حضرت علی‌اکبر (علیه‌السلام)
علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب، معروف به علی‌اکبر، کنیه‌اش ابوالحسن (۳۳-۶۱ ه.ق)، فرزند امام حسین (علیه‌السلام) و از شهدای کربلا در قیام امام حسین (علیه‌السلام) است. در مقاتل و منابع تاریخی او را نخستین شهید از بنی‌هاشم در روز عاشورا و شبیه‌ترین مردم به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) دانسته‌اند. هنگام شهادتش، امام حسین (علیه‌السلام) بالای سرش حاضره شده و قاتلان او نفرین کرد.حضرت علی‌اکبر را پایین پای امام حسین (علیه‌السلام) دفن کرده‌اند و امروز قبر ایشان داخل ضریح امام حسین (علیه‌السلام) قرار دارد و محل زیارت مردم می‌باشد.
۱ - معرفی اجمالی
علی بن حسین، معروف به علی‌اکبر، پسر بزرگ امام حسین (علیه‌السلام) مادرش لیلی بنت أبی مُرّة بن عروة بن مسعود، از قبیله بنی ثقیف بود. [۱][۲][۳][۴]معاویه او را سزاوارترین مردم به امر خلافت می‌دانست، زیرا در او شجاعت بنی‌هاشم، سخاوت بنی‌امیه و فخر ثقیف، یکجا گرد آمده بود. [۵]
۲ - لقب
الف) بیشتر منابع کهن تاریخی [۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]از او با لقب علی‌اکبر یاد کرده‌اند و ابن ادریس حلّی [۱۴]نیز شواهدی در تأیید آن آورده است.ب) اما برخی نیز [۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]او را علی اصغر و امام سجاد (علیه‌السلام) را علی‌اکبر دانسته‌اند.ج) در منابع شیعی متأخر نیز، لقب علی اصغر برای فرزند نوزاد امام حسین (علیه‌السلام)، که در کربلا شهید شد، ذکر شده است. [۲۱][۲۲][۲۳]
۳ - سن
از تاریخ ولادت و سوانح حیات علی اکبر، اطلاع دقیقی در دست نیست. سن او را هنگام شهادت، ۱۸، ۲۳ یا ۲۵ سال ضبط کرده‌اند. [۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]از آنجا که سن امام سجاد (علیه‌السلام) در کربلا ۲۳ سال، ذکر شده [۲۸][۲۹]و علی‌اکبر از امام سجاد بزرگ‌تر بوده است، [۳۰]ظاهرا علی‌اکبر در ۲۵ سالگی شهید شده است. به علاوه، ابوالفرج اصفهانی [۳۱]تولد علی‌اکبر را در زمان خلافت عثمان (۲۳ـ۳۵) دانسته و گفته شده از جدش علی بن ابی‌طالب و عایشه، روایت، نقل کرده است، که این نیز مؤیدی دیگر، بر احتمال شهادت علی‌اکبر در ۲۵ سالگی است.
