منزلت زهرا علیهاالسلام
برخی می گویند: شرکت دادن زهرا علیهاالسلام در قضیه مباهله، هیچ دلالتی بر منزلت عظیم و فضیلت رفیع او ندارد. زیرا پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله از این جهت خانواده اش را آورد که آنان گرامی ترین و محبوبترین مردم نزد او بودند تا ثابت کند که آمادگی دارد در راه دین حتی عزیزترین افراد خود را قربانی کند. این مسأله، دلالت بر چیز دیگری ندارد.
در پاسخ او می گوییم: خداوند سبحان زهرا علیهاالسلام را در قضیه ای شرکت داده که به بقای دین و حقانیت آن مربوط است و تا قیامت جوهره ی ایمان بدان بسته است زیرا آنچه بناست با مباهله اثبات شود، بشر بودن عیسی علیه السلام و نفی الوهیت او است.
قرآن کریم این مشارکت را برای زهرا علیهاالسلام جاودانه کرده تا بیان دارد که او در کمال، سروری و فضیلت به مرحله ای رسیده که خداوند سبحان او را همراه پیغمبر، علی، حسن، حسین علیهم السلام و سند صدق پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله قرار داد. چه خداوند سبحان، پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله را فرمان داد که اینان را برای مباهله با خود ببرد نه اینکه پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله اینان را از پیش خود برده باشد.
بنابراین، آنان را برای این با خود نبرد که خانواده و اهل بیت او بودند بلکه، فاطمه، پیغمبر، علی، حسن و حسین علیهم السلام عزیزترین موجودات و گرامی ترین مخلوقات نزد خداوند سبحان بودند. به گونه ای که خداوند اراده کرد که به همه ی مردم بفهماند که بدرفتاری با این برگزیدگان پاکیزه، نابودی همه چیز است و بدون آنان، همه چیز در این دنیا بی ارزش است. در حدیث شریف نیز به همین نکته اشاره شده است.! (ر. ک: کافی، ج 1، ص 179 و 189؛ الغیبه نعمانی، ص 138- 139؛ بصائر الدرجات، ص 488- 489؛ الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج 8، ص 359.) .
شرکت دادن چند مرد و حصر عنصر زن در حضرت زهرا علیهاالسلام در مباهله اشاره به این دارد که هیچ یک از زنان به مقام سروری و کرامت و منزلت زهرا علیهاالسلام نزد خداوند متعال نمی رسند. بنابراین هیچکس نمی تواند برای دیگران صفتی ادعا نماید که امتیاز و فضیلتی برای آنان بر سایر زنان داشته باشد.
بنابراین مقام و فضیلتی که برای بعضی از زنان پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله مثل عایشه بر زنان امّت ادعا می شود، نمی تواند درست باشد، خصوصاً با ملاحظه ی کارهایی که پس از رحلت پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله انجام داد. مثل خروج بر امیرالمؤمنین علیه السلام و جنگ با وصی پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله که باعث کشتار شمار زیادی از مسلمانان و مؤمنان بی گناه شد و دست شیطان از همه جا که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله اشاره فرموده بود، بیرون آمد. لذا نمی توان چنانکه برخی ادعا می کنند معاصی او را مجوّزی برای فعالیتهای سیاسی زنان دانست. از سوی دیگر این اعمال ناشایست وی نمی تواند قرینه رضایت و عدم رضایت اسلام در این امور باشد.
اما کارهای زهرا علیهاالسلام معیار و میزان است. زیرا در راه اطاعت خداوند متعال انجام شد و فاطمه علیهاالسلام زن پاکیزه ی معصومی است که می توان به گفتار و کردار او بر احکام شرعی اعم از سیاسی و غیره استدلال کرد.
سرور زنان جهان
روشن است که شبیه سازی و دادن ضابطه فکری یا صدور احکام نمی تواند به اندازه ی تجسّم و به عینیت درآوردن آن به صورت یک واقعیت زنده و متحرک به حکم، اندیشه و ضابطه، ثبات، قوت و ریشه دواندن در نفوس اعطا کند. زیرا دلیل عقلی یا فطری فقط می تواند انسان را قانع کند و بر او حاکم شود امّا تجسم اندیشه به انسان رضایت، اطمینان و آرامش می بخشد. دقیقاً بر اساس این قاعده که
ص: 37
ابراهیم علیه السلام بدان عمل کرد: (قال: اولم تؤمن؟ قال: بلی ولکن لیطمئن قلبی). (19. بقره 26.) .
