با توجه به این مهم که اعتقادات اعم از صحت و سقم می‌باشد چه بسا بعضی از این اداب و رسوم‌ها از مصادیق خرافات باشند، اما نمی‌توان به یکباره همه آداب و رسوم را متهم به خرافه‌گرایی کرد و باید در ریشه‌ها و خواستگاه‌های آن‌ها دقت کرد و با توجه به آن به قضاوت نشست. بسیاری از آداب و رسوم‌ها ریشه در تعالیم وحیانی انبیاء الهی دارد.

حجت قبل از خلقت است

باید به این نکته توجه  کرد که قبل از خلقت نوع بشر، خداوند ابتدا حجت خویش را خلق نموده است. و یکی از شئون مهم بشر، زندگی اجتماعی انسان است.

بی‌شک مهم‌ترین تاثیرات در فرهنگ‌ها مرهون تلاش انبیا در طول تاریخ بوده است؛ زیرا یکی از شئون مهم انبیا الهی در میان جامعه بشری فرهنگ سازی ایشان است؛ و فرهنگ صحیح یکی از حیثیات امر هدایت است. از این رو بسیاری از فرهنگ‌ها و آداب رسوم کهن که در اقوام مختلف موجود بوده ریشه‌ای وحیانی دارد، البته نباید از نظر دور داشت که برخی آداب و رسوم هایی که منشا پیدایش آن انبیای الهی بوده اند؛ در طول تاریخ دستخوش دگرگونی های مختلف شده است و با خرافه مخلوط شده است.

نوروز از جمله آداب و رسومی است که از باستان تا به امروز باقی مانده است. هرچند نوروز از آداب و رسومی است که ریشه در اعتقادات صواب دارد اما آغشته به خرافاتی هم شده است که از جمله آن خرافه‌ها می‌توان نحوست روز سیزدهم را نام برد.

نوروز مورد تایید اهل بیت

اما اصل نوروز ریشه در فرهنگ‌سازی انبیا و پیامبران گذشته دارد؛ چراکه نوروز در نزد اهل بیت علیهم السلام مورد تخطئه و نهی قرار نگرفته است. قابل توجه است که برخی از رسوم ایران باستان در نگاه ائمه معصومین (ع) مغایر با فرهنگ و سنت حنیف ابراهیم معرفی شده است، اما نوروز با حنیفیت ابراهیم خلیل الله مغایرتی ندارد. بنابر این در نزد ایرانیان آداب رسوم باستانی با توجه به تایید اهل بیت دارای ارزش و اعتبار خواهد بود و الا صرف باستانی بودن یک آداب و رسوم به خودی خود ارزش نیست.

باید توجه داشت که آداب و رسوم و فرهنگ با یک شی عتیقه بسیار متفاوت است. ممکن است یک کوزه گلی که از گذشته دور تا به امروز به ما رسیده است ارزشی باستانی داشته باشد؛ نباید ارزشی که برای اشیاء عتیقه وجود دارد باعث خلط این موضوع شود که هرچیزی که مربوط به گذشته است ارزشمند می‌باشد. چه بسا سنت هایی که در گذشته چه ایران باستان و چه عرب جاهلی وجود داشته که خرافه محض باشد.

نوروز در کلمات اهل بیت در حد بالایی مدح شده است و هرچند که در روایات از آن تعبیر به عید نشده است. از این رو برای نورز قائل به ارزش هستیم.

مدح بلند نوروز در فرمایشات اهل بیت علیهم السلام

تعابیری که در روایات از نوروز شده تعابیری بلند است؛ باید به این نکته توجه داشت که تعریف اهل بیت از یک موضوع مانند نوروز نشان‌دهنده حقیقتی در آن مطلب است و نباید این گمان به ذهن رجوع کند که اهل بیت قصد داشتند نوعی هم‌خوانی با آموزه های اسلام یا نوعی جهت‌دهی به یک سنت قدیمی ایجاد کنند.

بالاترین و مهمترین آموزه اسلام و قرآن که حتی توحید را هم تحت الشعاع خود قرار می‌دهد بحث ولایت علی علیه السلام است. به حدی که اگر شخصی سال‌ها به عبادت بپردازد ولی ولایت و وصایت آن حضرت را معتقد نباشد اعمال او، نماز او و موحد بودن او برایش سودی نخواهد داشت. از این رو ولایت بالاترین آموزه دینی اسلام است. نوروز در روایات پیوندی مهم با ولایت علی علیه السلام دارد.

