آیا پیامبر(ص) فقط برای اهل زمین رحمت است یا برای اهل آسمان هم رحمت است؟

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: در آستانه مبعث پیامبر ختمی مرتبت، حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله دربراه وجوه رحمت للعالمین بودن ایشان با حجت الاسلام دکتر عزالدین رضانژاد، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) العالمیه به گفت وگو پرداخته ایم که مشروح آن به حضورتان تقدیم می شود:

با توجه به آنکه یکی از صفاتی که در قرآن کریم برای حضرت رسول(ص) بیان شده «رحمة للعالمین» است. این ویژگی چه تجلی و تبلوری در وجود مقدس پیامبر(ص) داشته است و چرا حضرت(ص) به آن نام گرفته اند؟

برای پاسخ مقدمه ای را بیان می کنم. اساسا برای پی بردن به اوصاف پیامبر بزرگوار اسلام(ص)، دو دسته منابع داریم. منبع اول خود قرآن کریم است که اوصاف پیامبر اکرم(ص) و ویژگی های آن حضرت(ص) را بیان می کند. منبع دوم، منابع حدیثی و تاریخی هستند که سخن و سیره حضرت رسول(ص)‌را بیان کرده اند.

خداوند در آیه 107 سوره مبارکه انبیاء می فرماید: «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ؛ و تو را جز رحمتى براى جهانيان نفرستاديم». اگر بخواهیم به محتوای آیه و جملاتی که به کار رفته توجه کنیم، حداقل چند نکته به دست می آید. نکته اول این است که وقتی خداوند انسان ها را آفرید، هدف خلقت، صلاح و ایمان و تقوای آدمی بوده است؛ لذا برای تحقق این مهم حکومت بندگان صالح مد نظر است که برای رسیدن به حکومت بندگان صالح، خداوند از روی لطف و مهربانی ای که داشت پیامبران را فرستاد لذا پیامبر اسلام(ص) که دین و آیین او آخرین حکومت جهانی را تشکیل خواهد داد، مصداقی از لطف و رحمت خداوند است.

نکته دوم در خود این آیه شریفه نهفته است بر این اساس که خداوند، پیامبر(ص) را برای همه جهانیان فرستاد نه فقط برای گروهی خاص؛ رحمت پیامبر(ص) رحمتی است که شامل همه عالم هستی می شود. شاید نتوان در این مجال اصل مسئله را ترسیم کرد ولی با اشاره به این نکته که خود خداوند ربّ العالمین و پرورش دهنده همه انسان ها است، ربوبیت حق تعالی در سایه رسولی که رحمت للعالمین است نمایان می شود. به عبارت دیگر، تربیت واقعی، از طرف خداوند متعال در سایه هدایت پیامبری است که وصف او رحمت و لطف برای جهانیان است.

همچنین، وقتی می گوییم للعالمین، این رحمت در وهله اول همه انسان ها و جنیان و در مرحله بعدی کل عالم هستی را در بر می گیرد و حضرت رسول(ص) واسطه فیض برای کل این عالم هستی به شمار می رود. از سوی دیگر همان گونه که خداوند مستقیماً در عالم، خالق تاثیرگذار و هستی بخش است و از طریق مخلوقات برخی فیض ها را می رساند، این فیض در عالم هستی به اذن خداوند از سوی پیامبر(ص) هم به بندگان و موجوادت اختصاص می یابد.

این رحمت چه ماهیت و ویژگی ای دارد و در چه عرصه هایی قابلیت بروز و ظهور دارد؟

رحمت پیامبر اسلام(ص) در وهله اول در هدایتگریِ ایشان جلوه یافته و این هدایتگری برای همه انسان ها و کل بشریت است چون رسالت و تعالیم پیامبر(ص)، اختصاص به زمان و مکان و قوم خاصی ندارد و ویژگی پیامبر اسلام(ص) این است که ایشان رسول الهی برای همه انسان ها است و لذا خداوند در توصیف ایشان می فرماید: «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ».

جمله ای در مجمع البیان ذیل آیه 107 سوره مبارکه انبیاء از پیامبر(ص) نقل شده است که فرمود: «ياأيها الناس إنما أنا رحمة مهداة». در اینجا پیامبر(ص) خود خطاب اش را به انسان ها قرار داده است، جالب اینکه نمی گوید ای مومنین، ای مردم مکه یا قوم من، بلکه می گوید ای مردم.

