خبرگزاری مهر-گروه هنر: می‌گویند «هر کسی از ظن خود شد یار من»، اما بعضی آدم‌ها هستند که دیگر نیازی به حدس و گمان ندارند، یک عمر دارند که آن را با خدمت، ایثار و دلاوری رنگ زده‌اند و یک جان که آرزوی شهادت، سختی‌ها را برایشان چون ابراهیم، گلستان می‌کند، حاج قاسم سلیمانی یکی از همان‌هاست.

اولین گزارش از «نمایشگاه‌های هنری، پوسترهای حاج قاسم سردار سرافراز ایران» برای من خوش یمن است؛ تا جسم، ذهن و در یک کلام دلم را، به ایوان انتظار، محل برگزاری این نمایشگاه، بسپارم.

آن هم در شلوغی میدان ولیعصر و ایستگاه مترویی که ایوانی دارد از جنس سکوت و آرامش. انگار ما بین زمین و زیر ِزمین، دنیایی دیگر است که رنگ و بوی هنر و فرهنگ دارد و صدای جیک‌جیک گنجشک‌هایی که گوش‌هایم را قلقلک می‌دهد. اولین بارم است کوله بر دوش، به این مکان می‌آیم، برای خودم دور می‌زنم و پوسترها را یک به یک نگاه می‌کنم تا چشمانم آنها ببیند و با اندک سواد بصری که دارم، آنها را به دیده جانم بنشانم.

واقعاً برایم جالب است اولین سوالی که در ذهن هنرمند، جرقه می‌زند چیست؟ تا او را سر ذوق بیاورد، با سوژه، ارتباط برقرار کند، راحت و آرام، دنیای ذهن و احساسش را ترسیم کند و از زبان تصویر و رنگ‌ها استفاده کند تا بازنمایی خودش را از یک قهرمان بین‌المللی، به تصویر بکشد.

اولین پوستری که چشمم را نوازش داد، از حسن روح‌الامین است که تداعی‌کننده صحنه‌هایی از عاشورا است در پس زمینه‌ای از دود، غبار، جنگ و لحظه وداع و خطوط منحنی که هنرمند در این طراحی پوستر به کار برده است، نوعی حس سیال بودن و در عین حال حماسه ساز بودن حاج قاسم را، درگذر تاریخ، بیان می‌کند.

سردار سرافراز ایران یا حاج قاسم؟

به بزرگواری خودتان ببخشید دیگر، در پوسترهای این نمایشگاه که از ۵ تا ۲۰ دی ماه، در حال برگزاری است از عنوان «سردار سرافراز ایران» استفاده شده، اما برای من و مردم همان «حاج قاسم»، کافی است و طعم شیرین‌تری دارد.

پوستر دیگری که توجهم را جلب کرد اثر محمدرضا دوست محمدی است. خنده حاج قاسم و اخلاق پیامبر گونه‌اش، لب کلام این پوستر است که هنرمند آن را در تیررس نگاه مخاطب قرار می‌دهد؛ روحیاتی که از این قهرمان ملی، اجتماع نقیضین می‌سازد (أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ، رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ (سوره فتح، آیه ۲۹))و خطوط سختی که هنرمند در پایین لباس حاج قاسم استفاده کرده تا قوت حرکت این قهرمان را به تصویر بکشد.

ایران همیشه می‌ماند

در بعضی از پوسترها استفاده از پرچم ایران اسلامی پر رنگ تر است و در برخی دیگر به مردمی بودن و پذیرش شخصیت انقلابی حاج قاسم اشاره می‌کند. همچنین استفاده از نمادهایی چون کبوتر، رنگ سفید و چهره آراسته با پرواز، به داستان رهایی انسان از این زمین خاکی و شهدای ایران اسلامی، اشاره می‌کند.

از طرفی موضوع رنگ پردازی در پوسترها نیز در نوع خود، می‌تواند مهم باشد. در برخی پوسترها سادگی و استفاده از کمترین رنگ‌ها مثل سیاه و سفید، ویژگی بارزی است که این آثار هنری را قابل فهم و در عین حال دراماتیک نشان می‌دهد و یکی دیگر از آثار که محتوای «انتقام» را با نماد «موشک» به تصویر کشیده است.

کمی خستگی بر پاهایم سایه انداخته و پوستری دیگری دست‌بردار نیست تا حس کنجکاویم را تامین کند. حاج قاسم با لباس تیره و سایه‌ای پر ابهت که لیلا نیرومند آن را با زبان هنر، جاودانه کرده و جمله‌ای که «از سایه‌ات هم می‌ترسند» در پایین پوستر آمده است.

بر قامت عشق بوسه می‌زنم

در ایوان انتظار صندلی‌هایی گذاشته‌اند که می‌شود خستگی را به در کرد، منتظر یک دوست ماند، کتاب خواند، از کتابفروشی آن طرف ایوان، کتاب خرید و خلاصه حالت را خوب کرد.