پذیرش فکری، عقلی و عملی مستند به برهان و حجّت قاطع وجود دارد و هیچ گونه خلل و نقصی در آن نیست. امّا آرامش و سکون نفس محتاج تجسم اندیشه در عینیت خارجی است تا آرامش روانی با آن پذیرش فکری و عقلی رسوخ یافته، هماهنگ و همراه شود و هر دو با هم دست احساسات و عواطف را گرفته هدایت کنند.
زهرا اولین زنی بود که الگو، نمونه و اسوه اعلای همه زنان در او عینیت یافت که پس از طی مسیر طولانی انسانیت که شماری از زنان در آن به کمال رسیدند و فاطمه قله این کمال بود. همانگونه که انسان کامل نخست در آدم عینیت پیدا کرد تا یک واقعیت زنده باشد که به دور از هرگونه اعوجاج و تزلزل و با تمام ویژگی ها و خصوصیت های زندگی انسان و با همه ی خلوص، صفا و پاکیزگی و با همه ی نیروهای فکری، عقلی و ادبی و با حکمت و تدبیر متوازن زندگی می کند تا آنجا که الگو و اسوه همه انسانها بود از آن جهت که آدم پیغمبر و انسان بود نه آدم خاکی از آن جهت که از خاک آفریده شد بلکه خاکی که به تمام معنی انسان کامل شد.
این مسیر انسانی به سوی کمال تداوم یافت، مردان پیامبر فراوانی کامل شدند. از زنان نیز کسانی کامل شدند. مثل آسیه، مریم علیهم السلام و خدیجه علیهم السلام. سپس کمال در رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله به عنوان مرد، و در زهرا علیهاالسلام به عنوان زن به اوج خود رسید و هواهای نفسانی، آرزوها، غرایز و سایر عناصر گمراه کننده و محدودکننده، و فشارهای مکانی و اجتماعی و غیره و سرکشی و جبروت طاغوتها، هیچکدام نتوانست انسان را از مجسّم کردن انسانیت و زندگانی ایمانی در پرتو کمال و سرشار از سلامت و شمول بازدارد.
الگوی انسانها همین نمونه های عالی بودند که توانستند انسان را قانع سازند که باید مبارزه کند و به مقابله برود و در سختیها فرورود و می تواند پیروز شود و در این راه الگوی برتر او پیامبران و اولیای الهی از آدم علیه السلام تا خاتم صلی اللَّه علیه و آله و اهل بیت او هستند. بنابراین اندیشه را دریافت نمی کند بلکه چگونگی حرکت و موضع را در رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و وصی و ولی علیه السلام می بیند.
به همین منظور فقط به امر و نهی بسنده نکرده چنانکه خداوند می فرماید: (ما اتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا) (حشر، 7.) بلکه فرموده: (و لکم فی رسول اللَّه اسوه حسنه). (احزاب، 21.) بنابراین خداوند حرکت، موضع، صفا و پاکیزگی را به عیان در پیغمبر و وصی او علیه السلام، و در زنانی که بزرگترین محنتها و بلایا را دیده اند همچون زن فرعون و در فاطمه زهرا علیهاالسلام که فضای انحراف و خشونت و ستم در مقابلش موضع گرفت و در مریم دختر عمران که به رویارویی با فشارهای مکانی در حساس ترین مسائل مربوط به جنس زن رفت، به انسان می نمایاند.
فعالیت های اجتماعی فاطمه علیهاالسلام
برخی ملاحظه پرمعنایی دارند که می گوید: «ما در تاریخ چیزی نمی بینیم که به فعالیت اجتماعی فاطمه زهرا علیهاالسلام در داخل جامعه اسلامی اشاره داشته باشد مگر یک یا دو روایت».
در حاشیه بر این گفته، می گوییم:
هر زمانی خواسته ها، قوانین و مقتضیات و شیوه های فعالیت خود را دارد که از هر مرد و زنی بر پایه ی آن انتظار فعالیت می رود و مطابق همین شرایط محاسبه می شود. همچنان که فعالیت هایش نیز بر همین اساس سنجیده می شود که تا چه اندازه در جامعه اسلامی تأثیر داشته است.