بنابراین، در وهله اول، رحمت حضرت(ص)، رحمت هدایت گری است. در قرآن کریم رحمت هم به مسائل دنیوی اشاره دارد و هم اخروی، برای مثال بهشت و مواهب الهی از رحمات خداوند متعال هستند. در دنیا باران پر برکت، نعمت های شب و روز و مانند آن از رحمت خداوند در دنیا هستند. ولی در آخرت بخشی از رحمت پیامبر(ص) نسبت به انسان هایی که است که در محشر حاضر می شوند و حضرت(ص) آنها را شفاعت می کند، امت خودش را شفاعت می کند یعنی رحمت پیامبر(ص) آن زمان هم هست نه اینکه فقط در این دنیا باشد.

در برخی از روایات آمده است که آیا پیامبر(ص) فقط برای اهل زمین رحمت است یا برای اهل آسمان هم رحمت است؟ به عبارت دیگر پیامبر(ص) وقتی که رحمت برای جهانیان است، این جهانیان اعم از زمینی ها و آسمانیان است؟ لذا روایت است که وقتی این آیه در مورد رحمت پیامبر(ص) نازل شد حضرت(ص) از جبرئیل سوال کرد: این که خدا مرا رحمت للعالمین قرار داد آیا گوشه ای از این رحمت به تو (جبرئیل) رسیده است؟

جبرئیل گفت: بله. حضرت رسول(ص) فرمودند: چگونه؟ و جبرئیل توضیح داد که من با همه کارهایی که انجام دادم و ماموریتی که انجام می دهم، می ترسم که عاقبت کار من به کجا می رسد. از فرجام کارم می ترسم، اما خداوند به واسطه انکه من واسطه او و شما هستم مرا «ذی العرش المکین» توصیف کرد.

چه توصیفات دیگری درباره پیامبر اعظم(ص) وجود دارد که این وجه رحت للعالمین بودن ایشان را همراهی و پررنگ تر می کند و باعث می شود بشریت و عالم هستی از رحمت وجودی حضرت رسول(ص) بهره بیشتری ببرد؟

قرآن کریم، دو وصف دیگر هم به صورت عمده در مورد پیامبر(ص) به کار می برد: یک وصف این است که خداوند در قرآن کریم، پیامبر را صاحب اخلاق بزرگ نام برد و لذا فرمود: «وَ إِنَّک لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ»؛ یعنی تو پیامبر دارای صفات برجسته هستی.

این کلمه عظیم، با توجه به اینکه قرآن آن را استعمال کرده در رابطه با ویژگی ها و مکارم اخلاقی پیامبر(ص) قابل دقت است چون در جایی از قرآن داریم که کل زندگی دنیایی نزد خداوند قلیل است ولی از اخلاق پیامبر(ص) به عنوان خلق عظیم نام برده می شود!

نکته دیگر اینکه خداوند در سوره مبارکه آل عمران خطاب به پیامبر(ص) می فرماید: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ؛ پس به بركت رحمت الهى با آنان نرمخو و پرمهر شدى»؛ خداوند در این آیه به عبارتی گزارش می دهد که تو با مردم با مهربانی و عطوفت رفتار کردی و اگر درشتخو بودی، مردم از دور و برت پراکنده می شدند.

از این رو، هر کس زندگی پیامبر(ص) را مطالعه می کند، می بیند که حضرت رسول(ص) سیزده سال شکنجه، جسارت و اهانت مردم مکه را تحمل می کند و بعد از روی ناچاری هجرت کرده و به سوی مدینه می رود و زمانی که در سال هشتم هجری دوباره به مکه باز می گردد، اوج رافت و گذشت را از خود نشان داده و در پاسخ عده ای که درصدد انتقام از کفار مکه بودند، فرمودند: «الیوم یوم المرحمة». این در حالی است که مردم مکه چنان پیامبر(ص) را آزار دادند که حضرت(ص) فرمودند: «ما اوذی النبی مثل ما اوذیت؛ هیچ پیامبری همانند من اذیت نشد».

اما... همین پیامبر(ص) وقتی در جریان فتح مکه به این شهر باز می گردد، همه اهل مکه به خصوص آنها که در جنگ مقابل شان حضور داشتند و منتظر رفتارهایی مثل به بردگی برده شدن، مصادره اموال و ... از حضرت محمد مصطفی(ص) بودند و روز فتح مکه را روز مصیبت خود می دانستند، مورد رحمت نبوی قرار گرفتند و پیامبر(ص) در سخنانی کوتاه به آنان فرمودند: «شما مردم هموطنان بسیار نامناسبی بودید، رسالت مرا تکذیب کردید و مرا از خانه ام بیرون ساختید و در دورترین نقطه ممکن که به آن پناهنده شده بودم با من به نبرد پرداختید ولی با این وجود همه شما را بخشیده و بند بندگی و بردگی را از پای شما باز می کنم.» و بعد آن جمله تاریخی را فرمودند: «اذهبوا وانتم الطّلقاء». همچنین فرمودند: «الیوم یوم المرحمة».