نوروز از اسماء امیرالمومنین علی علیه السلام

از نبی مکرم اسلام روایت است که برای علی علیه السلام هفده اسم است نزد عرب «علی» نزد مادرش«حَیْدَرَةُ» در تورات الیا در انجیل «بریا» در زبور«قریا» در روم «بظرسیا» و نزد فارس‌ها «نوروز»و ... است.

نوروز روز بیعت با امیرالمومنین

نوروز روزی است که با علی علیه السلام بیعت شد. نوروز روز ولایت است. امام صادق علیه السلام فرمودند: «نوروز روزی است که پیامبر امر کردند که اصحاب با علی علیه السلام بیعت کنند. از انجاییکه علی علیه السلام امیر مومنین است، نوروز روزی است که از جنیان بر ولایت علی علیه السلام بیعت گرفته شد؛ نوروز روزی است که در آن برای امیر المونین بیعت گرفته شد و در نورز بیعت دوم واقع شد» معلوم است که در نوروز دوبار برای امیر المومنین بیعت گرفته شده است.

نوروز روز برائت از دشمنان خداوند و اهل بیت (ع)

نوروز روزی است که بزرگ‌ترین دشمنان خدا در آن روز نابود شده‌اند و روزی است که در آینده خبیث‌ترین دشمنان خاندان وحی در نوروز به هلاکت خواهند رسید، لذا می‌توان گفت نوروز روز هدم کجی‌ها و نابودی دروغ‌های بزرگ است.

در روایت شریف آمده است: «نوروز روزی است که امیر المومنین علی علیه السلام بر شانه رسول الله رفت و بت‌های قریش را سرنگون ساخت و در نوروز بود که حضرت ابراهیم بت‌ها را شکستند. نوروز همان روزی است که رهبر خوارج «ذی الثدیه» به درک واصل شد و امیرالمومنین بر خوارج پیروز شد. در نوروز حضرت قائم که خداوند ظهورش را نزدیک بگرداند بر دجال پیروز می‌شود و در کوفه دجال را به دار خواهد آویخت و هیچ نوروزی نیست الا اینکه ما اهل بیت متوقع ظهور امام زمان در آن هستیم»

نوروز برای اهل بیت است

شاید در تصور ما این باشد که ایام خاصی متعلق به اهل بیت است مثل نیمه شعبان یا روز غدیر و یا روزی مثل روز عاشورا، اما حقیقت این نیست. نوروز هم متعلق به اهل بیت عصمت و طهارت می‌باشد، لذا ادعای اینکه نوروز خاص ایرانیان است با روایات تطبیق نمی‌کند در این روایت بسیار جالب می‌خوانیم: «نوروز از ایام ما می‌باشد و از ایام شیعیان ما است این روز را عجم حفظ کرد و شما (منظور عرب) آن را ضایع کردید...»

علاوه بر این که نوروز روز اهل بیت است روزی است که توقع ظهور امام زمان نیز در این روز می‌رود که در سطور گذشته به آن اشاره شد، اما نکته‌ای بسیار جالب در این روایت تعریف و تمجید بی‌نهایت بالا از فارس یعنی ایرانیان می‌باشد. به نظر می‌آید که این بزرگترین تعریف از یک قوم توسط اهل بیت باشد.

ایران باستان محب اهل بیت بوده است

زمانی که یک آیین یا آداب رسوم بعد از چند هزار سال هنوز زنده است، دلالت بر اهمیت ویژه آن آیین یا آداب و رسوم می‌کند و عمیق بودن این رسم یا آیین را در نهاد آن ملت می‌رساند که باعث شده است بعد از هزاران سال هنوز زنده باشد. مانند ایام شهادت حضرات معصومین که بعد از گذشت صدها سال هم چنان زنده و پا برجاست بالاخص ایام شهادت امام حسین علیه السلام و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها.