در خصوص عصر رسالت باید دانست که آموزش قرآن توسط زهرا علیهاالسلام به زنان و آشنا کردن آنان با احکام شرعی و معارف ضروری دین و سپس مشارکت فعّال و مؤثر در دعوت مردم به خداوند سبحان در مواضع مختلف از جمله در مباهله ی با نصارای نجران، سپس نقش فعّال و نمونه در دفاع از قضایای سرنوشت ساز از جمله امامت، آنگاه خطبه رسای آن حضرت در مسجد پیغمبر، الحق که خود مدرسه ای برای کسب معرفت برای تمام نسلهاست... شرکت او در جنگهای سرنوشت ساز اسلام که متناسب با شخصیت و قدرت او و شرایط زمان صورت می گرفت و چگونگی برخورد آن حضرت با گروههای نیازمند به سرپرستی همچون یتیم، اسیر و مسکین که خداوند سبحان آن را در قرآن کریم که تا قیامت خوانده می شود، جاودانه کرده است.
از همه بالاتر، موضع قوی و مؤثر آن حضرت و حتی رحلت و دفن او که همه و همه را به نفع حفظ دستاوردهای جهاد در راه مسأله بزرگ اسلام (امامت) انجام داد، دقیقاً همانند دخترش زینب علیهاالسلام که توانست دستاوردهای جهاد و قربانیهای بزرگ امام حسین علیه السلام و یاران پاکباخته اش در کربلا را با قدرت حفظ کند.
آری، همه و همه و نظایر آن، دلالت دارد که زهرا علیهاالسلام در کارهای انسانی، سیاسی، فرهنگی و ایمانی، متناسب با عینیت جامعه و نیازمندیها و شرایط روز و در چارچوب شیوه های فعالیت عصر خود و مطابق ارزشهای زمان، شرکت فعّال داشته است.فاطمه علیهاالسلام فعالیت های اساسی در زمینه نشر و حفظ دعوت و تقویت و تعمیق مفاهیم آن و سد رخنه ها در زمینه های مختلفی که شرایط زمان به او اجازه فعالیت می داد، داشت. فعالیتهای هیچ زنی در طول تاریخ هر چند که فعالیتش عظیم باشد و در زمینه های گوناگون و متنوع با این فعالیتهای زهرا علیهاالسلام برابر نمی شود. زیرا فعالیتهای زهرا علیهاالسلام به منظور تثبیت ریشه ها انجام می شد و لذا بهترین تأثیر را در حفظ اسلام و صلابت و تقویت و گسترش و تحکیم پایه های آن داشت.
از آنچه گذشت روشن می شود که اختلاف در زمینه ها و گونه های فعالیت اجتماعی عصر زهرا علیهاالسلام و عصر حاضر، آن حضرت را در دایره عقب ماندگی، نقص و قصور قرار نمی دهد. همچنان که فعالیت زن امروز را مؤثرتر و مهمتر نمی سازد. حتی اگر خواسته ها و مقتضیات زندگی مختلف باشد و اقتضای فعالیت حرکت متنوع و گسترده. زیرا طبیعی است که عصر پایه گذاری قواعد دین و بنیانگذاری درست حقایق ایمان و قضایای سرنوشت ساز انسان مهمتر و خطیرتر است و باید که فعالیت در چنین عصری عظیم تر و بزرگتر باشد.
بدین ترتیب روشن می شود که این حکم که زهرا علیهاالسلام در مقایسه با زمینه های فعالیت زن در عصر حاضر، فعالیتهای اجتماعی اندکی در عصر خود داشته است، بی معنی است.