این در حالی است که در تاریخ بشر از هیچ کس نشان نداریم که به این مقدار از قدرت رسیده باشد و بعد از تحمل آن همه شکنجه و آزار، مردم را ببخشد و عفو کند.

با توجه به اینکه در سالروز میلاد حضرت رسول(ص) قرار گرفته ایم به نظرتان مودت و رحمتی که در شاکله اخلاقی پیامبر(ص) وجود داشت، امروز چگونه می تواند در جامعه متبلور شود؟ به هر صورت امروز جامعه با مشکلات مختلف اجتماعی مواجه است که ریشه بسیاری از آنها در کم تحملی ها، دوری از صبر و عدم مدارا است. چگونه می توان این رحمانیت که در سیره پیامبر(ص) وجود داشت را در جامعه جاری و ساری کرد؟

مبعث پیامبر اسلام(ص) به ویژه برای ما مسلمانان فرصتی مغتنم است تا از سیره و سنت ایشان اعم از سنت نقلی و سنت عملی تبعیت و پیروی کنیم. اگر همه ما به این جمله پیامبر(ص) که فرمودند: «مَن لا يَرحَم لا يُرحَم وَ مَن لا يَغفِر لا يُغفَر لَهُ» توجه کنیم در جامعه مهربانی و رحمت حاکم می شود. حضرت(ص) همچنین می فرمایند: «اگر کسی نسبت به دیگران رحم و عطوفت نداشته باشد به او هم مهربانی و رحم نخواهد شد.»

همچنین، رسول خدا(ص) در این جمله نکات و اصل اخلاقی بسیار بزرگی را به همه می آموزد که مردم در زندگی با گذشت، رافت و با مهربانی و ملاطفت رفتار کنند تا دیگران نیز با آنها با رحمت و ملاطفت رفتار کنند. لذا حضرت(ص) در زندگی شان با همه اعم از مسلمان و غیرمسلمان رحیم بودند، سختی ها را تحمل می کردند و برای همه مردم نگران بودند تا جایی که آیه نازل شد: «ای رسول من چرا این قدر خود را به زحمت می اندازی؟» خداوند در آیه ششم سوره مبارکه کهف خطاب به پیامبر(ص) می فرماید: «فَلَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَفْسَكَ عَلَى آثَارِهِمْ إِنْ لَمْ يُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِيثِ أَسَفًا؛ شايد اگر به اين سخن ايمان نياورند تو جان خود را از اندوه در پيگيرى كارشان تباه كنى»؛ همچنین، در آیه سوم سوره مبارکه شعرا می فرماید: «لَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَفْسَكَ أَلَّا يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ، ايد تو از اينكه مشركان ايمان نمى ‏آورند جان خود را تباه سازى.»

به عبارت دیگر، پیامبر(ص)‌ نگران وضعیت مشرکان بودند و در سیره حضرت(ص) هست که در آخرین لحظات زندگی یکی از غیرمسلمانان در کنار بستر او حاضر شدند و تلاش کردند که او را مسلمان کنند تا آن شخص باایمان از دنیا برود.

باید نسبت به اعمال مان متوجه بوده و به یاد داشته باشیم که خداوند، پیامبر(ص) را شاهد اعمال ما قرار داده اگر به عنوان امت اسلامی بخواهیم فردای قیامت نزد پیامبر(ص) روسفید باشیم همواره باید این آیه در ذهن مان باشد که فرمود: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا».

بنابر این، لازم است که از پیامبر(ص) رافت و مهربانی تبعیت و از هر گونه خشونت و درگیری و جنگ و خونریزی پرهیز کنیم و نه تنها به هیچ مسلمانی صدمه نرسانیم بلکه مطابق سیره حضرت رسول(ص)‌ به سایر موجودات رحم کنیم چنان که نقل کرده اند روزی شخصی زانوان شتر خود را به گونه ای بست که حیوان در عذاب و سختی بود و درد می کشید. پیامبر(ص) فرمودند: به صاحب شتر بگویید که با حیوان اش اینگونه رفتار نکند.

مانند این موارد در زندگی پیامبر(ص) فراوان وجود داشت. پیامبر رحمت(ص)، رافت خود را نثار مردم و همه موجودات و عالم هستی می کرد. ما نیز چنین باشیم و با هم مدارا کنیم.