زندگی‌نامه
علی‌اکبر فرزند امام حسین(ع) و لیلی بنت ابی‌مرة است.[زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۸م، ج۴، ص۲۷۷؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۰۸ق، ص۸۷.] او در زمان خلافت عثمان (خلافت: ۲۳ یا ۲۴-۳۵ق) به دنیا آمد.[علی‌میر، «علی بن حسین»، دانشنامه جهان اسلام.] تاریخ دقیق تولد علی‌اکبر مشخص نیست؛[مقرم، مقتل الحسین(ع)، ۱۴۲۶ق، ص۲۶۷.] با این حال در مقتل مقرم، تاریخ تولد او یازدهم شعبان سال ۳۳ هجری ذکر شده است.[شورای مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، تقویم رسمی کشور سال ۱۳۹۸ هجری شمسی، ص۴.] ازاین‌رو در تقویم جمهوری اسلامی ایران نیز، ۱۱ شعبان به عنوان روز ولادتش، روز جوان نامگذاری شده است.[علی‌میر، «علی بن حسین»، دانشنامه جهان اسلام.] سن او در هنگام شهادت، ۱۸، ۲۳ و ۲۵ نقل شده است.[علی‌میر، «علی بن حسین»، دانشنامه جهان اسلام.] برخی محققان سن او را ۲۵[«آیت الله یوسفی غروی: علی‌اکبر ۱۸ ساله و مجرد نبوده، بلکه در کربلا حدود ۲۸ سال داشته است»، وبگاه شفقنا.] و بعضی ۲۸ سال[مقرم، مقتل الحسین(ع)، ۱۴۲۶ق، ص۲۶۷.] دانسته‌اند.در مقتل مقرم سن علی اکبر ۲۷ سال ذکر شده است.[ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۰۸ق، ص۸۶.]کنیه‌اش ابوالحسن است.[علی‌میر، «علی بن حسین»، دانشنامه جهان اسلام.] بیشتر منابع قدیمی او را علی‌اکبر نام نهاده‌اند؛[زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۸م، ج۴، ص۲۷۷.]تا از برادرش امام سجاد(ع)، متمایز شود؛[شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵.] اما برخی همچون شیخ مفید[طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۷۸.] و فضل بن حسن طبرسی[ابن سعد، الطبقات الکبری، دار الفکر، ج۵، ص۲۱۱؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۴۴۶.] لقبش را اصغر گفته و اکبر را لقب امام سجاد(ع) دانسته‌اند. برخی از نسب‌شناسان و تاریخ‌دانان، علی‌اکبر را بزرگترین فرزند امام حسین(ع) دانسته‌اند.[کلینی، الکافی، ۱۳۶۷ق، ج۵، ص۳۶۱.]محمد بن یعقوب کلینی حدیثی از امام رضا(ع) نقل کرده که حکایت از ازدواج علی‌اکبر و داشتن فرزندی به نام حسن دارد؛[یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۴۶.] در مقابل چنان‌که گروهی از نسب‌شناسان گفته‌اند از وی فرزندی نمانده[ابن سعد، الطبقات الکبری، دار الفکر، ج۵، ص۲۱۱.] و نسل امام حسین(ع) تنها از طریق امام سجاد(ع) ادامه پیدا کرده است.[ابن قولویه، کامل الزیارات، نشر صدوق، ص۲۵۳.] در یکی از زیارت‌نامه‌ها، چنین به علی‌اکبر سلام داده شده است: «صَلّى الله عَلَيْکَ وَعَلى عِتْرتِکَ وَأهْلِ بَیْتِکَ وَآبائِکَ وَأبْنائِکَ؛ سلام خدا بر تو و بر عترت و اهل بیت تو و پدران و فرزندانت»که نشان از ازدواج و فرزند داشتن اوست.
اشاره به مقام والای حضرت علی اکبر (ع)
در ابتدای زیارتنامه حضرت می خوانیم: «السَّلام عَلیکَ یا ابنَ رَسُولِ اللهِ وَ رَحمةُ اللهِ وَ بَرَکاتُُهُ وَ ابنُ خَلیفَةِ رَسُولِ اللهِ و ابن بِنتَ رَسُولِ اللهِ وَ رَحمَةُاللهِ وَ بَرَکاتُهُ». این عبارت به طور معمول سرآغاز مشترک زیارات ائمه اطهار (ع) است که پیامی جز اثبات مقام خاندان نبوت و شجره طیبه پیامبر (ص) برای ما نیست. به عبارتی دیگر جملات آغازین قصد دارند از منزلت و جایگاه عظیم فرزند رشید امام حسین (ع) بگویند و بر آن یک مهر تایید یزنند. چنانچه در یک روایت از بحارالانوار مجلسی می توانیم مصداقی دیگر از آن را مشاهده کنیم. آنجا که حسین بن علی (ع) در هنگام بدرقه علی اکبرشان به سوی میدان نبرد شروع به خواندن آیه ۳۳ سوره مبارکه آل عمران می کنند: «إن الله اِصطفی آدمَ و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین». (مقاله تحلیلی گزیده‌هایی از زیارت نامه حضرت علی اکبر (ع)، محمد رنجبر حسینی و مسلم محمدیان، پژوهشنامه معارف حسینی، بهار ۹۷، ش ۹، ص ۴۱.)
