از بهشت تا بهشت : فریدون شایان

کتاب مذکور از کتاب‌های بسیار جالبی است که اخیراً به زبان فارسی خوانده‌ام. یک رمان فلسفی که نظیر آن در ادبیات فارسی کمیاب است.

عموی سالخورده‌ی پسر دانشجویی (فریدون) در هنگام مسافرت، گفتگویی فلسفی را با او آغاز می‌کند. اشخاص دیگری هم از جمله هوشنگ (دوست فریدون) که پزشک است در این مسافرت همراه آنان در این گفتگو شرکت دارد.

در هنگام گذر از کوه و دشت‌ها رمان فلسفی ما به صورت پرسش‌هایی در می‌آید که عمو با کمال میل سخن‌گوی آن‌ها است.

طبیعی است که در این داستان ما با مروری از تاریخ فلسفه‌ی جهان غرب سروکار داریم. توضیحات، از فیلسوفان پیش‌افلاطونی شروع شده، با فیلسوفان سده‌ی اخیر به اتمام می‌رسد. به طور خلاصه داستان بازگوکننده‌ی اندیشه‌ی متفکرانی است چون پارمینه و هراکلیت (و کمی از دید تطبیقی دین بودا و هند باستان)، سقراط، افلاطون و ارسطو - انقلاب فرانسه - تا دیدرو، هگل، مارکس و انگلس و هایدگر...

در جریان داستان، شخصیت‌های زنده‌ی رمان گه‌گاهی درباره‌ی خود هم سخنانی می‌گویند و به خواننده اجازه می‌دهند تا از بحر سنگین مسائل فلسفی این رمان بیرون آمده، نفسی تازه کند.

در پایان داستان، فریدون در خواب(؟!) شاهد دادرسی عموی خود در دادگاهی است که سرانجام، تبرئه شدن او را در بر دارد. به نظر من این قسمت کمی با شتاب نوشته شده است و با مقایسه‌ای حتی شتاب‌زده می‌توان گفت که ماجرای دادرسی سقراط در یونان باستان بایستی جالب‌تر بوده باشد.

در ادامه‌ی داستان، فریدون هم پس از 230 صفحه فلسفه‌بافی‌های عمو، درِ خانه را بروی تهمینه می‌گشاید.

در بخشی از داستان که در پشت جلد کتاب آمده است می‌خوانیم: «...سپس (فریدون) به ژرفائی در چشمان تهمینه نگریست، گویا می‌خواست در سیاهی چشمانش تاثیر حرف خود را کشف کند.»

همانطور که در ابتدا گوشزد شد در ادبیات فارسی برای نوجوانان کتاب‌های پیش‌دانشگاهی جالبی وجود ندارد تا جوانان را با نثر ساده‌ی ادبی/فلسفی تحریک کرده، نسبت به تفکر فلسفی علاقه مند و آشنا کنند. البته خوانندگان در همه‌ی سنین می توانند از این نوع کتاب‌ها بهره بگیرند.

در رابطه با همین بحث، اخیراً کتاب جالب دیگری خوانده‌ام، درباره‌ی آخرین کشفیات نظریه‌ی فیزیک کوانتوم به عنوان: Mr. Tompkins In Wonderland نوشته‌ی George Gamow یکی از شاخص‌ترین فیزیکدانان سده‌ی پیش که همچنین با نثر بسیار ساده‌ای در ماجرای آقای تامپکینس پیامدهایِ تئوریِ فلسفیِ فیزیکِ کوانتوم (از جمله شناخت پیوستار زمانی‌مکانی، نظریه‌ی نسبیت و حدود قانون علیت) را در زندگی روزمره‌ی انسان مدرن مورد بررسی قرار می‌دهد. (چاپ Cambridge University Press 1965 با مقدمه ی Niels Bohr).

به عنوان یک خواننده‌ی جدی می‌توانم تکیه‌ی نویسنده به فیلسوفان آلمانی را یکی از کمبودهای این کتاب بدانم. چرا که من ردپایی مثلاً از فیلسوفان انگلیسی مانند دیوید هیوم، جان لاک و جورج برکلی را در این بحث نمی‌بینم. و عنوان ثانی کتاب می‌بایست «مروری در اندیشه فلسفی غرب» نامگذاری می‌شد و نه تنها «مروری در اندیشه فلسفی». چه خوب بود اگر طرح روی جلد کتاب–شاید افلاطون؟-نیز معرفی می‌شد.