بر روی یکی از این صندلی‌ها نشستم تا نفسی چاق کنم. ناگهان صحنه جالبی به چشمم خورد، نوجوانی که از پله مترو بالا آمد (از لباس‌هایش می‌شد حدس زد از قشر ضعیف جامعه است) و خود که کودکی حدوداً سه ساله در بغل داشت، به سمت اولین پوستر نصب شده از "حاج قاسم" حرکت کرد، خندید و از فاصله‌ای حدوداً ۵ سانتی متری، بوسه‌ای را به سوی پوستر حاج قاسم نثار کرد و رفت.

مردم چه می‌گویند؟

حالا برای ادامه گزارش انرژی بیشتری گرفته‌ام و می‌خواهم با مردم گپی بزنم.

دو مرد میانسال را می‌بینم که دارند باهم حرف می‌زنند، نگاهشان به هم خیلی مهربان است، انگار دوستی‌شان هم از آن قدیمی‌هاست. یکی از آنها لاغرتر است، بر پیشانی تیره‌اش، چروک‌های عمیقی نقش بسته و کتی طوسی رنگ به تن دارد، دلش پراست و سر صحبت را باز می‌کند.

مردم دنبال عکس و پوستر قهرمان‌ها نیستند و اینقدر گرفتاری‌های اقتصادی دارند که شاید در گذر از این ایوان، چشمشان به دنبال دغدغه‌هایشان برود تا پوسترها. او به این نکته هم اشاره می‌کند که حاج قاسم دنبال شناخته شدن و نمایش نبود و همین ویژگی او را در میان مسلمانان جهان، محبوب کرد.

آن یکی که کت و شلواری با رنگ آبی لاجوردی تیره پوشیده و محاسنش مرتب‌تر است، ایستاده و از بالای عینکش به من نگاه می‌کند؛ بعد از کمی تامل، نخ تسبیح سخن را به دست می‌گیرد و ادامه می‌دهد. البته لازم است زحمات و روحیه عدالت خواهی، ظلم ستیزی حاج قاسم در قاب تصویر و خلق یک اثر ماندگار شود.

او با نگاهی اجمالی به پوسترها کمی دقیق‌تر می‌شود و می‌گوید: تشییع جنازه حاج قاسم که در یکی از پوسترها به آن اشاره شده نشان می‌دهد که بعد از رحلت امام خمینی (ره)، ایران چنین مراسمی را به خود ندیده؛ آن هم از همه طیف‌های اجتماعی و فرهنگی که خود از مردمی بودن حاج قاسم حکایت دارد. در آخر گفتگو از شغلشان می‌پرسم و اینکه هردو معلم بازنشسته هستند و فرهنگی.

استفاده از رنگ‌های اصلی و صداقت حاج قاسم

وقت تنگ است و باید بقیه پوسترها را هم ببینم، در بعضی از آثار، ازرنگ‌های اصلی و کم ترکیب مثل آبی، قرمز و سبز چمنی استفاده شده، مثل پوستر لیلا تیمور نژاد، منصوره جوادی پور و صابر شیخ رضایی که از دیدگاه من قصد دارند مخاطب را با دنیای واقعی و صداقت حاج قاسم مواجه می‌کنند؛ مردی که ظاهر و باطنش یکی است و در نهایت جنس خون او نیز مانند شخصیتش، جهانی می‌شود.

از سویی دیگر در این نمایشگاه که به همت انجمن هنرهای تجسمی انقلاب و دفاع مقدس، بنیاد فرهنگی روایت فتح و همکاری معاونت فرهنگی و اجتماعی مترو تهران، برگزارشده، موضوع مقاومت و فلسطین هم در دو پوستر به چشم می‌خورد که به شکل افقی کار شده است و این پوسترها از کمیل کریمی و صابر شیخ رضایی است.

اما در پوستری دیگر که ایده و مدیریت هنری‌اش را شورای گرافیک انجام داده و بلادی فر، اجرایش کرده از زمین پهناور سبزی استفاده کرده و ترامپ را در حال ورزش با پیراهن قرمز با سایه‌ای سیاه، نشان می‌دهد و از واژه انتقام سخت، با رنگ قرمز، (برای تاکید بیشتر) استفاده شده است.

کمی آن طرف تر هم پوسترهایی را می‌بینم که به یار وفادار حاج قاسم، ابومهدی المهندس اشاره می‌کنند و شهادت و مقاومت را انتخاب و آرزوی هردوی آنها نشان می‌دهند.

استفاده از نمادهای بیشتر و تاثیرگذاری عمیق‌تر

در مجموع می‌توان گفت: در این نمایشگاه که آثار منتخب پوستر ششمین جشنواره جهانی هنر مقاومت به تصویر کشیده شده، استفاده از نمادهای بیشتر به جای تصاویر واضح، می‌تواند ذهن مخاطب را بیشتر درگیر کند و اثر را در لایه‌های ذهن او باقی نگه دارد. کم‌کم هوادار دارد تاریک می‌شود و سوز زمستانی گونه‌هایم را بی حس می‌کند. صدای گنجشک‌ها هم کمی از ایوان دورتر می‌شود و من می‌روم در اندیشه هنر ماندگار.

علاقه‌مندان جهت بازدید از این نمایشگاه می‌توانند از ۵ لغایت ۲۰ دی‌ماه به «ایوان انتظار» ایستگاه متروی میدان ولیعصر (عج) مراجعه کنند.

گزارش از طیبه بیدخام