بنا بر متن زیارتنامه این مقام والا با فدا کردن تمام هستی و بریدن سر حضرت برای حبیب خدا، محمد (ص) حاصل می شد: «بِأَبی أَنتَ وَ أُمّی مِن مَذبُوح وَ مَقتُولٍ مِن غَیرِ جُرمٍ بِأَبی وَ أُمّی دَمُکَ المُرتَقی بِهِ إلی حَبیبِ اللهِ». گوشه‌هایی از این جان نثاری‌ها در پاسداری از خیام حرم، آبرسانی به خیمه‌ها در شب عاشورا و همراهی با امام در دیدار با ابن سعد بود؛ بنابراین تنها گناه علی اکبر (ع) به زعم دشمن جنگیدن در دفاع از جبهه حق بود که ایشان را به آن مرتبه عظیم رساند
محبت با دوستان حق و انزجار از دشمنان حق
علی اکبر (ع) برای حق طلبی از مرگ هراسی نداشت، زیرا صفتی غیر قابل انکار برای حیات مادی انسان بود. از این رو تصمیم گرفت تا مسیر اطاعت از ولی زمان را انتخاب کند و با دشمنان آن بجنگد. این ویژگی برجسته در زیارتنامه به صورت پذیرش دوستی و کسی را سرپرست قرار دادن است که واژه مناسب آن تولی است. چنانچه می خوانیم: «سَلامُ اللهِ وَ سَلامُ مَلائِکَتِهِ المُقَرَّبینَ وَ أنبِیائِهِ المُرسَلینَ وَعِبادِهِ الصالِحینَ عَلیکَ یا مَولای وَ ابنَ مَولای وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرکاتُهُ. صَلی اللهُ عَلیکَ وَ عَلی عِترَتَکَ وَ أَهل بَیتِکَ وَ آبائِکَ وَ أَبنائِکَ وَ أُمَّتهاتِکَ الأَخیارِ الأَبرارِ الَّذینَ أَذهَبَ اللهُ عَنهُمُ الرِّجسَ وَ طَهَّرَهُم تَطهیرا.». یعنی «سلام خدا و رحمت و برکات او و سلام فرشتگان مقرب و پیامبران و بندگان شایسته خدا بر تو‌ای مولا و فرزند مولای من. درود خدا بر تو بر عترت و خاندان و پدران و فرزندان و مادران تو که شایسته و نیک بودند و خداوند هر گونه پلیدی را از آنان دور ساخت و آنان را پاکیزه وطاهر گردانید».
اما همان طور که میدانیم در طرف مقابل تولی و دوستی، تبری و بیزاری از دشمن وجود دارد. این امر در خطوط پایانی زیارتنامه حضرت علی اکبر می‌آید: «لَعَنَ اللهُ قاتِلَکَ وَ لَعنَ الله ُمَنِ استَخَفَّ بِحَقِّکُم وَ قَتََلَکُم وَ لَعَنَ مَن بَقِی مِنهُم وَ مَن مَضی» «خداوند لعنت کند کسی که با تو جنگید و کسی که حق شما را نادیده گرفت و شما را کشت؛ و تمام رفتگان و زندگان آنان را خدا لعنت کند.».
درواقع دعای مذکور بیان یک دستور سیاسی و اجتماعی است که ما آن را از انتخاب علی اکبر (ع) در مسیر حق طلبی ایشان یاد می گیریم. دوستی با خاندان پیامبر (ص) و نبرد با دشمنان که جزو فروع دین است و ما را به سوی اطاعت محض از امام هدایت می‌کند (مقاله تحلیل گزیده‌هایی از زیارت نامه حضرت علی اکبر (ع)، ص ۴۵). چنانچه بنابر سخنی از امام صادق (ع) میبینیم که هرکسی ما را دوست بدارد، اما از دشمن‌ها بیزاری نجوید این دروغ است(www.emadionline.com.).
شایستگی برای خلافت از نظر معاویه:
معاویه، او را شایسته ترین فرد براى خلافت مى دانست و او را چنین توصیف کرد: «شایسته ترین فرد براى این کار (خلافت)، على بن الحسین بن على است. جدّش پیامبر خدا صلى الله علیه و آله است و دلیرى بنى هاشم، سخاوت بنى امیه و فخر ثقیف را دارد». البتّه این سخن معاویه، در واقع، یک موضعگیرى سیاسى، به منظور نفى خلافت از خاندان رسالت است، نه این که واقعا او خلافت را حقّ على اکبر مى دانسته است.
جوانی خوش چهره، زیبا، خوش زبان و دلیر
11 شهبان سالروز تولد شبیه‌ترین انسان از لحاظ صورت و سیرت به پیامبر خیر و برکت محمد مصطفی(ص) است، جوانی که سرو بوستان ایستادگی، زیباترین گل باغ حسین(ع)، رعنا و رشید، یادگار علی(ع) و گلستانی از زیباترین گل‌های فداکاری است.ماه شعبان، ایام شادی و سرور اهل‌بیت پیامبر(ص) است، یازدهم شعبان نیز سالروز ولادت گل هاشمی و جوان کربلا، حضرت علی اکبر(ع) است؛ حضرت علی اکبر(ع) فرزند بزرگ امام حسین(ع) در سال ۳۳ هجری قمری در مدینه دیده به جهان گشود. مادر بزرگوار وی، لیلا دختر ابی مره است. لیلا برای امام حسین(ع) پسری آورد، رشید، دلیر، زیبا، شبیه‌ترین کس به رسول خدا، رویش روی رسول و گفت‌وگویش گفت‌وگوی رسول خدا بود، هر کسی که آرزوی دیدار رسول خدا را داشت، بر چهره‌ی پسر لیلا می‌نگریست، تا آنجا که پدر بزرگوارش می‌فرماید «هرگاه مشتاق دیدار پیامبر(ص) می‌شدیم به چهره او می‌نگریستیم».
روز عاشورا زمانی که اذن میدان طلبید و عازم جبهه پیکار شد، امام حسین(ع) روی بر آسمان گرفت و گفت «اللهم اشهد علی هؤلاء القوم فقد برز الیهم غلام اشبه الناس برسولک محمد خلقا و خلقا و منطقا و کنا اذا اشتقنا الی رؤیة نبیک نظرنا الیه...»پروردگارا! شاهد باش، پسری را به میدان می‌فرستم، که شبیه ترین مردم از نظر خلق و خوی و منطق به رسول تو است و هر زمان دلمان برای پیامبرت(ص) تنگ می شد نگاه به وجه این پسر می کردیم».گرچه زندگی حضرت علی اکبر(ع)، چندان در تاریخ نوشته نشده اما همین مقداری که بیان شده است، حاکی از روح بلند، بزرگواری، تقوا، ادب و دیانت او است.علی اکبر(ع) جوانی خوش چهره، زیبا، خوش زبان و دلیر بود و از جهت سیرت، خلق و خوی و صباحت رخسار بوده و شجاعت و رزمندگی را از جدش علی ابن ابی طالب(ع) به ارث برده و جامع کمالات و محاسن بود.زندگی حضرت علی اکبر(ع) چندان به قلم تحریر نیامده است.زندگی امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و به تبع آن فرزندان امام حسین(ع)، تحت تاثیر حاکمیت بنی امیه مورد غفلت واقع شده و چندان تفصیل و موضوعاتی در مورد زندگی آنها و به‌ویژه زندگی حضرت علی اکبر(ع) به‌عنوان فرزند بزرگ امام حسین(ع) ارائه نشده است.
چندان اطلاعی از جزئیات زندگی آنها نداریم و به جز برخی روایات و شواهدی که در کتب تاریخی وجود دارد، بقیه در سایه‌سار دیگر اتفاقات تاریخی قرار گرفته و چندان توجهی نشده است؛ بنابراین ما در مورد جزئیات زندگی حضرت علی اکبر(ع) نمی‌توانیم چندان به تفصیل سخن بگوییم.او اضافه می‌کند: براساس نقل‌های مشهور، ۱۱ شعبان مصادف با روز ولادت ایشان است و این مهم در میان نقل‌ها در کتب تاریخی و شیعی وجود داشته و مورد پذیرش واقع شده است و اختلافی در آن نیست.او خاطرنشان می‌کند: نقل‌ها و گزارش‌های مختلفی در مورد زمان شهادت ایشان در ۱۸، ۱۹، ۲۵ و ۲۸ سالگی ذکر شده است اما معروف‌ترین آن میان علما و تاریخ‌دانان شیعی، ۲۵ سالگی است.