نوروز سالیان طولانی است که در میان ایرانیان بوده است شاید بیش از چهار هزار سال. با توجه به ریشه نوروز در اعماق تاریخ ایران زمین، و علت بزرگی این روز نزد ایرانیان با توجه به فرمایش امام صادق علیه السلام می‌توان چنین نتیجه گرفت که ایرانیان همواره حفظ کننده و احیاگر حقیقت بوده‌اند. نوروز سمبل اوج محبت و دوستی ایرانیان به اهل بیت خاصه امیرالمومنین علیه السلام است. و چه تعبیر ظریفی را امام صادق علیه السلام به کار بردند؛ اینکه نوروز روزی برای ما و شیعیان ما است که ایرانیان آن را حفظ کردند.

نوروز؛ شاهد شیفتگی ذاتی ایرانیان به امیرالمومنین

ایرانیان باستان، روزی را بزرگ داشتند که درآن روز قرار بود که از همه برای امیرالمومنین بیعت گرفته شود. نمی‌توان گفت این هم‌خوانی بین رسم ایرانیان و اموزه‌های شیعه اتفاقی است و گذشتگان فارس از اهمیت ویژه این روز بی‌خبر بوده‌اند؛ چراکه امام علیه السلام می‌فرماید «فارس‌ها این روز را حفظ کردند» از این رو شیفتگی ذاتی ایرانیان به امیرالمومنین باعث شده است که ایران، اسلام و نهایتا شیعه را بپذیرد و نوروز شاهدی بزرگ بر این مدعا است.

اهل بیت، نوروز و ایران سه واژه‌ای که با یکدیگر عجین شده‌اند

برخی حمله یک سری عرب به رهبری انسانی جاهل و غاصب را علت هدایت ایران به نور اهل بیت دانستند که این امر هم جفا به اهل بیت است و هم نادیده گرفتن شأن بلند ایرانیان. نمی‌توان خردورزی ایرانیان را در قبول کردن اهل بیت نادیده گرفت و تشیع ایرانیان را به چند سال حکومت یک سلسله در ایران منحصر کرد.

به هر حال ایران از باستان تا کنون سرزمین اهل بیت بوده و هست و ان‌شاءالله خواهد بود کما اینکه در روایات ظهور حضرت مهدی این امر روشن است که ایران سرزمین یاوران حضرت مهدی است. اهل بیت، نوروز و ایران سه واژه‌ای هستند که با یکدیگر عجین شده‌اند. هرجا نامی از ایران برده می‌شود محبت و ارادت به اهل بیت نیز همراه آن به ذهن شنونده متبادر می‌شود. ایران، در موسم‌های شادی اهل بیت شاد است و در زمان‌های عزای اهل بیت یک پارچه عزادار است.

دوستی با اهل بیت اجر رسالت است

ایرانیان بارها نشان داده‌اند که دوستی با اهل بیت را با هیچ چیزی عوض نخواهند کرد هرچند که در این راه سنگین‌ترین هزینه‌ها را پرداخت کنند. هرگاه نوروز با محرم قرین شده است دسته جات عزاداری برپاشده و پرچم‌های سیاه بر افراشته است.

نوروز یعنی پایبندی ایرانیان به ولایت علی علیه السلام. نوروز یعنی انتظار نابودی دجال‌ها. نوروز یعنی انتظار موعودی که بناهای شرک و نفاق را در هم می‌پاشد. و امسال نوروز قرین است با ایام شهادت بانوی بزرگی که برای حفظ ولایت علی علیه السلام جان خود و فرزند شش ماهه خویش را فدا کرد.

عزای فاطمیه یعنی ادای حق رسالت

تعجبی ندارد که در ایام نوروز لباس عزا تن کنند؛ چرا که نوروز، روز مرگ دجال است و شهادت فاطمه زهرا سلام الله علیها رسوایی رگ و ریشه دجال است. نوروز؛ روز شکستن بت‌های قریش است و فاطمه زهرا شهید شد تا امت پیامبر به قهقری نرود. شهادت صدیقه طاهره باعث شکستن دو بت قریش بود. از این جهت نوروز امسال همگام با «هِق هِق»هایی است که در واقع ندای «حَق حَق» است.

عزای فاطمیه یعنی ادای حق رسالت. هرچند مردم مدینه نتوانستند اجر رسالت را پرداخت نمایند و هرچند که اهل مدینه، نتوانستند حق را بیایند اما امروز ایران همان ایرانی است که پیامبر اسلام از غیب به آن خر دادند و فرمودند: «لو کان الدین متعلّقا بالثریّا لتناوله رجال من أبناء فارس ....» اگر دین آویزان در ستاره ثریا باشد مردانی از فارس به آن خواهند رسید.