اینک خواننده ی گرامی را به چند نکته توجه می دهیم:
1- ای کاش این گوینده همان یک یا دو روایت را ذکر می کرد تا می دانستیم منظور وی از فعالیت اجتماعی چیست؟ اگر منظورش این است که فاطمه علیهاالسلام به عنوان یک زن معصوم، دختر پیغمبر و همسر امام وظیفه اش را انجام نداده و به مسئولیتش عمل نکرده، می بایست دشمنانش بر او ایراد می گرفتند و پدر و همسرش او را در این باره هدایت می کردند و اگر منظورش از فعالیت اجتماعی در جامعه اسلامی، تأسیس مدارس و مؤسسات خیریه یا تشکیل مجامع فرهنگی و خیریه یا برپایی سمینارها و گردهمایی ها یا ایراد سخنرانیها و تألیف کتب اهدایی یا
فروشی است، در این حالت ممکن است که زهرا علیهاالسلام بسیاری از این فعالیتها را آنگونه که زنان امروز بدان قیام می کنند، انجام نداده باشد. این کار اختصاص به زهرا علیهاالسلام ندارد بلکه زنان آن دوره و دوره های بعدی را در بر می گیرد. زیرا طبیعت زندگانی و امکانات جامعه و نیز طبیعت زندگانی زن در آن عصر فعالیتهایی را که زن می توانست در آن مشارکت داشته باشد، محدود می کرد مگر در زمینه های خاصی که با زمینه های فعالیت امروزی زن تفاوت دارد. این گذشته از توجیهات شرعی است که ممکن است برخی به گونه ای از آن در خصوص فعالیت اجتماعی سخن گویند.
اما اگر منظور این است که تاریخ نمی گوید که زهرا علیهاالسلام برای کسانی که خواهان شناخت حق بودند، حق را با فریاد بلند معرفی کرد یا وظیفه خود را در آموزش و هدایت زنان، و حفظ و صیانت دین در سطح قضایای بزرگ اسلام خصوصاً نشر معارف دین حتی در ضمن فعالیتهای عبادی روزانه اش انجام نداده است، باید دانست که آنچه فاطمه علیهاالسلام در این زمینه ها انجام داده همانند خورشید در وسط آسمان، عیان و نمایان است که شنیده اند.
خطبه ی فاطمه علیهاالسلام در مسجد پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله و در میان زنان انصار، اگر خوب فهمیده شود و درست از ان بهره برداری نمایند، به تنهایی یک مکتب انسان ساز برای همه ی نسلها و یک منبع غنی از معرفت در طول تاریخ است.
با این وجود پدرش رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و پسر عمویش علی علیه السلام که محور حرکتهای اجتماعی، انسانی و اسلامی بودند و فعالیت فاطمه علیهاالسلام بخشی از فعالیتهای عمومی آن روزگار بود.به علاوه گفته ی: «یک یا دو روایت» همچنان مبهم باقی می ماند. چه روایات فراوانی هست که مشارکت فاطمه علیهاالسلام در فعالیتهای مختلف اجتماعی، سیاسی،
فرهنگی و تربیتی را بازگو می کند. ما پیش از این برخی از این روایات را آوردیم. برخی از این روایات می گوید: فاطمه علیهاالسلام در مناسبتهای غیر مسلمانان هم شرکت می کرد. از آن جمله هنگامی است که برخی از یهودیان از او برای شرکت در عروسی خود دعوت کردند.یک روایت نیز هست که از آن اعرابی سخن می گوید که فاطمه علیهاالسلام گردن بند خود و بستری را که حسن و حسین علیهم السلام روی آن می خوابیدند، به او بخشید و عمار بن یاسر از او خرید. این داستان معروف و مشهور است. خداوند سبحان فرموده که طبع فاطمه علیهاالسلام و اهل بیت او طعام دادن به مسکین، یتیم و اسیر در راه محبت و دوستی خداوند است.
هنگامی که فاطمه علیهاالسلام برای ایراد خطبه اش به مسجد پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله آمد، گروهی از زنان هوادارش، او را همراهی می کردند. حتی برخی گفته اند: فاطمه علیهاالسلام در مقابل جمعیتهای رقیب یک جمعیت زنان داشت.علاوه بر این اهتمام زهرا علیهاالسلام به «همسایه پیش از خانه» سیمایی از طبیعت اهتمامات دختر پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله ترسیم می کند که می رساند هرگاه فاطمه علیهاالسلام کوچکترین فرصتی برای انجام هر نوع فعالیت اجتماعی یا انسانی یا فرهنگی به دست می آورد، با شوق فراوان و آگاهی تمام و احساس مسئولیت بدان اقدام می کرد.
2- تأکیدهای مکرر و مستمر گفتاری و کرداری پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله به مسلمانان در خصوص مقام والا و نقش حساس و موقعیت ممتاز زهرا علیهاالسلام در اسلام و ایمان، و معرفت، او را به درجه ای از مرجعیت برای مردم رساند و خانه اش را پناهگاه زنانی قرار داد که به آن رفت و آمد می کردند. (شرح نهج البلاغه، ج 9، ص 198.) «... زنان مدینه و همسایگان فاطمه علیهاالسلام با
او رفت و آمد می کردند» (23. شرح نهج البلاغه، ج 9، ص 193.) مردم به نزد او می آمدند تا از دریای علم و معرفتش، چیزهای تازه بیاموزند.شخص پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله نیازمندان را به خانه فاطمه علیهاالسلام راهنمایی می کرد. چنان که اعرابی را به خانه دخترش فرستاد و همانگونه که آوردیم، زهرا علیهاالسلام گردن بند خود و بستر حسن و حسین علیهم السلام را به او بخشید.
مردم نیز برای کسب معرفت نزد فاطمه علیهاالسلام رفت و آمد می کردند. هر یک از اینها می توانست زندگانی فاطمه علیهاالسلام را سرشار از حرکت و فعالیت فوق برنامه سازد. چه زهرا علیهاالسلام در خانه نیز فعالیت هایی از قبیل آرد کردن گندم و... داشت. آنقدر گندم دستاس کرد که دستانش تاول زد.
3- ارزش هیچ انسانی را نمی توان بر اساس فعالیت های اجتماعی و یا هوش سیاسی او تعیین کرد. چه هوشمندان سیاسی فراوانی که از ارزش حقیقی انسان بهره ای نداشته و ندارند. زیرا فعالیت اجتماعی و هوش سیاسی به موضع سیاسی ارزش نمی بخشد بلکه سیاست بر پایه ی مبانی و اصولی ارزیابی می شود که فقط و فقط از معصوم مثل پیغمبر و علی و زهرا علیه السلام گرفته شده است. پس این زهرا علیهاالسلام است که به ما می گوید ارزش سیاست به چیست و یا کدام عمل اجتماعی است که به سیاست ارج می بخشد. نه اینکه زهرا علیهاالسلام ارزش خود را از سیاست یا فعالیتهای اجتماعی خود می گیرد و الّا بسیاری از مجرمان و منحرفان حتی از پیامبران و اولیا و اصفیاء هم ارزش بیشتری خواهند داشت. چه آنان به سبب داشتن مال و جاه و قدرت، فعالیتهای اجتماعی یا سیاسی بزرگی داشته اند اما پیامبر و امام چنین موقعیتی برخوردار نبوده است.
در حقیقت ارزش انسان از درونش می جوشد و از ارزشهایی که مجسم می کند.و از الگوها و انسانیت وی و از علم سودمندش که تقوا و خداترسی، دستاورد آن است. جز این هر چه هست از انواع اسباب و نتایج است و چه بسا که در طرف دیگر نیز معادله ای باشد.
4- بر ما لازم است که به تحقیق درباره ی حقیقت موضع زهرا علیهاالسلام در ارتباط با ایمان انسان مسلمان و سپس تحقیق در خصوص حقیقت مأموریتهایی که می بایست در تأیید و تقویت دین از آن آگاهی داشت، بپردازیم، لذا می گوییم:
درستی پیغمبر و امامان و زهرا علیهاالسلام نقش اساسی و کلیدی در تبلور ایمان و تحقق هویت و شخصیت مکتبی و انسانی مسلمان دارد. بنابراین وجود مقدس زهرا علیهاالسلام که نه امام است و نه پیغمبر، به عنوان یک زن کامل به لحاظ انسانیت همان چیزی الست که به عنوان یک ضرورت حیاتی، عقیدتی و رفتاری و حتی شیوه زندگی بدان محتاج هستیم اما فعالیت اجتماعی یا سیاسی او با بودن پدر و همسرش تا این اندازه اهمیت و حساسیت ندارد. ما به این وجود محتاج هستیم تا با او ارتباط برقرار کنیم و دلهایمان به سوی او جلب شود و او ارزشها و الگوها و کمال انسانی را برایمان مجسم و نمایان سازد. و این چیز دیگری است که بدان محتاجیم تا از طریق در بر گرفتن زهرا علیهاالسلام، دلهایمان آن کمالات انسانی را در خود بپرورد و در آغوش گیرد و از این طریق در شکل گیری عقیده و تأکید مفاهیم اسلامی و ارزشها و الگوهای دینی در دلها و اندیشه های ما سهیم باشد تا احساسات، عواطف و همه ی وجود آنچنان که باید ساخته شود و به بار نشیند. این نقش فاطمه علیهاالسلام است نه تأسیس مؤسسات و جمعیتهای خیریه یا انسانی و کارهایی از این قبیل.
5- بدون تردید زهرا علیهاالسلام نقش بزرگ و حساسی در صیانت و بقای دین دارد و اگر او نبود معالم دین از بین می رفت و آثارش نابود می شد. بنابراین زهرا علیهاالسلام روزنه ی نور و برهان حق و همانند شوهرش علی، آینه تمام نمای اسلام است که تعالیم،
احکام، مفاهیم و جهان بینی آن را می نمایاند. زهرا علیهاالسلام با حق است و حق با او می چرخد، هرگونه که زهرا علیهاالسلام بچرخد و زهرا علیهاالسلام با حق می چرخد هرگونه که حق بچرخد.
زهرا علیهاالسلام معیار و ترازویی است که ایمان مردم و میزان استقامت آنان در راه هدایت، نیکی، خلوص و اخلاص با آن سنجیده می شود. به وسیله ی همین معیار زهرا علیهاالسلام خشنودی خدا و رسول و خشم خدا و رسول را می شناسیم. روایت منقول از رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله بدین مطلب اشاره دارد. آنجا که فرمود: «فاطمه پاره ی تن من است. او قلب من است که در میان سینه ام قرار دارد. هر که او را اذیت کند همانا مرا اذیت کرده و هر که مرا اذیت کند، قطعاً خداوند را اذیت کرده است. آنچه فاطمه را خشنود کند، مرا خشنود می کند و آنچه او را به خشم آورد، مرا به خشم می آورد». و از اینگونه روایات.
قابل توجه اینکه پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله تکیه گاه و نقطه ی ثقل سخنان خود را این جمله قرار داده که «فاطمه پاره ی تن من است». (این حدیث بدون تردید متواتر و صحیح است. کاشف الغطا در کتاب خود، کشف الغطاء، ص 12 به تواتر آن در میان شیعه و سنی تصریح کرده است. از آنجا که این حدیث در منابع مختلفی که از حضرت زهرا علیهاالسلام سخن گفته، آمده است استقصای همه منابع در اینجا برای ما مشکل است و از سوی دیگر نیازی بدان نمی بینیم. لذا به ذکر بخشی از این منابع بسنده خواهیم کرد: فرائد السمطین؛ ج 2، ص 46؛ مجمع الزوائد، ج 9، ص 203؛ مقتل خوارزمی، ج 1، صص 52- 53؛ اسدالغابه، ج 5، ص 522؛ صحیح بخاری؛ صحیح مسلم؛ ینابیع الموده، صص 153- 154، 176، 198؛ نظم دررالسمطین، صص 176- 177؛ مستدرک حاکم، ج 3، صص 154، 158- 159؛ تلخیص المستدرک ذهبی در همانجا؛ کنزالعمال، ج 13، ص 13، 96 و ج 6، ص 219، و ج 7، ص 11؛ الغدیر، ج 7، صص 231- 236؛ سیر اعلام النبلاء، ج 2، ص 132؛ الصواعق المحرقه، صص 186، 188؛ شرح المواهب زرقانی، ج 4، ص 335 و سایر منابع.) .روشن است که علت اینکه آنچه فاطمه را خشنود می کند، پیغمبر را نیز خشنود می کند، این نیست که فاطمه پاره ای از وجود جسمانی و مادی پیغمبر ودختر او است. زیرا:
1- پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله در مواضع خود بر اساس عصبیت خویشاوندی و نژادی و... حرکت نمی کند بلکه او می خواهد که همه ی خصوصیات، امتیازات و توانمندیهای مادی و معنوی او در خدمت دین، برای دین و در راه دین بکار رود.
2- روابط نسبی یا پدرخواندگی طبیعتاً برای کسب امتیازی به این اهمیت کافی نیست، اگر چه در جای خود مهم است و به پاکی نژاد و طهارت آن اشاره دارد. چه زهرا علیهاالسلام نوری در صلبهای بزرگوار و رحمهای پاک بود. با این حال روشن است که حفظ این طهارت نیاز به تلاش و کوشش دارد و چون پسر نوح- که برخی روایات می گوید او پسر خوانده نوح بود نه پسر نسبی او (البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 220.) - این کوشش را انجام نداد، هلاک گشت. تا آنجا که خداوند به پدرش نوح گفت: (انه لیس من اهلک انه عمل غیر صالح). به همین علت، نه خشنودی پسر نوح، خشنودی خدا و رسول بود و نه خشم او، خشم خدا و رسول.
بنابراین منظور از اینکه «فاطمه پاره ی تن پیغمبر است» باید معنایی باشد که صلاحیت آن را داشته باشد که محور و تکیه گاه این باشد که خشنودی او، خشنودی پیغمبر و خشم او، خشم پیغمبر است. خصوصاً که می دانیم پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله این را هنگامی فرمود که فاطمه علیهاالسلام در پاسخ این پرسش که چه چیزی برای زن بهتر است، فرمود: اینکه نه او مردان را ببیند و نه مردان او را.
در جایی دیگر آمده که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله این مطلب را به علی علیه السلام و در حضور کسانی فرمود که با دادن این خبر به فاطمه علیهاالسلام که علی علیه السلام از دختر ابوجهل خواستگاری کرده موجب آزار و اذیت او شدند. علی علیه السلام به پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله عرض کرد: سوگند به خدایی که تو را به حق به رسالت مبعوث کرده، از آنچه به فاطمه رسیده من هیچ خبر ندارم و در دلم نیز نگذشته است.
پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: من راست گفتم. تو هم راست گفتی. فاطمه علیهاالسلام از این سخن شاد شد و تبسّمی کرد که دندانهایش دیده شد.
بنابراین پیامبر صلی اللَّه علیه و آله خواسته به کسی که این خبر دروغ را به فاطمه علیهاالسلام داد. بگوید که فاطمه و پیغمبر را آزار داده است.
به هر حال باید منظور از این سخن، معنایی هماهنگ با این باشد که اذیت فاطمه، اذیت پیغمبر است و آن اینکه: مزایای فاطمه، مزایای رسول خداست و کمالات او، کمالات پیغمبر. بنابراین، سخن گفتن از فاطمه علیهاالسلام به عنوان پاره ای از هستی پیامبر و وجود انسانی و مکتبی او با تمام ویژگی ها، دقایق و خصوصیات تفصیلی اش به عنوان یک انسان الهی کامل بیانگر انسانیت و فطرت، کمال و صفا، و حق و صدق، در پاکترین و دقیق ترین و بلندترین معانی این کلمات و واژه هاست.
روشن است که فاطمه علیهاالسلام هنگامی خشم می گیرد که انسانیت و ارزشها مورد تجاوز دشمنی قرار می گیرد و هنگامی خشنود می شود که انسانیت و ارزشها گرامی داشته شود، تکامل یابد و ریشه دواند. پس دشمنی با او از این جهت که یک شخص است او را خشم نمی آورد بلکه از این جهت که دشمنی با انسانیت و فضیلت است و این است که او در نتیجه خدا و رسول را به خشم می آورد. در مقابل هر کاری که مطابق فطرت انجام شود و این وجود را مصونیت بخشد، فاطمه و پیغمبر و خداوند را خشنود می کند. بدین صورت شایستگی آن را دارد که معیار و ترازویی برای سنجش باشد، آنگاه که خشنود می شود و آنگاه که خشم می گیرد.
می توانیم این معنا را با اشاره به یک شاهد قرآنی به فهم بهتر نزدیک کنیم. خداوند می فرماید: (من قتل نفساً بغیر نفس او فساد فی الارض فکانما قتل الناس جمیعاً و من احیاها فکانّما احیا الناس جمیعاً). ( مائده، 32. ) .
جسم که گوشت و استخوان است، همواره وجود دارد ولی آنچه که از دست داده اراده، اختیار، عقل و خصوصیت های انسانی مثل شرافت، کرامت، عواطف و احساسات و... است و در نتیجه جسم بواسطه ی بیرون رفتن روح از کالبد، محتوای خود را از دست داده است.
منبع:
عاملی جعفرمرتضی -(1944 )-مترجم محمد سپهری -: قم نشر ایام دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی 1378.
