و فرهنگی ایران در دهه ۴۰
هدف تالار رودکی آشنا کردن عموم با هنر موسیقی و هنر نمایشی ایران و جهان بالا بردن سطح فرهنگ و هنر ملی و گسترش و تعمیم پدیده‌های هنری جدید جهانی بود و از وظایف خود می‌دید تا اجرا‌هایی از آثار آهنگسازان و نمایش نویسان جهان را در قالب اجرای موسیقی سمفونی، اُپرا، باله، تئاتر و رقص‌های ملی و محلی به مخاطب ایرانی نشان دهد. اولین بار بود که در تهران این اهداف و وظایف در کنار هم و به صورت متمرکز در یک‌جا به ثمر می‌رسید و پیش از آن، این بار فرهنگی به شکل محدود به عهده اداره هنر‌های دراماتیک وابسته به هنر‌های زیبای کشور بود.
تا پیش از آن فضای نمایشی در پایتخت بیشتر تئاتر‌های تخیلی و سینما‌های لاله‌زاری بود، این برنامه‌ها سلیقه تهرانی‌ها را تغییر داد و حتی منجر به تغییر پوشش شهروندی نیز شد. در هیچ دوره از تاریخ تهران از مشروطه به بعد، به اندازه این ده سال یعنی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ تغییر در شیوه زندگی و زیست مردمان ایران با این سرعت صورت نگرفته بود.
مهندسی فرهنگی تهران در این دهه بر ۲۶ مرکز فرهنگی بود. هرچند که در چند جای دیگر نیز همزمان فعالیت‌های فرهنگی انجام می‌شد، اما با تالار رودکی بود که نوعی هنر مقایسه‌ای به وجود آمد و ناگهان در تهران هنر‌های تجسمی تئاتر رقص و موسیقی و ادبیات زیر یک سقف رفت.
با وجود تالار رودکی، تعداد زیادی از هنرمندان معروف جهان فراخوانده شدند تا تصویر جدیدی از ایران فرهنگی به نمایش دربیاید. عوامل دست‌اندرکار با الگو‌های نوظهور پوسترسازی و عکاسی موسیقی را به هنر‌های تجسمی پیوند دادند و نگرش تازه‌ای در گرافیک مطرح کردند.
بعد از شروع به کار تالار رودکی، سقوط امپراتوری موسیقی لاله‌زاری (مطربی) به وجود آمد و مدتی بعد ارتباط مستقیمی بین موسیقی تهران و موسیقی جهان برقرار شد. برنامه‌های اپرا، باله، ارکستر‌های سمفونی، رقص‌های محلی نسل دیگری از جوانان تهران را تربیت می‌کرد.
بیشتر بخوانید: بازسازی آرامگاه فردوسی در دوره رضا شاه پهلوی
ایده ساخت این تالار را فرح پهلوی از مشاوران فرهنگی خود شنید و به شاه پیشنهاد کرد. در واقع شاه با تأسیس سازمان هنری تالار رودکی و رویکرد آن به مدرنیستی آن می‌خواست تا مهمترین نماد فرهنگی عصر انقلاب سفید را مهیا کند در عین حال تلاش می‌شد تا افکار عمومی رویکرد دقیق و درستی به فرهنگ ملی و موسیقی و آواز ایران داشته باشد.
با افتتاح این تالار هفت طبقه که سه طبقه آن گنجایش حدود هزار نفر را داشت، پادشاه یونان و ملکه، هیات رئیسه اتحاد جماهیر شوروی، رییس جمهور رومانی و بانو، رئیس جمهور چکسلواکی و بانو، امیر کویت، رئیس جمهور مجارستان و بانو، رئیس جمهور بلغارستان، خواننده‌ها، موسیقیدان‌ها، خبرنگاران، عکاسان و کارگزاران فرهنگی از نقاط جهان به تهران دعوت شدند. در طول این سال‌ها و تاریخ تهران، مکانی مثل تالار رودکی نتوانسته بود این همه طراح، نقاش، روزنامه‌نگار، خواننده، نوازنده، عکاس، نورپرداز و بازیگر را دور هم جمع کند.
این مجموعه از دو بخش تالار بزرگ و کوچک تشکیل می‌شد و از ابتدا قصد بر این بود که برنامه‌های معمولی موسیقی را در تالار کوچک و برنامه‌های بزرگ را در تالار بزرگ به نمایش در بیاورند. اگر گنجایش تماشاچیان در تالار بزرگ را در حدود ۷۵۰ نفر در نظر بگیریم، گنجایش تالار کوچک حدود ۲۵۰ نفر بود و از ابتدای تأسیس، تالار کوچک به سخنرانی‌ها، بحث و گفت‌وگو درباره موسیقی و اجرای برنامه‌های ایرانی اختصاص داشت. بخش اداری نیز در طبقات تالار کوچک بود و کار‌های وابسته به امور موسیقی را انجام می‌داد.
بیشتر بخوانید: تاسیس کاخ جوانان در ایران
طی سال‌های متمادی تعداد زیادی داوطلب به این واحد اداری می‌آمدند و آموزش می‌دیدند. افراد می‌توانستند با داشتن برگ پایان خدمت یا معافیت غیر پزشکی، داشتن حداقل گواهینامه پایان پنجم متوسطه نظام قدیم یا معادل آن در نظام جدید و دانستن زبان خارجه (انگلیسی آلمانی فرانسه) در حد دیپلم متوسطه و داشتن سن بین ۱۸ تا ۲۶ سال، یک دوره آموزش آواز ببینید و در گروه کُر ارکستر سمفونیک تهران استخدام شوند. این داوطلبان مدت دوره‌ای که زیر نظر استادان با تجربه ایرانی و خارجی می‌گذراندند با ادبیات موسیقی پرورش صدا، تاریخ موسیقی سلفژ و تئوری موسیقی آشنا می‌شدند. برای نخستین بار تئوری‌ها و پراتیک‌های گوناگون در بروشورها، برنامه‌ها، کاتالوگ‌ها و اخبار به صورت روتین در یک مرکز هنری به وجود آمد.
همچنین برای آنکه اخبار بیشتری در اختیار تماشاگران قرار بگیرد، برنامه تالار رودکی در چهار برگ منتشر شد و با حضور محمود خوشنام در سمت مدیر روابط عمومی تالار این بولتن داخلی پس از ۹ شماره در تیر ماه ۱۳۵۰ تبدیل به نخستین جلد مجله با طرح صورت دکتر محمد معین، اثر صادق بریرانی درآمد و گرافیک شماره دوم به بعد را نیز مرتضی ممیز انجام می‌داد.
تالار رودکی پس از انقلاب تالار وحدت نام گرفت و هنوز یکی از مجهزترین سالن‌های تئاتر ایران است. اما برنامه‌های هنری و فرهنگی مانند سابق در آن اجرا نمی‌شود و حتی چند سال پیش نمایشگاهی از خودرو‌های لوکس در آن برگزار کردند که چنین رویدادی به خوبی استحاله یک مرکز هنری به بنگاهی اقتصادی را نشان می‌دهد. حتی جشنواره مد و لباس هم در این مکان برگزار شده است.