اگر عرب مدینه ان روز نتوانست و یا نخواست که ایه شریفه: « قل لا اسئلکم علیه اجرا الا الموده فی القربی» را بفهمد و به جای تسلیت به آن بانوی مجلله به پشت درب خانه‌اش هجوم آوردند دو بار پشت در خانه وحی هیزم جمع کردند. سرانجام در خانه وحی را آتش زدند و کردند آنچه که کردند. امروز ایرانیان و همه شیعیان جهان آیه مودت را خوب فهمیده‌اند و محبت اهل بیت را جرعه‌جرعه نوشیده اند و به تاسف این واقعه ناگوار حتی در نوروز این مناسبت باستانی عزادار خواهند بود.

نوروز در تاریخ از نگاه اهل بیت (ع)

با توجه به روایات معصومین علیهم السلام در این روز وقایع مهمی رخ داده است که به خاطر اختصار فقط به ترجمه برخی از آنها که در کلام اهل بیت علیهم السلام وارد شده اشاره می شود و خوانندگان محترم می توانند جهت دسترسی به متن عربی حدیث به منابع یاد شده مراجعه فرمایند.

با بررسی اجمالی درروایات اهل بیت به این نتیجه می رسیم که عید نوروز ؛

۱٫ اولین روزی است که خورشید بر زمین تابید ( وسائل الشیعه شیخ حر عاملی/۸/۱۷۳)

۲٫ اولین روزی است که  گیاه روی زمین سبز شد  ( وسائل الشیعه/۸/۱۷۳)

۳٫ روزی است که خداند از انسان ها عهد گرفت تا جز او را نپرستیده و اطاعت از شیطان نکنند و به او شرک نورزند و از انبیاء و اولیای او تبعیت کنند.

معلی بن خنیس می گوید روزر نوروزی به محضر امام صادق علیه السلام مشرف شدم ایشان از من پرسید آیا میدانی امروز چه روزی است؟ عرض کردم نه اما می دانم که عجم (فارسی زبانان)این روز را بسیار گرامی داشته و به همدیگر تبریک می گویند. ایشان فرمود به خانه کعبه که در دل مکه قرار دارد سوگند که اینروز ،روز بزرگی است روزی است که خداوند از بندگانش عهد گرفت جز او را نپرستند و به او شرک نورزند و از انبیاءو اولیای او تبعیت کنند. (وسائل الشیعه/۸/۱۷۳)

۴٫ روزی است که کشتی نوح بعد از آن طوفان سهمگین بر کوه جودی بر زمین نشست و مومنین از غرق شدن نجات یافتند (بحار الانوار علامه مجلسی/۱۱/۳۴۲)

۵٫ روزی است که خداوند لشکر شامی را که به واسطه مرض طاعون از دنیا رفتند به درخواست حزقیل نبی علیه السلام دوباره زنده کرد(بحار الانوار/۱۳/۳۸۶)

۶٫ روزی است که حضرت ابراهیم علیه السلام بت های بتخانه را شکست و تبر را بر دوش بت بزرگ گذاشت (وسائل الشیعه/۸/۱۷۳)

۷٫ روزی که رسول خدا صلی الله علیه و اله حضرت علی علیه السلام را بر دوش خود نهاد تا بت های بالای خانه خدا را بشکند (بحار الانوار/۳۸/۸۶)

۸٫روزی است که غدیر خم و اعلان ولایت امیرالمومنین علیه السلام در آن واقع شده است (بحار الانوار/۳۷/۱۰۸)

۹٫روزی است که  امیرالمومنین علیه السلام در جنگ نهروان بر خوارج به پیروزی رسید (بحار الانوار/۳۳/۴۰۴)

۱۰٫ روزی است که در آن باید به  انتظار فرج امام زمان عجل الله تعالی فرجه نشست (بحار الانوار/۵۲/۲۷۶)