در رابطه با نحوه‌ی زندگی ایشان در کودکی و نوجوانی چندان چیزی در دسترس نیست اما براساس آنچه که از زندگی امام حسین(ع) وجود دارد، ایشان زیر نظر فردی مانند امام حسین(ع) که در تقوا، پرهیزکاری، شجاعت و سخاوت شهره‌ی زمان خود بودند، تربیت شده و از او متأثر می‌شود و در زندگی بزرگسالی نیز خود را نشان می‌دهد.در مورد اوصاف ایشان در سنین جوانی از بنی امیه و معاویه نقل‌هایی وجود دارد که دلالت بر شجاعت، سخاوت و زیبایی ایشان است. امام حسین(ع)، حضرت علی اکبر(ع) را شبیه‌ترین مردم به پیامبر اکرم(ص) از نظر زیبایی صورت، ساختار بدن، خلقی و اخلاقی بیان کرده‌اند که مطالب مهمی در این سخن نهفته است؛ اینکه یک فرد در زمان خودش شبیه‌ترین فرد به پیامبر اکرم(ص) باشد، نشان می‌دهد که یگانه‌ی زمان خود می‌باشد.ایشان اولین فردی از قوم بنی‌هاشم بودند که به میدان نبرد رفتند و شجاعت ایشان را بنی‌هاشم، اصحاب امام حسین(ع) و دشمنان مشاهده کردند که در تاریخ به وضوح آمده است.
پی نوشت:
۱. ↑ خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۷۹.
۲. ↑ زبیری، مصعب بن عبدالله، نسب قریش، ص۵۷.
۳. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۴، ص۳۵۸.
۴. ↑ دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۲۱۳.
۵. ↑ ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبین، ص۵۲.
۶. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۲۱۱.
۷. ↑ زبیری، مصعب بن عبدالله، نسب قریش، ص۵۷.
۸. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۰۰.
۹. ↑ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۴۹۷.
۱۰. ↑ دینوری، احمد بن داود، الاخبار الطوال، ص۲۵۶.
۱۱. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۴۶.
۱۲. ↑ ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبین، ص۵۲.
۱۳. ↑ ابونصر بخاری، سهل بن عبدالله، سر السلسلة العلویة، ص۳۰.
۱۴. ↑ حلی، ابن‌ادریس، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۶۵۷.
۱۵. ↑ قاضی نعمان، شرح الأخبار فی فضائل الأئمةالاطهار، ج۳، ص۱۵۲.
۱۶. ↑ قاضی نعمان، شرح الأخبار فی فضائل الأئمةالاطهار، ج۳، ص۲۶۵۲۶۷.
۱۷. ↑ شیخ مفید، محمد، الارشاد فی معرفة حجج‌اللّه علی‌العباد، ج۲، ص۱۳۵.
۱۸. ↑ طوسی، محمد بن حسن، رجال‌الطوسی، ص۱۰۲.
۱۹. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، إعلام‌الوری بأعلام الهدی، ج۱، ص۴۷۱.
۲۰. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، إعلام‌الوری بأعلام الهدی، ج۱، ص۴۷۹.
۲۱. ↑ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۸۱.
۲۲. ↑ بغدادی، ابن‌خشاب، تاریخ موالید الائمة علیهم‌السلام و وفیاتهم، ص۲۱.
۲۳. ↑ ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب ج۳، ص۲۵۷.
۲۴. ↑ ابن‌اعثم، احمد بن محمد، الفتوح، ج۵، ص۱۱۴.
۲۵. ↑ خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، ج۲، ص۳۴.
۲۶. ↑ بیهقی، علی بن زید، لباب الأنساب و الألقاب والأعقاب، ج۱، ص۳۹۷.
۲۷. ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۲۵۷.
منابع:
https://fa.wikifeqh.ir
https://fa.wikishia.net/view
https://www.isna.ir/news/1400122317940
https://fa.wikishia.net/view
https://www.yjc.news/fa/news/8086041
https://wiki.ahlolbait.com