امام صادق علیه السلام می فرماید : مَا مِنْ یَوْمِ نَیْرُوزٍ إِلَّا وَ نَحْنُ نَتَوَقَّعُ فِیهِ الْفَرَجَ لِأَنَّهُ مِنْ أَیَّامِنَا وَ أَیَّامِ شِیعَتِنَا حَفِظَتْهُ الْعَجَمُ وَ ضَیَّعْتُمُوهُ أَنْتُمْ در هر نوروزی ما منتظر فرج قائم از اهل بیت هستیم زیرا نوروز از ما و شیعیان ماست که عجم (ایرانیان) آن را حفظ کردند و شما ضایع کردید. (مستدرک‏الوسائل میرزا حسین نوری /۶ /۳۵۲ )

۱۱٫ روزی که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به اصحاب خود فرمود بلند شوید و به علی بن ابی طالب به عنوان امیرالمومنین سلام کنید(یعنی بگویید السلام علیک یا امیرالمومنین ). (مستدرک‏الوسائل /۶ /۳۵۲ )

اعمال عید نوروز

آنچه در روایات اهل بیت علیهم السلام در زمینه اعمال عید نوروز به دست ما رسیده است چنین است:

۱٫ هدیه دادن :  روزی گروهی از ایرانیان برای امیرالمومنین علیه السلام حلوا آوردند . ایشان از علت آن سوال کردند در  جواب به ایشان گفته شد یا امیرالمومنین امروز روز نوروز است (و رسم است برای یکدیگر هدیه ببرند) حضرت فرمودند حال که چنین است پس هر روز را برای ما نوروز قرار دهید. (من لا یحضره فقیه شیخ صدوق/۳/۳۰۰) (شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید معتزلی/۱۱/۲۴۶)

۲٫ غسل کردن (وسایل الشیعه/۳/۳۳۵)

۳٫  پوشیدن لباس تمیز ، شاید به همین دلیل باشدکه هر سال نزدیک عید نوروز ، خانواده ها به خریدن لباس عید اهتمام دارشته وروانه بازرا ها می شوند اما غافلند از اینکه امام صادق علیه السلام به پوشیدن لباس نو توصیه نفرموده و فقط به پوشیدن تمیزترین لباس ها اشاره میکنند یعنی تمیز بودن لباس برای عید مورد تاکید است نه نو بودن آن. پس می توان تمیزترین لباس های موجود را  استفاده کرد. (وسایل الشیعه/۳/۳۳۵)

۴٫ خود را معطر کردن ، البته معطر کردن منحصر به ایام عید نیست بلکه رسول خدا صلی الله علیه و آله خوشبو بودن را از حقوق برادران دینی می دانست و می فرمود یک مسلمان باید در برخورد با مسلمان دیگر خوشبو باشد و خود نیز دوسوم درآمد خویش را در خریدن عطر هزینه می کرد به گونه ای که بعد از رفتن ایشان هنوز بوی عطر به مشام می رسید و آن را اسراف نمی دانست. (مکارم الاخلاق طبرسی/۳۴)

امام صادق علیه السلام استفاده می شود که به معلی بن خنیس فرمود هرگاه نوروز می شود غسل کن و پاکیزه ترین لباست را بپوش و خود را معطر کن(وسایل الشیعه/۳/۳۳۵)

۳٫ صله رحم کردن (دعائم الاسلام تمیمی مغربی/۲/۳۲۶)

۳٫ روزه گرفتن هم در روز نوروز سفارش شده است (وسایل الشیعه/۸/۱۷۲)

۴٫ خواندن چهار رکعت نماز: امام صادق علیه السلام می فرماید: زمانی که نافله ها و نماز ظهر و عصر خود را خواندی چهار رکعت (دو تا دو رکعت)نماز بگذار و در رکعت اول یک مرتبه سوره حمد و ده مرتبه سوره انا انزلناه فی لیله القدر و در رکعت دوم یک مرتبه سوره حمد و ده مرتبه سوره قل یا ایها الکافرون  و در رکعت سوم یک مرتبه سوره حمد و ده مرتبه سوره قل هو الله احد و در رکعت چهارم یک مرتبه سوره حمد و ده مرتبه سوره قل اعوذ برب الفلق و قل اعوذ برب الناس را بخوان و بعد از نماز سجده شکر به جا آورده وهر چه از خدا می خواهی طلب کن که اگر موفق به خواندن این نماز شوی خداوند گناهان پنجاه ساله تو را می آمرزد. (وسایل الشیعه/۳/۳۳۵)

عظمت عید نوروز از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام