شفقنا – جریان اربعین، تمرینی جهت همسویی با منویات امام عالم و تمرینی در مسیر قرارگیری در نور ولایت اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) است. افرادی که تجربه حضور در سفر زیارت اربعین را دارند، معترفند که در این سفر، سبک جدیدی از زندگی را تجربه می‌کنند که عناصر آن، متشکل از عالی‌ترین ارزشهای انسانی است. پاک‌طینتان عالم در این همایش جهانی کنار یکدیگر جامعه‌ای را تشکیل می‌دهند که محبت و مودت پایه آن، و ایثار و ازخودگذشتگی و برادری و برابری از جلوه‌های بی‌بدیل آن است به عبارتی اوج اخلاق مداری در این مسیر نمایان است.
شفقنا در گفت وگو با اساتید دینی، ابعاد مختلف تأثیرگذاری اربعین حسینی در انسان و راهکار تداوم این تأثیر را مورد بررسی قرار داد که در ادامه می خوانید:
استاد نظری منفرد: اخلاق مداری از ویژگی‌های منحصر به فرد و بارز اربعین است
حجت الاسلام والمسلمین نظری منفرد اخلاق مداری را از ویژگی‌های منحصر به فرد و بارز پیاده روی اربعین نامید و خاطر نشان کرد: یکی از مباحث اخلاقی که در این پیاده روی نمود زیادی دارد «مساله ایثار» است.
حجت الاسلام و المسلمین علی نظری منفرد در گفت‌وگو با شفقنا افزود: دشمنان دست و پا می زنند تا کاری کنند که مساله اربعین را تحت الشعاع قرار دهند ولی نمی شود؛ چرا که این حرکت مردم، خودجوش و الهی است.
وی با اشاره به مشکلاتی که در طول تاریخ توسط حکومت‌های فاسد و مستکبران بر سر راه زائران امام حسین علیه السلام ایجاد شده، گفت: این توطئه‌ها از قبل وجود داشته و دارد و در آینده هم خواهد داشت ولی ما باید به وظیفه خودمان عمل کنیم.
حجت الاسلام نظری منفرد اتحاد زائران حسینی را اصلی‌ترین وظیفه آنان در شرایط کنونی دانست و افزود: ما باید متحد الکمه باشیم. زائران حسینی از هر کشور و هر ملیت و هر نژاد و قومیتی همه زیر پرچم توحید ولااله الاالله و محمدالرسول الله هستند و به خاندان عصمت و طهارت علاقه دارند و همین حب الحسین محور اجتماع ماست.
استاد دروس خارج حوزه علمیه قم تصریح کرد: امیدوارم همه عزیزانی که در این مسیر حرکت می کنند توجه داشته باشند کجا می روند. این حرکت بی نظیر امروزه به نام اسلام و تشیع شناخته می شود لذا سعی کنیم که شئونات اخلاقی را که اسلام خواسته حفظ کنیم. به همدیگر کمک کنیم و از کسانی که بذل مال می‌کنند سپاسگزار باشیم. به واجبات اهمیت دهیم و از محرمات دور باشیم تا در سفر گرفتار گناه نشویم.
وی پیاده روی اربعین را «نماد محبت به اهل بیت علیهم السلام» دانست و افزود: این محبت همان محبتی است که خداوند در قران از هر کسی خواسته است. محبت مراتبی دارد. یک وقت انسان به زبان و یک وقت در قلبش و یک وقت در عمل اظهار محبت می کند. اظهار محبت گاهی به بذل وقت و بذل مال و گاهی به تلاش جسمی است اربعین و پیاده روی به سمت حرم امام حسین نماد محبت و در اوج است. علاوه بر بازتاب جهانی که این حرکت دارد، مثل و مانندش را شما نمی توانید پیدا کنید.
حجت الاسلام نظری منفرد اخلاق مداری را از ویژگی‌های منحصر به فرد و بارز پیاده روی اربعین نامید و خاطر نشان کرد: یکی از مباحث اخلاقی که در این پیاده روی نمود زیادی دارد «مساله ایثار» است. مردم عراق و ایران و سایر شیعیان آنچه را که با سعی و تلاش در طول سال اندوخته‌اند با جان و دل در راه امام حسین علیه السلام و برای تقرب به خداوند ایثار می کنند و این یکی از صفات پسندیده‌ای است که محبوب خداوند متعال است و در قرآن نیز بارها به آن اشاره شده است.
وی «اتحاد امت اسلامی» و تولی نسبت به اهل بیت علیهم السلام و تبری نسبت به دشمنان آنان را از نمودهای پررنگ پیاده روی اربعین دانست و گفت: پیغمبر گرامی صلی الله علیه و آله فرمودند کسی که حسین را دوست داشته باشد خدای بزرگ او را دوست دارد. این حرکت جلوه حب الحسین است و امام حسین محبوب هر کسی شد، محبوب خدا خواهد شد.
استاد دروس خارج حوزه علمیه قم افزو: رفتن به زیارت حضرات ائمه سلام الله علیهم یک وظیفه است و اتحاد و انسجام ما در انجام این وظیفه «تو دهنی» به دشمنان اسلام و اهل بیت علیهم السلام است. مردم با این حرکت تبری خودشان از دشمنان اهل بیت را نشان می دهند.
محمدعلی ایازی: بسترسازی برای اصلاح اجتماعی فرصتی نهفته در مراسم اربعین حسینی است
شفقنا- ویژگی مهم راهپیمایی اربعین، مردم‌نهاد بودن آن است. این راهپیمایی یک حرکت تاریخی، خودجوش، طبیعی و مردمی، بر پایۀ حماسه حسینی است که در توسعه آن مردم نقش بسیار دارند، ازاین‌رو، شناخت پیام‌ها، ظرفیت‌ها و آگاهی بخشی عمومی نسبت به آنها در حوزه‌های بینشی، گرایشی، رفتاری و سیاست‌گذاری معقول نهادهای رسمی و دولتی، می‌تواند در بهره‌برداری از ظرفیت‌های این کنگرۀ عظیم و مقابله با تهدیدات و آسیب‌های آن، مفید و اثربخش باشد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید محمدعلی ایازی محقق و قرآن پژوه افزون بر اینکه به آداب سفر و زیارت اشاره می‌کند، رعایت نکات اخلاقی و معنوی در این مراسم را از ضروری‌ترین مسائل می‌داند و می‌گوید: باید بسیار مراقب بود که ظرفیت و توانمندی های بالایی که در مراسم اربعین حسینی وجود دارد به ضد ارزش و دین‌گریزی و دین‌ستیزی نینجامد. او معتقد است: این مراسم فرصتی برای بستری سازی حرکت اصلاحی فردی و اجتماعی است؛ همچنین توجه ویژه به اصل مشترک معنویت و اخلاق در میان مذاهب، می‌تواند به تقویت تقریب مذاهب کمک کند.
متن گفت‌وگوی شفقنا با سید محمدعلی ایازی را می‌خوانید:
- بسیار تأکید شده و تأکید می‌شود که زائرین بارگاه ملکوتی امام حسین (ع) باید به اخلاق حسنه پایبند باشند، در حال حاضر که زائرین بسیاری در پیاده‌روی گسترده و مهم اربعین حسینی حضور دارند، به نظر شما چه اخلاقیاتی را باید رعایت کنند و به منصه ظهور رسانند؟
مراسم اربعین حسینی یکی از زمینه‌های بروز رفتارها و منش‌های بلند اخلاقی است
در علم اخلاق سیر و سلوک و تهذیب نفس را در دو بخش یا صورت بیان می‌کنند یکی صورتی که انسان بر اساس تجربه فردی دارد و رفتارها، منش‌ها و صحبت‌هایی را شاهد است و دیگری سیر و سلوک و تهذیب نفسی است که در یک عمل اجتماعی انجام می‌شود. وقتی انسان به مسافرت معنوی و دینی می‌رود، درواقع اقدام جمعی انجام می‌دهد و شرکت جمعی می‌کند و اصولاً فعالیت‌های اجتماعی زمینه‌های بروز رفتارها و منش‌هایی را می‌دهد که زمینه تحصیل اخلاق را برای آن فراهم می‌کند. مراسم اربعین حسینی یک حرکت جمعی مذهبی است که حضور در این مراسم برای انسان نشاط و شوقی را فراهم می‌کند و در حقیقت یکی از زمینه‌های بروز رفتارها و منش‌های اخلاقی است.
در ادبیات دینی در این مورد در دو بخش نظر داریم، یکی از آنها روایات و دستورالعمل‌هایی هست که در آداب سفر آمده است، اینکه انسان‌ها در سفر اولاً تعیین کنند که چند نفر هستند و چه کسی می‌خواهد مدیر این گروه باشد و تقسیم‌کارها بین افراد گروه به چه صورت باشد تا هرکسی نسبت به دیگری مسئولیت داشته باشد نه اینکه فردی همه مسئولیت‌ها را بر عهده داشته باشد و افراد دیگر از رفاه موجود استفاده کنند. نکته دیگر اینکه افراد گروه در هنگام سفر رعایت حال یکدیگر را داشته باشند. به‌عنوان مثال باعث زحمت نشود، رفتار او اذیت¬کننده نباشد، وقت خواب مزاحم نشود، بهداشت محیط را رعایت کند. اجازه دهند از امکانات رفاهی و مقوله زمان و مکان استراحت همه افراد به نحو احسن بهره ببرند.
باید مراقبت کرد عمل مستحبی زیارت به عملی حرام تبدیل نشود
در «روایات» و «کتب اخلاقی سفر» نکات بسیاری در باب آداب سفر ذکر شده است. اربعین حسینی عملاً برای ما ایرانیان که از کشوری به کشوری دیگر عزیمت می‌کنیم، نوعی از سفر است؛ لذا لازم است که به آداب سفر توجه داشته باشیم و توسط هر یک به بهترین نحو این آداب را رعایت و اجرا کنیم. یکی از مواردی که از اولویت‌ها و آداب قبل از سفر می‌باشد، رسیدگی به خانواده و فراهم کردن امکانات و شرایط رفاهی برای اعضای خانواده در غیبت ما است؛ کسانی که طالب زیارت هستند باید توجه داشته باشند که اگر از نظر مالی در سختی قرار دارند، چک یا بدهی دارند، یا اینکه از نظر شغلی در شرایطی هستند که با سفر خود دیگران را به‌سختی می‌اندازند، به سفر نروند یا اگر بسیار مشتاق به این سفر هستند قبل از عزیمت تمام این مسائل را برطرف کنند یا رضایت تمام طرفین را جلب نمایند که در غیر این صورت عمل مستحبی که زیارت باشد، به عملی حرام تبدیل می‌شود.
ظاهر نامناسب و حرص و ولع داشتن درمسائل مادی شأن زائر حسینی نیست
در بخش دوم علم اخلاق به آداب زیارت اشاره شده است، آداب زیارت یکسری دستورالعمل‌های اخلاقی است، اینکه انسان در سفر زیارتی باید لباس مناسب بپوشد، غذای مناسب بخورد و اگر نمی‌تواند، با حالت نامناسبی در مراسم حضور پیدا نکند زیرا ظاهر نامناسب و حرص و ولع در غذا خوردن و از دیگران بازداشتن در شأن زیارت حسینی نیست. روایات فراوانی در باب آداب زیارت پیامبر (ص)، یا حج و یا زیارت امام حسین (ع) داریم که تأکید شده بهترین غذاها را در این سفرهای معنوی تهیه کنید. و بهترین لباس‌ها را بپوشید و این تأکید شاید بدین معناست که اگر کسی این امکانات و شرایط را دارد، برای تشرف به زیارت اقدام کند در غیر این صورت تا فراهم نشدن شرایط و آداب زیارت برای رفتن به چنین سفرهایی اقدام نکند.
متأسفانه برای برخی رفتن به سفر زیارتی وسیله تکدی گری و تحقیر شخصیت و به ذلت انداختن خود شده است، به‌عنوان مثال برای رفتن به این سفر از دیگران با خواهش و تمنا پول می‌گیرند، شخصیت و کرامت انسانی خود را منکوب می‌کنند برای اینکه یک امر مستحبی انجام دهند.
نکته بعدی مسئله نظافت و بهداشت و غسل کردن برای زیارت و یا شروع این سفر است؛ عده‌ای در سفر زیارتی لباس‌ها و ظاهری کثیف و نامناسب دارند و با نوع ظاهر خود دیگران را مورد اذیت و آزار قرار می‌دهند؛ همگان باید بدانند که رعایت این مسائل جزو اخلاق فرهنگی دینی و آداب زیارت است و کسی که در سفر زیارتی رعایت و مراقبت این مسائل را نمی¬کند، زیارت را به خوبی انجام نداده است.
در این سفر و مراسم خوبی‌ها را ابتدا برای دیگران بخواهید
نکته دیگر ضرورت عمل به دستوراتی است که بالاتر از آداب زیارت و مربوط به اخلاق حسنه است. در سفر ممکن است که افراد خشمگین و ناراحت و عصبانی شوند، یا نفع طلبی شخصی در غذا داشته باشند و یا در مکان خوابیدن رعایت حال دیگران را نکنند، کسی که به زیارت امام حسین (ع) مشرف می‌شود باید خود را آماده کند که در این جهت کف نفس و از خودگذشتگی داشته باشد و مراقبت کند که خوبی‌ها را ابتدا برای دیگران بخواهد، هرچند سخت به آن نیاز داشته باشد. «وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهٌ». فرهنگ ایثار در زیارت امام حسین باید جلوه دیگری داشته باشد.
زائران حسینی اخلاقیاتی که این شخصیت به بشریت داده را در خود زنده کرد
این که گفته می شود در سفر زیارت میدان خودسازی است، یعنی هم آراستگی به فضائل را تمرین کند و هم شناختی از معارف اخلاقی امام حسین و یارانش پیدا کند. حضرت ابوالفضل (ع) درحالی‌که در صحرای کربلا بسیار تشنه بودند وقتی به آب رسیدند، از آب نیاشامیدند و گفتند چون برادرم تشنه است از این آب نمی‌خورم؛ کسی که می‌خواهد به مراسم اربعین حسین (ع) برود، باید درس اخلاقیاتی که امام حسین (ع) به بشریت داده را در خود زنده کند، ایثار داشته باشد و در سفر خدمتگزار باشد و اگر جایی ناراحت شد خود را مراقبت کند و عصبانی نشود و از رفتارهایی که ایجاد تحمیل و فشار به دیگران می‌کند پرهیز نماید. برخی اخلاقیات انسان تا تجربه عملی و در بازخورد با عمل نباشد روشن نمی‌شود، اما وقتی انسان در آن شرایط و موقعیت قرار می‌گیرد، ایثار، و از خودگذشتگی و رعایت قانون و قوانین کشور میزبان را رعایت کند.
- مراسم پیاده‌روی اربعین سال‌هاست که در فرهنگ شیعیان به‌عنوان نمادی از وفاداری و لبیک به امام حسین (ع) و تکریم و زنده نگه‌داشتن واقعه عاشورا تلقی می‌شود؛ اما طی سال‌های گذشته مراسم اربعین به مانیفستی برای مکتب اهل-بیت مبدل شده است. حضور شیعیانی از بیش از ۷۰ کشور جهان در این مراسم، بزرگترین تجمع مذهبی در جهان را رقم می‌زند که می‌تواند حامل پیام‌های مهمی برای جهان اسلام و همچنین مردم دنیا باشد. از نظر شما این مراسم چه پیام‌هایی را به همراه داشته و دارد؟
همبستگی یکی از جلوه های ماندگار مراسم اربعین است
زیارت اربعین با همه ویژگی‌ها، شعائر و اخلاقیاتی که دارد یک نوع ایجاد همبستگی است، به‌عبارت‌دیگر اعمال جمعی و مسائل مذهبی جمعی یک نوع همبستگی جمعی است مثلاً مجالس عزاداری که دسته‌جمعی برگزار می‌شود، نمادی از یک نوع همبستگی است. خود این همبستگی یکسری آثار و نتایجی به همراه دارد مثلاً یکی از جهاتی که ایجاد می‌کند احساس شوق معنوی و بهجت ربانی است به‌صورتی که نشاط در عمل در میان افراد به وجود می‌آورد. گاهی افراد در اثر انزوا و عدم ارتباط یک نوع افسردگی پیدا می‌کنند ولی وقتی در عمل و رفتار جمعی قرار می‌گیرند شوق و نشاط و انبساط خاطر در افراد به وجود می‌آید.
حضور گسترده مردم در مراسم اربعین حسینی به‌عنوان یک قدرت معنوی و اخلاقی تلقی شود
نکته دیگر اینکه حضور گسترده مردم در مراسم اربعین حسینی به‌عنوان یک قدرت معنوی و اخلاقی بروز می‌کند، گاهی افراد می‌خواهند خود را اصلاح کنند و گاهی جامعه قصد اصلاح خود را دارد، اخلاق اجتماعی یکی از زمینه‌هایی است که اگر درست بدان عمل شود، موجب اصلاح اجتماعی و اخلاقی خواهد شد؛ به‌شرط اینکه راهبران و هادیان به‌درستی این حرکت را هدایت و از این فرصت استفاده کنند؛ زیرا در بسیاری از اوقات تنها به‌صورت ظاهری مراسم‌ها اکتفا می‌کنیم و جنبه¬های تربیتی و معنوی آن را در نظر نمی¬گیریم. به‌عنوان مثال مجالس عزاداری برگزارکردن یک بُعد مسئله است و اینکه چطور این مجالس را برگزار کنیم و مسائل آموزش اخلاقی و تربیتی را در این مجالس مد نظر داشتن، بعد دیگر مسئله است. خوب بر وعاظ لازم است که اصل و اساس سخنرانی خود را بر ذکر این معارف اختصاص دهند و صاحبان مجالس از سخنرانان خود بخواهند که این مسائل را بیان کنند. باید فضا را از این بستر و زمینه را برای حرکت اصلاح اجتماعی خود به وجود بیاوریم و مراسم و حرکت اربعین حسینی چون سطحی بین‌المللی یافته، از این جهت بسیار مهم است.
اربعین فرصتی است که می‌تواند در زمینه‌های مختلف تأثیر مثبت چشمگیری در جامعه داشته باشد
گاهی مراسم‌های مذهبی در سطح یک منطقه، شهر و کشور تأثیرگذار است؛ ولی مراسم اربعین حسینی فرصتی است که اگر درست از آن استفاده شود و آداب و اخلاق اسلامی رعایت گردد، می‌تواند در زمینه‌های مختلف معنوی و دینی تأثیر مثبت چشمگیری داشته باشد؛ اما متأسفانه شاهدیم که در برخی از موارد آداب و اخلاق این سفر رعایت نمی‌شود، به‌خصوص در زمینه‌هایی که مربوط به حقوق دیگران است و شاید تضییع حقوق دیگران یکی از مهم‌ترین مواردی است که به زیارت اربعین خدشه و آسیب وارد می‌کند.
تضییع حقوق دیگران به زیارت حسینی خدشه و آسیب وارد می‌کند
گاهی تضییع حق افراد در اداره یا سازمانی اتفاق می‌افتد و گرچه آسیب‌های اجتماعی خود را به همراه دارد، اما تضییع حق دیگران در یک مراسم مذهبی و دینی آسیب‌های بسیاری به دین وارد می‌کند؛ مراسم اربعین حسینی تجربه‌ای است که اگر اصول اخلاقی و آداب به‌درستی رعایت شود، این حرکت جمعی می‌تواند زمینه‌های اصلاح را فراهم کند.
نکته دیگر اینکه مکتب اهل‌بیت (ع) باید آسیب‌شناسی شود و یکی از این آسیب‌شناسی‌های آن در تعامل با مذاهب دیگر است، مراسم اربعین حسینی می‌تواند فرصت خوبی باشد که توجه داشته باشیم به این مراسم نمی‌توان رنگ و جنبه غیر معنوی دهیم؛ بلکه باید به این حرکت جنبه معنوی و اخلاقی دهیم تا کسانی که از مذاهب و جریان‌های دیگر هستند و در این مراسم مشارکت می‌کنند این نوع از همبستگی اخلاقی را گسترش دهند.
- به دو پیام مراسم اربعین حسینی یعنی اصلاح اجتماعی و اخلاقی در بُعد اجتماعی و فردی اشاره کردید که بسیار مهم هستند، اما متأسفانه این پیام‌ها گاهی پس از بازگشت زوار به فراموشی سپرده می‌شود و نهادینه نمی‌شوند، مردم چگونه می‌توانند این دو پیام را در زندگی شخصی و اجتماعی خود نهادینه و پیاده کنند؟
زیارت مقبول، زیارتی است که شخص با خود توشه‌ای از این زیارت همراه کند
درست است. زوار در هنگام بازگشت از زیارت باید پیام‌ها و اخلاق‌مداری‌هایی که در حماسه حسینی مشهود هست را در سطح فردی و اجتماعی به نمایش گذارند. زیارت مقبول، زیارتی است که شخص با خود توشه‌ای مجسم از این زیارت همراه کند، یعنی مردمی که توفیق نداشتند و به زیارت اربعین نرفتند وقتی شخصی که از زیارت بازگشته را مشاهده می‌کنند، ببینند که عملاً این فرد از نظر شخصی اصلاح شده است و از نظر جمعی امسال زیارت اربعین کیفیت ویژه‌ای داشته است. ما معمولاً وقتی برای ترویج تبلیغ می‌کنیم به کمیت تکیه می‌کنیم و مدام اعلام می‌کنیم که سال گذشته چه تعداد زائر بودند و امسال چه تعداد شدند، امکانات پارسال چطور بود و امسال چطور. درواقع بیشتر به جنبه‌های تدارکاتی تکیه می‌کنیم و به جنبه اخلاقیاتی و تربیتی این زیارت و اتفاقات برجسته معنوی آن توجهی نداریم به نظرم این مسئله باید کاملا نشان داده شود و تبیین گردد. مدیران مربوطه بخشی از تمرکز خود را در این جهت بگذارند که این سفر برای کاروان‌ها و موکب‌ها نکات اخلاقی به همراه داشته باشد و به‌نوعی این پیام‌ها را نهادینه کنند که وقتی از سفر بازگشتند بتوانند پیامی برای سایر افراد داشته باشند. در آداب زیارت تأکید شده که وقتی شخصی از سفر زیارتی بازگشت به دیدن او بروید، دیدن زائر به این دلیل نیست که پذیرایی از شما صورت گیرد؛ بلکه هدف این است که محصول و سوغات معنوی و اخلاقی که این زائر از سفر آورده، مورد توجه و الگو قرار گیرد.
- برای اینکه این پیام‌ها در هر دو سطح اجتماعی و فردی نهادینه شوند، چه راهکاری پیشنهاد دارید؟ آیا باید قبل از شروع مراسم اربعین حسینی آموزش‌هایی به زائران داده شود، یا اینکه هدف و پتانسیل های این مراسم جهت‌دهی شود؟
از پیام‌های معنوی، اخلاقی و اعتقادی مراسم اربعین حسینی استفاده بهینه کنیم
همان طور که اشاره کردم به نظر من اولاً این بخش را برجسته نکردیم، بیشتر به جنبه‌های صوری قصه تکیه کردیم یا جنبه‌های کمّی را مورد توجه قراردادیم، ولی در پاسخ به اینکه آیا توانستیم از پیام‌های معنوی، اخلاقی و اعتقادی این سفر پرهیجان کوتاه‌مدت استفاده بهینه کنیم؟ باید بگویم که باید در هر سال یک پیام اخلاقی در دستور زائران حسینی قرار گیرد. یک دستور دینی مانند نماز اول وقت خواندن، نماز جماعت خواندن، احترام به قانون و رعایت مقررات شعار سال اربعین حسینی باشد. اگر چنین رویکردی را در پیش گرفتیم، قطعاً نتایج بسیار خوب تربیتی خواهیم رسید.
پیش از شروع سفر زائرین را با دستورالعمل‌ها و نکات اخلاقی این مراسم آشنا کنیم
اما اینکه راهکار چیست؟ به نظر من مسائل مختلفی در این امر دخیل هستند به‌عنوان مثال در ایام اربعین، وزارت بهداشت رعایت یکسری دستورالعمل‌های بهداشتی توسط زائران را ضروری عنوان می‌کند و به عنوان دستورالعمل منتشر می کند. باید در سایر زمینه‌ها انواع و اقسام بروشورهایی تهیه کنیم که هرکسی که سفر می‌کند اولاً این دستورالعمل‌هایی که به آنان داده شود را انجام دهند. دوم اینکه در محافلی که راه‌اندازی می‌کنیم مثلاً در سخنرانی‌های میان نمازها یا در رسانه‌ها در مورد پیام‌های این مراسم و ضرورت نهادینه و پیاده کردن این پیام‌ها صحبت شود. سوم، توجه کردن به مسائل آداب سفر که قبلاً به آن اشاره کردم و باید اصل باشند. چهارم؛ نقل کردن و بازتاب دادن این تجربه‌های معنوی؛ یکی از مسائلی است که بسیار می‌تواند برای فرد و دیگران تأثیرگذار باشد همچنی زائران حرم حسینی تجربه‌های معنوی، منطقی و عقلانی خود را برای دیگران بازتاب دهند.
- بنابراین معتقدید که تا به امروز از ظرفیت‌ها و پتانسیل های مراسم عظیم اربعین حسینی به درست یا در جهت صحیح استفاده نشده است؟
نمی‌خواهم بگویم که اصلاً از ظرفیت‌ها و پتانسیل های این مراسم استفاده نشده است، ولی معتقدم ما همچنان از ظرفیت‌های این مراسم در ابعاد مختلف به‌درستی استفاده نکردیم.
- به ضایع شدن حقوق دیگران به‌عنوان یکی از مواردی اشاره کردید که می‌تواند بر پیام‌های مراسم اربعین حسینی تأثیر منفی گذارد، گرچه گاهی تضییع حقوق دیگران را در ادارات و سازمان‌ها شاهد هستیم، اما اینکه در یک مراسم مذهبی و دینی حقوق یکدیگر را ضایع کنیم چه آسیب‌هایی به اصل این حرکت وارد می‌شود؟
این امر حالت زدگی نسبت به اربعین و امام حسین (ع) ایجاد می‌کند. به‌عنوان مثال مسئولی باید به پرونده‌های بسیاری رسیدگی کند و اگر این پرونده‌ها به‌موقع رسیدگی نشوند به مردم خسارات و زیان‌های بسیاری وارد می‌شود، این فرد مسئول یا نباید به این سفر برود، یا اینکه مسئول دیگری را جایگزین خود کند تا ضرری متوجه کار مردم نشود؛ می‌خواهم بگویم قبل از اینکه تصمیم بگیریم به این سفر زیارتی برویم همه این جوانب حقوق مردم را بسنجیم.
در مراسم اربعین اخلاقیات رعایت شود تا زمینه دین‌گریزی فراهم نشود
اگر شخصی دِینی از دیگران بر گردن دارد، می‌تواند با صاحب دِین صحبت کند و اگر این شخص اجازه داد به زیارت مشرف شود و اگر اجازه نداد از این سفر منصرف شود؛ زیرا مسلماً حق صاحب دِین، نسبت به زیارت امام حسین (ع) در تقدم است. اگر به این مسائل و رعایت حقوق دیگران در این مراسم دینی و مذهبی توجه نکنیم، به گفته شهید مطهری بدین معناست که زیارت و دعا را به‌عنوان وسیله‌ای برای تقلب خود می‌خواهیم؛ وسیله‌ای می‌خواهیم که با استفاده از آن دکّان جدیدی باز کنیم و بتوانیم مردم را آزار دهیم و این مسائل اصلاً برای فرهنگ دینی ما مناسب نیست، فرهنگ دینی ما این است که غیرازاین مراسم و شعائری که در آن مملو است، اخلاقیات نیز در آن حفظ شود وگرنه زمینه دین‌گریزی و دین‌ستیزی فراهم می‌شود.
- یکی از دستاوردهای مراسم اربعین حسینی تقریب مذاهب است زیرا پیروان ادیان و مذاهب مختلفی در این مراسم عظیم شرکت می‌کنند، مسلمانان از چه طرقی می‌توانند از این فرصت برای تقریب مذاهب و همچنین معرفی شیعه به جهان استفاده کنند؟
اصل مشترک میان مذاهب یعنی معنویت و اخلاق را در این مراسم حسینی تقویت کنیم
آنچه مکتب اهل‌بیت (ع) را مکتب اهل‌بیت (ع) کرده و توانسته این‌چنین گسترش پیدا کند، نوع تعاملی است که ائمه (ع) و اهل‌بیت (ع) با مذاهب داشتند. مذاهب با یکدیگر یک اصل و اصول مشترک دارند و آن اعتقاد به خداوند و توجه به معنویت و اخلاق است؛ همواره باید این اصول مشترک مورد توجه پیروان مذاهب مختلف قرار گیرد. عالم مسیحی در بغداد فوت کرده بود و شیخ مفید به تشییع جنازه او رفت و قصیده بلندی در وصف او سرود. یا سیدمرتضی با پیروان بسیاری از مذاهب رفت و آمد داشته است. این رویکرد همان فلسفه‌ای است که در باب همبستگی وجود دارد و می‌تواند منجر به همبستگی معنوی و اخلاقی شود. ما یک اصل مشترکی با همه انسان‌ها داریم و آن مسئله معنویت و اخلاق است؛ باید اربعین را در این زمینه‌ها تقویت کنیم؛ در صورت تقویت معنویت و اخلاق در زیستن با مذاهب، شیعه، سنی و سنی، شیعه، مسیحی مسلمان و مسلمان مسیحی نمی‌شود، ولی این رویکرد می‌تواند یک اصل مشترک برای زیست مسالمت‌آمیز پیروان مذاهب مختلف ایجاد و مشکلات خود را حل کنند.
- به باور شما چرا باوجود انواع تهدیداتی که همواره بر سر حضور مردم عراق در مراسم اربعین بوده است از تهدیدات زمان صدام در قطع اعضای بدن به جرم شرکت در اربعین تا گروه‌های تروریستی در عراق حال حاضر اما هیچ‌گاه باعث نشده چراغ اربعین حسین کم سو و بی‌رمق شود؟
این مسئله نشان می‌دهد که حرکت امام حسین هرگز خاموش نمی شود این جمله (ع) لاتَبرُدُ اَبَداً است و درواقع این خون خشک نمی‌شود. ساختر شهادت حسینی به این گونه است. بنابراین اینکه این حرکت کم سو و بی‌رمق نمی‌شود مقداری مربوط به ذات قصه امام حسین (ع) است که نوعی عشق و شوق را در دل افراد ایجاد می‌کند و هرروز رونق و گسترش بیشتری پیدا می‌کند.
نکته دوم اینکه اگر در اقدام و حرکتی (خوب یا بد) مانع انسان شوید، انسان بیشتر اصرار می‌ورزد و ایستادگی می‌کند؛ حال اگر ممانعت‌هایی که برای انسان‌ها ایجاد می‌کنید با روشهای نادرست باشد، این ایستادگی و اصرار برای انجام آن اقدامات چندین برابر می‌شود و حتی گاهی از ارزش خارج می‌شود و تبدیل به ضد آن می‌شود. در اقدامات مثبت هم همین‌طور است اگر با کسی به نادرستی برخورد شود، معلوم است که نتیجه نمی‌دهد. در همه حوزه‌ها به‌خصوص حوزه‌های حکومتی اگر حکومت با یک مسئله‌ای درست برخورد نکند باعث می‌شود که این اقدام تبدیل به ضد آن شود.
باید از ظرفیت‌های مراسم در جهت کمال بخشی و اصلاح تربیتی نسل جوان استفاده کرد
- چند سالی است که حضور جوانان به‌خصوص جوانان ایرانی در مراسم پیاده‌روی اربعین تجلی خاصی دارد. به نظر شما چه مؤلفه‌هایی برای جذب جوانان امروزی و به‌نوعی نسل جدید حضور در این مراسم را از سوی آنها رقم زده است؟
مراسم اربعین حسینی در میان نسل جوان یک نوع ایجاد شوق می‌کند، به‌عنوان مثال فوتبال در وجود جوانان نوعی هیجان و لذت ایجاد می‌کند؛ مراسم اربعین هم یک نوع هیجان معنوی است که با پیاده‌روی و همبستگی مملو در این مراسم به وجود می‌آید. این شوق و هیجان نه‌تنها بد نیست، بلکه باید از آن به‌عنوان یک فرصت در جهت کمال بخشی و اصلاح تربیتی و حل مشکلات و آسیب های اخلاقی استفاده کرد.
صحتی سردرودی: اربعین و زیارت امام حسین، خاکریز اول مبارزه با ستم و استبداد مذهبی است
حجت الاسلام و المسلمین صحتی سردرودی اربعین و زیارت امام حسین علیه السلام را خاکریزِ اولِ مبارزه با استبداد دینی دانست و از مردم خواست پای روضه ای بنشینند که توجه آنان را به فلسفه زیارت امام حسین معطوف می کند.
این روحانی عاشورا پژوه با اشاره به روایاتی که در ثواب زیارت امام حسین علیه السلام وارد شده است گفت: برای ما یک عمر پرسش بود که چرا در روایات این همه پاداش درباره زیارت امام حسین (ع) آمده است. مثلا شما به عنوان نمونه به کتاب کامل الزیارات نگاه کنید، می بینید برای زیارت امام حسین آن قدر ثواب گفته شده که برای هیچ عبادت و هیچ کار خیری این همه پاداش ذکر نشده است. با کمی دقت در می یابیم که این رویات در اواخر بنی امیه و پس از آن در دوران بنی عباس از امامان صادر شده است. این پاداش دو علت دارد؛ یکی این که این زیارت در آن زمان کار خیلی سختی بوده و هزینه زیادی داشته است به گونه ای که اگر کسی به زیارت امام حسین می رفت، باید دست از جان می شست.
وی افزود: متوکل بارها دستور داد که قبر امام حسین(ع) را با خاک یکسان کردند و هر بار مردم جمع می شدند و محل را احیا می‌کردند. هر کسی که به زیارت امام حسین می رفت از حقوق اجتماعی محروم و اموالش مصادره می شد.اما این زیارت همواره خاکریز اول مبارزه با ستم بوده است. مخصوصا ستمی که به نام اسلام انجام می‌شد؛ به اصطلاح امروز زیارت امام حسین علیه السلام خاکریز اول مبارزه با انحراف، ستم و استبداد مذهبی بوده است.
زیارت امام حسین سمبل دفاع از مظلوم است
حجت الاسلام صحتی یکی دیگر از دلائل ثواب زیاد زیارت امام حسین علیه السلام را دفاع از مظلوم دانست و گفت: شخصی خدمت امام صادق رسید. حضرت از او سوال کرد که اهل کجایی؟ مشخص می شود که آن شخص محلی زندگی اش به قبر امام حسین علیه السلام نزدیک است. حضرت به او می گوید به زیارت قبر جدم می روید؟ می گوید از عوامل حکومت می ترسم ولی دور از چشم انها گاهی می رویم. بعد در مجلس امام صادق مباحث دیگری پیش می آید تا اینکه شیعه عراقی بلند می شود تا برود. امام صادق از دور صدایش می کند و می گوید ای برادر عراقی زیارت مظلوم را فراموش نکن.
این عاشورا پژوه تصریح کرد: همه ی نکته در این واژه «مظلوم» نهفته است. یعنی زیارت امام حسین حمایت از مظلوم و مخالفت با ظالم است زیرا امام حسین مصداقِ کامل مظلومیت بود. از آن طرف می دانیم که حضرت علی علیه السلام در وصیت نامه اش عنوان کرده که سعی کنید در زندگی همیشه یاور و کمک حال مظلوم باشید. چون امام حسین سمبل و نماد مظلومیت است، زیارتش این همه ثواب داشته است و دارد.
وی افزود: زیارت امام حسین بحث یک گروه مذهبی و شخص و جناح و قوم نیست. این زیارت یک مکتب و یک دانشگاهی است که در آن پیروان امام حسین یاد می گیرند که مدافع مظلوم و مخالف ستمگر باشند، به ویژه ستمگری مانند یزد که یک استبداد دینی را تشکیل داده و ستمش را به دین نسبت می دهد.
مردم زیر علمی سینه بزنند که حق مظلومان را فریاد می زند
حجت الاسلام صحتی با تاکید بر اینکه «نباید بگذاریم زیارت امام حسین علیه السلام از این معنای ظلم ستیزی تهی شود» گفت: در طول تاریخ مستبدان بسیاری تلاش کردند که به روشهای مختلف یاد و نام امام حسین را از بین ببرند. یک عده مستقیم به مبارزه علیه این زیارت دست زدند اما یک عده روشِ دشمنیِ غیر مستقیم و مصادره به مطلوب کردن این قیام را برگزیدند و در واقع یک نوع فرار به جلو داشتند. این گروه تلاش کردند به اسم امام حسین خودشان را تبلیغ کنند. اینها تلاش کردند نگذارند مردم از این حرکت، مبارزه با ظلم و ستم را بیاموزند.
وی تصریح کرد: مردم باید توجهشان را به هدف امام حسین علیه الاسلام و فلسفه این زیارت و حکمت این همه ثواب معطوف کنند تا اگر مستبدی قصد کرد آنان را از مسیر اصلی خارج کند، در دام نیفتند. مردم زیر علمی سینه بزنند که حق مظلومان را فریاد می زند. پای منبری بنشینند که از حقوقِ مظلومان دفاع می کند. در کاروانی قرار بگیرند که اهداف و اندیشه های اصیلِ امام حسین را شعار خود قرار داده است.
بهترین راه برای جلوگیری از سوء استفاده حکومتها از عزای امام حسین، بیداری و هشیاری ملتهاست
حجت الاسلام صحتی در ادامه به توضیح نمونه‌های تاریخیِ تلاشِ حکومتها برای مصادره به مطلوب کردن حرکت امام حسین علیه السلام پرداخت و ادامه داد: بنی عباس طور سوار موج شدند و با شعارهای چون«الرضا آل محمد» و پرچمها و لباس سیاه و عزاداری به حکومت رسیدند. به نظر من شاهانِ صفویه نیز چه بسا برای این که نام و یادِ امام حسین را به استخدامِ خود در آورند بیشترین هزینه را کردند سپس شاهان قاجاریه نیز بعضا همین طور بودند.
در این میان امثال امیرکبیر استثنا بود که محب و شیعه بیدارِ امام حسین بود او می خواست مردم را متوجه هدف اصلی کند و جلو تحریفات را بگیرد که مع الاسف به دستور شاه قاجار مظلومانه کشته می شود.
این محقق حوزوی افزود: بهترین راه برای جلوگیری از چنین سوء استفاده‌هایی بیداری و هشیاری ملتهاست. مردم باید در مسیر زیارت امام حسین علیه السلام و همچنین در عزاداری های آن حضرت ببینند سخنها و نوحه ها در راستای ظلم ستیزی است یا نه؟ مداحی که برای آنان می خواند خودش چگونه زندگی می کند. آیا دکان باز کرده یا خودش میدان دار مبارزه با ظلم است؟ واعظ اهل تلمق است یا اهل بیان حق؟ اگر مجلس وزیارت در راستای دفاع از مظلوم بود به برپایی آن کمک کنند و الا نه.هرکاری را با نتیجه ی آن می سنجند حال اگر عزاداریها و زیارات به توسعه عدالت و حریت بیانجامد مطلوبِ عُقلا و محبوبِ خداست ولی اگر خدای ناکرده به تقدیسِ ستم و استبداد بیانجامد نامطلوب و مغضوبِ خداست.
آیت الله عندلیب همدانی: مدار اصلی در حرکت اربعین حسینی «انسانیت» است
«پیاده روی اربعین نماینگر یک همبستگی انسانی، اسلامی و شیعی است. همبستگی انسانی یعنی هر کسی که در آن زیارت شرکت کند با هر مذهبی برای ما محترم هستند، یک انسان است و احترام و کرامت او واجب می باشد چرا که مدار، انسانیت است.»
آیت الله محمد عندلیب همدانی، محقق، مؤلف و استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در گفت وگو با شفقنا بیان کرد: مسلمانانی که در مراسم اربعین حسینی حضور پیدا می کنند یک همبستگی و اتحاد اسلامی را منصه ظهور می رسانند بنابراین نباید حرفی و عملی که نشان از تفرقه و جدایی باشد در این مسیر بسیار مبارک گفته شود، این مسیر، مسیری نیست که ما بخواهیم آن را با مسایل تفرقه انگیز و زودگذر آلوده کنیم. پیام آگاهی، آزادی و عدالت پیام هایی نیستند که اختصاص به شیعه داشته باشند بلکه برای همه مسلمانان و همه انسان ها جاذبه دارد.
متن گفت وگوی شفقنا با آیت الله عندلیب همدانی را می خوانید:
- بزرگان همواره تأکید می کنند کسانی که به سوی بارگاه ملکوتی امام حسین(ع) پیاده روی می کنند باید به اخلاق حسنه و آموزه های دین مبین اسلام پایبند باشند، منظور چه اخلاقی و چه آموزه هایی است؟ به طور مصداقی زائرین اربعین حسینی چه نوع اخلاقی را باید رعایت کنند و به نمایش بگذارند؟
زائرین نشان دهند که در مکتب امام حسین(ع) درس اخلاق و ادب یاد گرفته است
پیام زائر اباعبدالله الحسین(ع) در حقیقت این است که اگر من در عاشورای سال ۶۱ زنده بودم در رکاب حضرت سیدالشهدا جانبازی می کردم چنانچه در زیارت هم آمده «یا لَیتَنا کنا مَعَکم»؛ زائر باید توجه داشته باشد که اخلاق، روش و منش اصحاب حضرت به چه صورت بود، همان را در حد خودمان به عنوان زائر اباعبدالله الحسین(ع) نشان دهیم.
تمام گفتار، رفتار، حرکات و سکنات زائر در این سفر باید نشان دهد که در مکتب حسین بن علی درس اخلاق و ادب یاد گرفته است، مخصوصاً رعایت ادب نسبت به زائران دیگر؛ به هر حال انسان در سفر خسته می شود، ولی زوار امام حسین(ع) باید مراقب باشند که نسبت به برخی از زوار امام حسین(ع) سخن جسارت آمیزی نداشته باشند. هَم و غم زائر فقط این باشد که جلب رضایت حضرت سیدالشهدا را داشته باشد.
- مراسم پیاده روی اربعین سال هاست که در فرهنگ شیعیان به عنوان نمادی از وفاداری و لبیک به امام حسین(ع) و تکریم و زنده نگه داشتن واقعه عاشورا تلقی می شود؛ اما طی سال های گذشته مراسم اربعین به مانیفستی برای شیعیان جهان مبدل شده است. حضور شیعیانی از بیش از ۷۰ کشور جهان در این مراسم، بزرگترین تجمع مذهبی در جهان را رقم می زند که می تواند حامل پیام های مهمی برای جهان اسلام و همچنین مردم دنیا باشد. از نظر شما این مراسم چه پیام هایی را به همراه داشته و دارد؟
زیارت اربعین دو بُعد دارد، یک بُعد شخصی که برای خود انسان است و ترقیّات معنوی و روحی انسان می باشد. بُعد دیگر اجتماعی، آشکار و ظاهر است. اولاً توجه کنیم که از روایات استفاده می شود که بعد از شهادت سیدالشهدا چهل روز تمام موجودات در یک عزاداری خاصی که برای ما قابل درک نیست، به سر می بُردند. پس اگر در اربعین عزاداری می کنیم یا به زیارت می رویم، می خواهیم نمادی از چهل روز عزاداری تمام عالم را برای جهانیان نشان دهیم. اربعین روزی است که یادآور زیارت جابر و اهل بیت اباعبدالله الحسین از کربلاست، آن هم با وضع دلخراشی که اهل بیت(ع) وارد کربلا شدند. همه این حوادث پیام هایی را به همراه دارد؛ یک پیام این است که شما مواسات با اهل بیت(ع) داشته باشید و با این پیاده روی مقداری از درد و رنجی که اهل بیت(ع) در این مسیر چهل روز داشتند، حس کنید.
پیام شخصی مراسم اربعین؛ با اهداف امام حسین(ع) آشنا شویم
این پیاده روی باعث می شود که انسان پرورش یابد البته با اینکه قابل قیاس با پیاده روی و حرکت اهل بیت(ع) نیست؛ امروز همه امکانات فراهم است، اما برای اهل بیت(ع) این چنین نبود و چهل روز در اسارت بودند.
پیام دیگر زیارت اربعین که برای خود انسان مهم هست، این است که با اهداف امام حسین(ع) آشنا شویم، در زیارت اربعین امام حسین(ع) می خوانیم: «فاعذر فی‌الدعا و منح النصح و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهاله وحیرهالضلاله»؛ بدین معنا که خون امام آگاهی بخش است. امام خون خود را داد که مردم آشنا و آگاه شوند و بفهمند و بدانند که در چه موقعیتی به سر می برند. پس یک پیام زیارت، پیام شخصی است و آن اینکه عرفان و معنویت خود را بالا ببریم و آشنایی خود را با هداف امام حسین(ع) بیشتر کنیم.
پیام اجتماعی مراسم اربعین؛ علی رغم تلاش عده ای مکتب حسینی پا برجا و زنده است
بُعد دوم پیام، پیام های اجتماعی و آشکار است در حقیقت پیام زیارت اربعین این است که اگر چه در طول تاریخ خواسته اند شیعه و مکتب اهل بیت(ع) را از بین ببرند و امروز بسیاری به دنبال از بین بردن نام و یاد و مکتب اهل بیت(ع) هستند، اما زیارت اربعین نشان می دهد که نام امام و مرام امام شهید و مکتب حسینی پا برجا و زنده است و زنده خواهد ماند و شیعه روز به روز در رشد، ترقی و تکامل خواهد بود.
- اربعین یک حرکت اجتماعی عظیم محسوب می شود که می توان از ظرفیت های آن در موارد مختلف استفاده کرد، مراسم اربعین می تواند برای مسلمانان جهان اسلام، جهان تشیع و سایر مذاهب چه دستاوردی داشته باشد؟
امام حسین(ع) رهبری برای انسانیت همه ادیان است
درست است که امام شهید، امام دوم ما شیعیان است و ما دلبستگی بسیاری به آن حضرت داریم، اما امام حسین(ع)، نوه پیامبر(ص) و یک شخصیت علمی و اخلاقی بزرگ اسلامی است که اختصاص به شیعه ندارد و برای همه مسلمین است. همه مسلمین امام را با دیده احترام می نگرند و به او تعظیم می کنند و در این نمایش قدرت اسلام حضور پیدا کنند. از طرف دیگر امام شهید برای همه ادیان یک امام و رهبر برای انسانیت است لذا شاهدیم که مسیحیان از راه دور برای زیارت اربعین می آیند و این امر نشان می دهد که امام فقط برای شیعه و حتی برای مسلمانان نیست. پیام آگاهی، آزادی و عدالت پیام هایی نیستند که اختصاص به شیعه داشته باشد بلکه برای همه مسلمانان و همه انسان ها جاذبه دارد.
- حرکت عظیم مراسم اربعین حسینی، بیانگر و یادآوری مجدد مظلومیت امام حسین و یاران و اهل بیت ایشان است، در شناخت حرکت امام حسین به افکار عمومی دنیا، این حرکت چقدر موثر است و چه مفاهیمی در بر دارد؟
مراسم اربعین توجه بسیاری از کسانی که شناختی از امام حسین(ع) ندارند را به خود جلب کرد
یکی از اهدافی که در شعائر امام حسین(ع) وجود دارد، همین آگاهی بخشی است. این پیام ها توجه نسل های آینده شیعه و کسانی که از مکتب تشیع و امام حسین(ع) خبری ندارند یا کم اطلاع دارند را جلب می کند و این پرسش را به وجود می آورد که مگر امام حسین(ع) که بود که بعد از ۱۴۰۰ سال، ۲۰ میلیون نفر با پای پیاده به کربلا می روند؟ این پرسش نشان از این دارد که این حرکت تأثیری در قلوب مردم داشته و دارد لذا زیارت اربعین تاکنون باعث شده که بسیاری از افراد به دنبال مطالعه و تحقیق راجع به شخصیت سیدالشهدا بروند.
- این مراسم به عنوان هویتی برای شیعیان محسوب می شود. اگر بخواهید به مهم ترین مولفه هایی که زیباترین زوایای روابط انسانی را جلوه گر است، اشاره کنید کدام موارد را می توانید برشمرید؟
مراسم اربعین مسیری نیست که ما بخواهیم آن را با مسایل تفرقه انگیز و زودگذر آلوده کنیم
پیاده روی اربعین نماینگر یک اتحاد انسانی، اسلامی و شیعی است. اتحاد انسانی یعنی هر کسی که در آن زیارت شرکت کند با هر مذهبی برای ما محترم هست، یک انسان است و احترام و کرامت او واجب می باشد چرا که مدار، انسانیت است.
مسلمانانی که در این مراسم حضور پیدا کردند یک اتحاد اسلامی را منصه ظهور می رسانند بنابراین نباید حرفی و عملی که نشان از تفرقه و جدایی باشد در این مسیر بسیار مبارک گفته شود، این مسیر، مسیری نیست که ما بخواهیم آن را با مسایل تفرقه انگیز و زودگذر آلوده کنیم بنابراین مولفه اول اتحاد است.
مولفه دوم معرفت است، ما در زیارت نامه ها و روایات خود می گوییم که زیارت معرفت می خواهد، چه بهتر زائر پیش از حرکت و در مسیر حرکت کاری کند که معرفت او نسبت به امام و زیبایی هایی که امام آفریده بیشتر شود.
محبت به امام حسین(ع) خاص شیعه نیست
مولفه سوم اظهار عشق و محبت نسبت به تجسم همه زیبایی های عالم یعنی حضرت سیدالشهداست؛ این اظهار خود یک حد مشترکی بین همه انسان ها و مسلمین است؛ محبت به امام حسین(ع) خاص شیعه نیست، اهل سنت و انسان های آزاده نیز به امام حسین(ع) محبت دارند، اگر این سه اصل به ضمیمه اخلاق، ادب و متانت رعایت شود، نمونه یک زیارتی خواهد بود که اهل بیت(ع) از ما خواستند.
- روایت های متفاوتی بعضا از سوی افرادی که در مراسم اربعین شرکت کرده اند، گفته شده، از نحوه رفتار و مهمان نوازی اهالی موکب ها تا تبلیغ جریانات مختلف شیعی و دیگر مذاهب و گروه ها. فکر می کنید چنین اجتماع میلیونی که در یک زمان و مکان مشخص تشکیل می شود، دارای چه اندازه پتانسیل و ظرفیت سازی برای معرفی شیعه به دیگر جوامع است؟ و چه کارها و اقدامات شایسته ای در معرفی هر چه بهتر این ظرفیت عظیم می توان به کار بست؟
می توانستیم بیش از این از ظرفیت میلیونی و اجتماع بی نظیر استفاده کنیم
نمی گویم که تا به امروز از این ظرفیت و پتانسیل استفاده نکردیم، اما بسیار بیش از این که اکنون هست، می توانستیم از این ظرفیت میلیونی و اجتماع بی نظیر استفاده کنیم. به جای اینکه هر کسی، هر گروهی و هر قشری از اقشار به این فکر باشد که حرف و ایده خود را مطرح کند، بر مشترکات متمرکز شویم و موارد اختلافی را کنار بگذاریم، در اینجا دولت ایران و عراق می توانند کمک کنند، اما مهم تر از کاری که حکومت ها می توانند انجام دهند خود مردم هستند که از این ظرفیت ها استفاده کنند و بعد از اینکه از زیارت برگشتند به عنوان توشه برای خود و دیگر اعضای خانواده و دوستانشان به ارمغان آورند.-
- همانطور که بیان کردید مراسم اربعین دارای دو پیام در بُعد فردی و اجتماعی؛ چطور می توان تأثیرات و پیام های این مراسم را در طول زندگی تداوم ببخشیم و نهادینه کنیم؟
پس از بازگشت از مراسم اربعین دوباره تابلوی زیبایی که ترسیم کردیم را آلوده نکنیم
اول تصمیم جدی گرفتن، دوم عهد و پیمان با سیدالشهدا بستن چنانکه در زیارات حضرت هم هست، لبیک گفتن فقط با زبان که نیست، لبیک یعنی تمام وجودم اطاعت از تو می کند. پس از اینکه با امام حسین(ع) عهد و پیمان بستیم نباید این عهد و پیمان را بشکنیم. سوم مراقبت؛ یعنی زائر گمان نکند حال که از زیارت برگشت دیگر تمام شد، درست است که گذشته او مورد رحمت و مغفرت الهی قرار گرفته است، اما دوباره این تابلوی زیبایی را که ترسیم کرده، آلوده نکند.
- چند سالی است که حضور جوانان به خصوص جوانان ایرانی در مراسم پیاده روی اربعین تجلی خاصی دارد. به نظر شما چه مولفه هایی برای جذب جوانان امروزی و به نوعی نسل جدید حضور در این مراسم را از سوی آنها رقم زده است؟
میانسالان حاضر در مراسم اربعین در اخلاق و رفتار الگویی برای نسل جوان باشند
اگر پیام های عاشورا را با بیانی نو، عزاداری های خود را با سبکی دلنشین و رعایت تمام امور شرعی و فقهی انجام دهیم و نوحه خوانی های ما یک نوحه خوانی های درستی باشد، پیرمردان و میانسالانی که در این سفر هستند، نکات اخلاقی و رفتاری را رعایت کنند، جوانی که در این سفر است، از اخلاق و رفتار آنان الگوبرداری می کند.
پیام های زیبا با بیان زیبا، اخلاق مسن و میانسالانی که در کاروان ها و گروه ها هستند باعث می شوند که جوانان به این مراسم و پیام های آن جذب شوند. از سوی دیگر جوانان در هیأت ها دوستانی دارند و علاقه دارند گروهی به کربلا بروند، بسیار مناسب است که یکدیگر را برای حضور در این مراسم تشویق کنند و با یکدیگر همگام شوند.
- به باور شما چرا با وجود انواع تهدیداتی که همواره بر سر حضور مردم عراق در مراسم اربعین بوده است از تهدیدات زمان صدام در قطع اعضای بدن به جرم شرکت در اربعین تا گروه های تروریستی در عراق حال حاضر اما هیچ گاه باعث نشده چراغ اربعین حسین کم سو و بی رمق شود؟
این وعده خداست که هرگز چراغ اربعین حسین(ع) خاموش نخواهد شد
این مساله مربوط به امروز نیست، مگر نه اینکه قبر سیدالشهدا را آب بستند و خراب کردند و دست و پای زائران را قطع می کردند، متوکلان چه کردند؟ اما مگر توانستند به اهداف خود برسند؟ ممکن است که به صورت موقت کاری کنند که زائرین به کربلا نروند، ولی هرگز ادامه پیدا نمی کند. پاسخ شما این است «یُرِیدُونَ أَن لِیُطْفِئُوا نُورَ اللّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ » آنان می خواهند نور خدا را خاموش کنند، اما خداوند اجازه نمی دهد نوری که جلوه نور خودش هست یعنی سیدالهشدا کمرنگ شود، این وعده خداست منتها دشمنان تشیع و حسین بن علی این اصل را نمی فهمند، اما این بشارت را خداوند به ما داده که نور خداوند خاموش نشدنی است.
اربعین عظیم‌ترین بستر برای تجلی اخلاق عملی است/ نباید بگذاریم زیارت اربعین در پیاده روی خلاصه شود؛دکتر آیت پیمان درگفت وگو با شفقنا
شفقنا – مدیر مسئول دبیرخانه شوراى دین پژوهان کشور گفت: اربعین تجسم عینی معارفی است که ما تلاش می کنیم با منبر و وعظ و فیلم و سریال آن را به مردم آموزش دهیم. امسال در مراسم اربعین میزبان تعدادی از اساتید دانشگاههای آمریکا هستیم. برخی از آنها خداناباور هستند اما پس از دیدن صحنه های اربعین خواسته اند که این واقعه را از نزدیک تجربه کنند.
مدیر مسئول دبیرخانه شوراى دین پژوهان کشور و رئیس مجمع جهانى شیعه شناسى در گفت‌وگو با شفقنا بر لزوم توجه به مسائل فرهنگی در پیاده روی اربعین تاکید کرد و گفت: نباید بگذاریم زیارت اربعین در پیاده روی خلاصه شود.
دکتر آیت پیمان افزود: کارهای فرهنگی و موثر تبلیغی و کارهای مناسب دینی و آموزشی در جریان اربعین باید بیشتر شود.اعتقاد داریم نهادهای ما وظیفه دارند با همکاری نهادهای فرهنگی خوبی که در عتبات عالیات به وجود آمده، در کنار این رودخانه ی جاری و خروشنده ی انسان ها که به مدت ۱۰، ۱۲ روز جاری است یک جویبار ملایم فرهنگی هم ایجاد کنیم. البته نه کارهای مقطعی و دفعی مانند یک مراسم سخنرانی و منبر و روضه.
وی تصریح کرد: خوب است روحانیون عالم و فاضل و زبان‌دان و اساتید دانشگاه عالم و زبان‌دان، متخصصین کلامی، عقاید، تاریخ، سیره، تفسیر، فقه از حوزه و از دانشگاه دعوت شوند و همان طوری که موکبهای مردمی امکانات و داربست و چادر و حسینیه فراهم می کنند و آشپزخانه راه می اندازند، نهادهای فرهنگی هم به موازات آنها حضور پیدا بکنند و ما موکب های فرهنگی داشته باشیم.
لزوم تقویت فرهنگ مهدویت، غدیر و اقامه نماز در اربعین
رئیس مجمع جهانى شیعه شناسى گفت: انتظار می رود سه جریان مهم را در اربعین تقویت کنیم؛ یکی جریان توجه به امام زمان (عج) و فرهنگ مهدویت و انتظار و یکی هم فرهنگ غدیر است. باید فرهنگ غدیر را هم با حفظ سیاست وحدت و تقریب ترویج کنیم و سوم نماز است. نماز اول وقت و نماز جماعت باید پررنگ تر شود. پر رنگ بودن نماز در اربعین یک ضرورت است.
وی افزود: تقویت این سه بعد وظیفه‌ی نهادهای فرهنگی و حوزه و نهادهای مقام معظم رهبری در دانشگاه و وظیفه ی امامان جمعه و جماعت و موسسات فرهنگی، علمی، پژوهشی، دینی و هیئت‌های مذهبی است. باید دو بعد تغذیه روح و تغذیه جسم هردو مدنظر قرار گیرد. متولیان فرهنگی باید برنامه ریزی کارشناسانه، دقیق و موثر داشته باشند وبه پلاکارد بسنده نشود. بهترین کارها این است که در تمام طول این مسیر کسانی در جای مشخص برای پاسخگویی به سوالات باشند. این در همه دنیا مرسوم است.
دخالت نهادهای دولتی باعث خدشه دار شدن جلوه مردمی اربعین نشود
دکتر آیت پیمان تصریح کرد: دخالت نهادهای دولتی و حاکمیتی نباید باعث خدشه دار شدن جلوه مردمی حرکت اربعین شود. سال گذشته در خدمت چند نهاد مهم و محترم از آستانه‌ها و شهرداری‌ها و بعضی نهادهای دیگر بودیم. از مجمع جهانی شیعه شناسی نامه‌ای را تنظیم کردیم و تأثیرات منفی برخی کارهای اضافی که انجام می شود را با آنان در میان گذاشتیم. کارهای زائدی مانند دکورهای عظیم، تابلوهای بزرگ، مانیتورهای بزرگ، بلندگوهای بسیار بسیار قوی که تا شعاع زیادی در دو طرف بلندگوهای عراقی را خفه و خاموش می کند و زرق و برق دادن به موکب ها تاثیر منفی می گذارد.
خودمان را از گیر آرم، تابلو، نشان، نام و نهاد و سازمان رها کنیم
وی ادامه داد: در بعد فرهنگی هم همین اتفاق می افتد در بعد فرهنگی هم اگر مثلا ما بخواهیم با تابلو این سازمان، آن سازمان، این نهاد یا آن نهاد حضور پیدا کنیم خودبه خود اثر منفی خودش را می گذارد. باید خودمان را از گیر آرم، تابلو، نشان، نام و نهاد و سازمان رها کنیم. اگر می خواهند کار فرهنگی بکنند، اصلا سراغ امکانات نهادی و حاکمیتی و امکانات دولتی نروند. جریانات مردمی فرهنگی مثل کانون های فرهنگی مساجد، اساتید حوزه، دانشگاه و مبلغین و زبان دان ها و مبلغین بین المللی فعال شوند و ما فقط بستر استقرار اینها را در جاهای مهم فراهم کنیم.لازم نیست اگر شما یک سایبانی درست می کنید تا دو نفر عالم در آن بنشینند حتما بگویید از فلان سازمان هستید، مقصود آن هم حاصل می شود.
کمک‌های ایران باید در خدمت کمک به میزبان باشد نه اینکه جای آنان را تنگ کند
رئیس مجمع جهانى شیعه شناسى درباره حضور موکبهای ایرانی در مسیر پیاده روی اربعین گفت: کمک‌های مردم ایران باید به شکلی هدایت شود که مزاحم میزبان اصلی نشوند و خدایی نکرده جنبه ی تفاخر و رقابت پیدا کند. این موضوع در برخی از موکب های ایرانی دیده می شود. ما فقط باید در حد کمک به میزبانان اصلی حضور پیدا کنیم. نه اینکه جای آنها را تنگ کنیم. سعی نکنیم به زرق و برق ظاهری کار اضافه کنیم و آن اصالت و خلوص و صمیمیت را تحت الشعاع قرار دهیم.
اربعین عظیم‌ترین بستر برای تجلی اخلاق عملی است
مدیر مسئول دبیرخانه شوراى دین پژوهان کشور گفت: اربعین تجسم عینی معارفی است که ما تلاش می کنیم با منبر و وعظ و فیلم و سریال آن را به مردم آموزش دهیم. امسال در مراسم اربعین میزبان تعدادی از اساتید دانشگاههای آمریکا هستیم. برخی از آنها خداناباور هستند اما پس از دیدن صحنه های اربعین خواسته اند که این واقعه را از نزدیک تجربه کنند.
دکتر آیت پیمان افزود: در بعد اخلاق عملی قائلیم باید بستر و زمینه ای فراهم شود تا خصلت‌های اخلاقی پسندیده‌ی انسان‌های مومن در آن بستر متجلی شود. الان اربعین به عظیم‌ترین بستر برای تجلی اخلاق عملی و بروز تمام صفات پسندیده ای که ما آن را از ویژگی های مومن حقیقی تلقی می کنیم تبدیل شده است. اخلاص، ایثار، از خود گذشتگی، بذل مال و جان و جهاد فی سبیل الله و نوع دوستی، بشر دوستی و حب مومن و محبت به مومنین و همبستگی، همدلی، همراهی، وحدت، اعتصام به حبل الله و همه اینها در واقع خصال و ویژگی هایی است که در مومنین نهادینه است منتهی بروز و تجلی می خواهد.
وی تاکید کرد:اربعین یک واقعه ی جهانی بی مثل و مانندی است که تمام این بسترها را فراهم کرده است. اربعین تحقق وعده «الذین آمنو و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن هدی» است؛ یعنی این عشق و محبتی که مردم سراسر جهان از ملیت ها و رنگ های مختلف و سنت ها و فرهنگ ها و تمدن های مختلف به سیدالشهدا (ع) و فرهنگ عاشورا ابراز می کنند در طول تاریخ نبوده و تحقق آن در مکان دیگر هم فعلا امکان پذیر نیست.
اربعین یک مکتب، مدرسه، دانشگاه و یک محیط تعلیم و تعلم و یک آموزشگاه بزرگ جهانی است
وی خاطر نشان کرد: ایثار در اربعین تأثیر عمیق اش را بر جان ها و فطرت ها می گذارد حتی بر جان و فطرت لائیک‌ها، آتئیست ها و خداناباورانی که بر اثر کنجکاوی حضور پیدا می کنند. وقتی که اینها جدا می شوند در زندگی های فردی و در اجتماع و محیط خودشان قرار می گیرند این تأثیرات از آنان گسسته نمی شود و اینگونه نیست که تمام این اثر از بین برود. اعتقاد داریم در آن ضمیر و فطرت خداناباوران هم آن ندای درونی و کشش به خداوند هست و آنها از این صحنه عجیبی که در عالم مثل و مانندش نیست تاثیر می گیرند. اربعین یک مکتب، مدرسه، دانشگاه و یک محیط تعلیم و تعلم و یک آموزشگاه بزرگ جهانی است که افراد همین که حضور پیدا می کنند بدون معلم و برنامه به هر طرف که نگاه می کنند برایشان درس آموز است. چیزهایی را که در کتاب ها می خواندند یا در منبرها می شنیدند یا در آیات و روایات و احادیث می دیدند یا حتی آنچه را که برخی در تعالیم مسیح و مریم و تورات و انجیل از انسان دوستی و از محبت و از ایثار و از کمک و انفاق می شنیدند و خیلی باورمند نبودند برایشان مجسم می شود. گاهی بعضی از مفاهیم پیچیده است و برای آموزش این مفاهیم حتی خداوند یک صحنه ی عینی و تجسمی بیان می کند مانند آموزش معاد و حیات دوباره به حضرت ابراهیم در قالب زنده کردن چهار پرنده و یا آموزش دفن انسان در داستان هابیل و قابیل توسط یک پرنده.
دکتر جاودان: صبوری، تحمل و همراهی درس های مراسم اربعین برای نسل جوان
عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم با بیان اینکه نفس مراسم اربعین حسینی که چندین روز متعدد و متمادی طول می کشد و جهان را به نظاره خود می کشاند، یک کارکرد تبلیغی بزرگی دارد، گفت: لازم و ضروری است که زائران در این سفر و مراسم به اخلاقیات پایبند باشند و ایثار و فداکاری نسبت به یکدیگر از یاد نبرند و همچنین کسانی که به دنبال تفرقه افکنی هستند را در اقلیت قرار دهند.
دکتر محمد جاودان در گفت وگو با شفقنا درخصوص ضرورت رعایت اخلاق و آموزه های اخلاقی در مراسم اربعین حسینی، اظهار کرد: به طور کلی توصیه اسلام، بزرگان دین، معصومین و ائمه(ع) به رعایت اخلاق در همه ابعاد و صحنه های زندگی است و اختصاص به مورد خاص یا صحنه خاصی ندارد البته ممکن است در برخی از اتفاقات، حوادث و صحنه های زندگی تأکید بیشتری بر رعایت پاره ای از مسایل اخلاقی باشد به عنوان مثال ممکن است که در یک مواقعی لازم باشد که انسان به فداکاری، ایثار و از خودگذشتگی توجه بیشتری نشان دهد و آن خلق را بیشتر اعمال کند و به کار بگیرد، این امر طبیعتاً بستگی به شرایط، اوضاع و احوالی دارد که انسان در آن واقع می شود.
زائرین اربعین حسینی باید بسیار مراقب و به اخلاقیات پایبند باشند
او ادامه داد: پیاده روی اربعین حسینی با توجه به شرایطی که دارد، اولاً یک مراسم، آیین و شعائر بسیار عمومی و جهانی است چون یک مراسم عظیمی می باشد و شاید جزو چندین مراسمی باشد که در جهان در این ابعاد انجام می شود و قطعاً کم نظیر است. مراسم اربعین یکی از بزرگترین مراسم و آیین های دینی شیعیان و مسلمانان است، طبعاً تمام دوربین ها و رسانه ها و آنهایی که معمولاً اتفاقات را رصد می کنند، این مراسم را دنبال و صحنه ها را ثبت می کنند طبعاً در چنین مراسمی باید بسیار مراقب و به اخلاقیات پایبند بود.
در مراسم اربعین به آداب و رسوم و عقاید دیگر مذاهب احترام بگذارید
جاودان به صبر و بردباری زائرین اربعین حسینی تأکید و خاطرنشان کرد: مراسم اربعین چون مراسم پیاده روی است، طبعاً خستگی می آورد و خستگی کم حوصلگی را به همراه دارد. پیاده روی نیازهای جسمانی برای انسان پدید می آورد و ما برای رفع نیازهایمان نباید دست به اقدامی بزنیم و طبعاً باید مراقب و صبور باشیم و تحمل کنیم. صبر و بردباری جزو اخلاقیات اسلامی است. تمام کسانی که از کشورهای مختلف با مذاهب متفاوت در این مراسم شرکت می کنند باید به اخلاقیات، آداب و رسوم و عقاید یکدیگر احترام بگذارند؛ حرمت نهادن به دیگران و رعایت احترام افراد امری بسیار مهم است.
کمک به دیگران، ایثار و بذل مال اخلاقیاتی است که باید در این سفر و مراسم رعایت کنیم
او یادآور شد: طبعاً در این سفر جمعیت زیاد و فضا کم است، افراد باید نسبت به هم در موارد مختلف از جمله غذا و مکان ایثار کنند. اگر کسی از پا افتاد به او کمک کنند و اگر کسی خسته شد به او مدد رسانند. بنابراین کمک به دیگران، ایثار و بذل مال اخلاقیاتی است که باید در این سفر و مراسم رعایت کنیم.
عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم در مورد پیام هایی که اربعین به همراه داشته و دارد، گفت: ممکن است افراد یا شخصیت ها یا گروه ها یا سیاستمداران و جناح های مختلف هرکدام تحلیل خود را داشته باشند و پیام ویژه ای از مراسم اربعین حسینی دریافت یا القا کنند. منتها طبیعتاً پیام این مراسم باشکوه موارد مختلفی است که لااقل از سوی بدنه و عمده کسانی که این مراسم را خلق می کنند یعنی شیعیان کشورهای مختلف و معتقدان به امام حسین(ع) ارایه می شود. عمده این جمعیت و حرکت، شیعی است اما حتی از ادیان و مذاهب دیگر هم کم و بیش در این مراسم شرکت می کنند و مراسمی خاص است و ویژگی هایی دارد از جمله اینکه پیروان ادیان و مذاهب مختلف در این مراسم شرکت می کنند به این دلیل که امام حسین(ع) شخصیتی فرا دینی و فرا مذهبی است. بنابراین این مردم که در واقع بازیگران اصلی این همایش و نمایش باشکوه هستند، پیام های مختلفی ارایه می دهند مانند وحدت، برادری و اخوت و احترام به عقاید دیگران و بزرگداشت حماسه عاشورا و امام حسین(ع) و پیام هایی که امام حسین(ع) برای جهانیان در این حادثه بزرگ در تاریخ به یادگار گذاشتند از جمله ارزش های انسانی، دینی، اخلاقی و فرهنگی طبعاً پیام های این مراسم نیز هستند.
حضور مراسم اربعین در خودسازی انسان موثر است
جاودان به آثار فردی و اجتماعی مراسم اربعین حسینی و راه تداوم بخشی به این آثار در زندگی فردی و اجتماعی، اشاره و تصریح کرد: آثار فردی طبعاً می تواند در خودسازی انسان موثر باشد یعنی اگر کسی با نیت خالص و به قصد یک عمل آیینی دینی که زیارت امام حسین(ع) هست، حرکت کند که غالب این جمعیت با چنین هدفی می روند و این سختی ها را تحمل می کنند در ساختن انسان موثر است، به عبارت دیگر در ساختن اخلاق انسان، در پرورش روحیه ایثار و فضیلت در انسان، در پرورش روحیه عبادت تأثیرگذار است؛ به هر حال این عمل نهایتاً عبادی است.
او افزود: اصل زیارت امام حسین(ع) و زیارت اربعین در روایات ما بسیار مورد تأکید است، کسی که سختی های روزهای متعدد را تحمل و پیاده روی می کند و در طول مسیر ذکر و یاد خدا و یاد امام حسین(ع) و یاد ارزش هایی که امام حسین(ع) برای آن شهید شد را زنده نگاه می دارد و به اقامه نماز و نماز جماعت می پردازد و سپس به حرم مشرف می شود، زیارتی بسیار دلچسب، گوارا و شیرین دارد چون انسان منتظر چیزی باشد و برای آن زحمت بکشد و سختی تحمل کند، وقتی به آن می رسد بسیار به دل انسان می نشیند، زیارت اربعین هم بسیار دلنشین است.
مراسم اربعین درس نظم، تحمل سختی، مقاومت در مقابل سختی ها و ناملایمات است
جاودان با بیان اینکه ارتباط با امام حسین(ع) در واقع ارتباط با خداست، گفت: امام حسین(ع) یک وسیله است برای اینکه انسان به قدرت الهی، عنایت الهی، لطف الهی، به عبادت و بندگی الهی وصل شود بنابراین از لحاظ فردی می تواند تأثیراتی بگذارد ضمن اینکه می تواند به یک فرد درس هایی از نظم، تحمل سختی، مقاومت در مقابل سختی ها و ناملایمات دهد.
کسانی که در این مراسم به دنبال تفرقه افکنی و اختلاف هستند را در اقلیت قرار دهید
او خودسازی را یکی از پیام های فردی مراسم اربعین دانست و به پیام های اجتماعی این حرکت اشاره و اظهار کرد: مراسم اربعین از لحاظ اجتماعی کارکردهایی از جمله همدلی، اتحاد و هم زبانی دارد. این مراسم باعث می شود که ما فراتر از مرزهای جغرافیایی، زبانی و قومی در یک دریای مواجی از انسان ها قرار گیریم و با هم یکدل و یکرنگ و یک جهت باشیم. همه به یک جهت به سمت امام حسین(ع) حرکت می کنند طبعاً اینطور حرکت های اجتماعی از لحاظ اجتماعی هم موثر است و می تواند یکسری آسیب های اجتماعی را رفع و یکسری ارزش ها را احیا کند، البته طبعاً کسانی که برای این امر تلاش می کنند از جمله مسئولین، بیوتات، مردم و روحانیون می توانند از یک فضایی که آنجا فراهم شده، استفاده کنند برای اینکه مردم را به هم نزدیک تر کنند و احیاناً اگر کسانی در این مراسم به دنبال تفرقه افکنی و اختلاف هستند را در اقلیت قرار دهند و بیشتر بر روی جنبه های برادری، اخوت و همدلی تأکید کنند.
مراسم اربعین محدود به یک منطقه جغرافیایی یا یک کشور و مذهب نیست
عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم در پاسخ به اینکه چگونه می توان از پتانسیل و ظرفیت های مراسم اربعین حسینی برای معرفی شیعه و جامعه اسلامی به جهانیان استفاده کرد؟ اظهار کرد: این مراسم به یک معنا رسانه است و یک کارکرد تبلیغی عظیمی دارد که شما با هر رسانه ای که در اختیار داشته باشید نمی توانید این کار را انجام دهید، نفس این مراسم که چندین روز متعدد و متمادی طول می کشد و جهان را به نظاره خود می کشاند، یک کارکرد تبلیغی بزرگی دارد. به هر حال در دنیای امروز که دنیای ارتباطات رسانه نیز هست، امام حسین(ع) و مراسم عاشورا و اربعین از یک مراسم محدود به یک منطقه جغرافیایی یا یک کشور و مذهب فراتر رفته است و باعث شده که دنیا روی این مساله حساس شود و وارد این جریان گردد. در حال حاضر افراد بسیاری از ملیت های مختلف در این مراسم شرکت می کنند برای اینکه هویت این مراسم را از نزدیک بشناسند.
در مراسم اربعین فضا برای شناخت هر چه بیشتر، بهتر و عمیق تر تشیع فراهم می گردد
عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم ادامه داد: طبعاً خود این مساله باعث انعکاس رسانه ای، نوشتن در رسانه ها و روزنامه ها و تألیف کتاب ها و تحلیل های مختلف در شبکه های خبری جهان خواهد شد و تصویرها و صحنه های مختلفی که ثبت و ضبط می شود، در انتقال پیام این مراسم بسیار و شناساندن شیعه به عنوان یک جریان اسلامی موثر هستند. اسلام در دنیا لااقل در دهه های قبل بیشتر به عنوان اهل سنت شناخته می شد و شیعه یا شناخته نمی شد یا به عنوان یک فرقه کوچکی که خیلی قابل اعتنا نبود، آن هم از طریق معرفی آثار اهل سنت شناخته می شد، در حال حاضر در دنیای امروز چه در غرب و چه در شرق، شیعه به عنوان یک جریان مهم و تأثیرگذار و نیرومند از ابعاد مختلف مذهبی، اجتماعی و سیاسی، شناخته می شود. در سال های اخیر شاید یکی از پدیده ها همین پیاده روی اربعین بوده که در معرفی شیعه و امام حسین(ع) و آیین های مذهبی شیعه در تمام دنیا اثرگذار بوده و باعث شناخته شدن تشیع در جهان شده است البته طبیعتاً با یک مراسم همه تشیع شناخته نمی شود، ولی این ابزار و راه و روزنه ای است که از طریق آن راه به همه ابعاد مختلفی که تشیع دارد، باز می شود و طبعاً فضا برای شناخت هر چه بیشتر و بهتر و عمیق تر تشیع فراهم می گردد.
او در مورد استقبال و حضور بی نظیر نسل جوان از مراسم اربعین حسینی، گفت: در گذشته مراسم امام حسین(ع) از جمله مراسم عاشورا و مراسم اربعین، محدود به عراق بود و با توجه به شرایطی که در کشور عراق وجود داشت گاهی جدی تر و گاهی کمرنگ تر بود، ولی به طور کلی مراسم عاشورا و اربعین مراسمی است که همیشه جاذبه داشته است، در دهه محرم همه مردم از جمله جوانان حضور دارند؛ مراسم عاشورا مراسمی است که آکنده از شور و حرارت و حماسه و ارزش هایی است که برای جوانان جذاب است ضمن اینکه خود امام حسین(ع) و یاران ایشان هم مختلف هستند از جمله شخصیت های جوان حاضر در عاشورا مانند علی اکبر(ع) و قاسم(ع)، جوانانی هستند که ویژگی هایی داشتند که برای یک جوان مؤمن جاذبه دارد.
او گفت: همانطور که در دهه محرم این جاذبه هست و جوانان بیش از دیگران حضور جدی و پرشور و حماسی در این مراسمات دارند، مراسم اربعین نیز با ویژگی هایی که دارد برای جوانان از جاذبه برخوردار است. اینکه جمع کثیری از مذاهب، ملیت ها و زبان های مختلف در کنار یکدیگر جمع شوند و شبانه روز حرکت کنند تا به حرم امام حسین(ع) برسند، نشاط و شادابی به همراه دارد که برای جوانان بسیار جذاب است.
صبوری، تحمل، همراهی، همدلی و ایثار درس های مراسم اربعین برای جوانان
جاودان در مورد اینکه نسل جوان چه پیامی از مراسم اربعین حسینی را می توانند توشه زندگی خود قرار دهند، اظهار کرد: عاشورا پیام های مختلفی از جمله پیام های دینی، مذهبی، انسانی، دارد. جوانان در این پیاده روی می توانند پیام هایی از جمله صبوری، تحمل، همراهی، همدلی و ایثار را توشه راه خود قرار دهند. مردم عراق و کسانی که در مسیر میزبان هستند با از خود گذشتگی و ایثار و مهربانی صحنه های عجیبی خلق می کنند و از جان و مال خود برای زوار مایه می گذارند و این رویکرد و رویه می تواند هم برای جوانان جذاب و هم به نوعی درس زندگی باشد.
محبت و پیام امام حسین(ع) از بین رفتنی و محو شدنی نیست
جاودان درباره اینکه چرا با وجود اینکه در طول تاریخ زائرین اربعین حسینی بسیار مورد تهدید قرار گرفتند، اما همچنان این مراسم باشکوه برگزار می شود و کم سو و بی رمق نشده است، گفت: علت تداوم مراسم اربعین به امام حسین(ع) و حادثه عاشورا برمی گردد. نزدیک به هزار و چهارصد سال از این حادثه می گذرد، اما روز به روز استقبال مردم از این مراسم بیشتر شده است، برخوردهای حکومت ها با این مراسم ممکن است که به طور مقطعی باعث محدودیت هایی برای شیعیان و برگزار کنندگان مراسم شده باشد، ولی این محدودیت ها موقت بوده و در فرصت های بعدی باعث استقبال و اهتمام بیشتر شیعیان به این مراسم شده است، چون امام حسین(ع) یک حرکت تماماً الهی کرد و این حرکت به طور کلی برای خدا بود و غیر خدا در آن حضور نداشت و از تمام مال و منال و زندگی و جسم و جان خود از فرزندان و اصحاب گذشت و همه اینها را تقدیم خداوند کرد و خداوند هم این پیام و حرکت و نام و بزرگداشت او را جاودانه و ابدی کرده و یک محبتی از او و پیام ها و ارزش هایی که او برای آن کشته شد در دل انسان های مومن گذاشته که دیگر از بین رفتنی و محو شدنی نیست.
آنچه وارد قلب می شود با فشار حکومت و سیاست و محدودیت های جسمی و مالی و مادی از بین نمی رود
او خاطرنشان: إنّ لِقَتلِ الحُسینِ حَرارَهً فی قُلوبِ المُؤمِنینَ؛ امام حسین(ع) یک محبت مکتوب و پنهانی در دل انسان ها دارد. انسان های مسلمان و غیر مسلمان با پیام و شخصیت امام حسین(ع) و اهداف حادثه ای که حضرت آفرید، آشنا می شوند، خداوند محبتی بین قلب او و این حادثه برقرار می کند و این محبت را در دل آنها حک می کند لذا از بین رفتنی نیست. آنچه وارد قلب می شود با فشار حکومت و سیاست و محدودیت های جسمی و مالی و مادی از بین نمی رود.
اگر کسی خود را برای خدا وقف کرد خدا هم اراده در راه جاودانه کردن او دارد
این استاد دانشگاه ادامه داد: در همین مراسم اربعین پیرمردی که قد خمیده دارد یا پیرزن گوژ پشت از دهها بلکه صدها کیلومتر آن طرف تر، یک ماه یا چهل روز با همه سختی ها پیاده روی می کند که به زیارت امام حسین(ع) برسد، این مسایل را نمی توان با معیارهای مادی تحلیل و بیان کرد. در پیام امام حسین(ع) ارزش های اجتماعی و انسانی بسیاری وجود دارد، در جاودانگی امام حسین(ع) اراده الهی نیز دخیل است و خداوند می خواهد این حرکت را جاودانه کند و یک سرچشمه ای برای درس های مختلف دینی، الهی، معنوی و انسانی قرار دهد؛ تاریخ شاهد این مدعاست؛ در طول تاریخ می بینیم که بسیاری می خواستند امام حسین(ع)، اهداف و مسیر ایشان را از بین ببرند، به عنوان مثال متوکل قبر امام حسین(ع) را با خاک یکسان کرد، اما نور امام حسین(ع) روز به روز درخشنده تر شد. این سنت الهی است که اگر کسی خود را برای خدا وقف کرد خدا هم هر طور اراده کند در راه جاودانه کردن او به کار می گیرد. «من کان لله کان الله له»؛ هر کسی برای خدا حرکت کند خداوند هم برای او مایه می گذارد.
جاودان در پایان گفت: غیر از ارزش ها و پیام های انسانی، اخلاقی و اجتماعی که در حرکت امام حسین(ع) هست و غیر از منحصر به فرد بودن امام حسین(ع)؛ تمام این حرکت و همه ابعاد آن برای خدا بوده لذا خداوند این حرکت را اینگونه جاودانه کرده است.
حجت الاسلام شیواپور: برقراری توازن معقول بین شاخص هویتی و معرفتی اربعین مورد توجه تصمیم‌گیران باشد
پیاده روی اربعین به عنوان بزرگترین اجتماع شیعی در طول سالیان گذشته توجه جهانیان را به خود جلب کرده است.دین اسلام و مذهب شیعه آیین‌ها مراسم و مناسک دینی و مذهبی متعددی دارد اما هیچ کدام از آنها تاکنون نتوانسته مانند پیاده روی اربعین در سطح جامعه اسلامی تاثیرگذار باشند.
حجت الاسلام و المسلمین حامد شیواپور، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید معتقد است پررنگ بودن شاخص هویتی این حرکت مردمی سبب تمایز آن با سایر اجتماعات دینی شده است.
وی در گفت‌وگو با شفقنا در این‌باره گفت: به گمان من آنچه پیاده‌روی اربعین را از سایر مناسک مذهبی متمایز می‌کند، شاخص هویتی است نه معرفتی.
حجت الاسلام شیواپور در توضیح این مطلب افزود: حرکت‌هایی مثل پیاده‌روی اربعین را باید داری دو شاخصه مهم معرفتی و هویتی دانست. البته به نظر می‌رسد شاخص هویتی آن پررنگ‌تر است. اما فربه شدن جنبه هویتی آن که در جای خود خوب است و اتفاق خجسته‌ای است نباید عرصه را بر جنبه معرفتی آن تنگ کند.
وی ادامه داد: شاخص معرفتی پیاده‌روی اربعین را باید در معارف تشیع جستجو کرد. جایگاه امام علیه‌السلام و اهمیت زیارت معصومان علیهم‌السلام و البته تاکید ویژه در معارف شیعی بر زیارت سالار شهیدان علیه‌السلام پشتوانه معرفتی این حرکت بزرگ است.
دین نیاز به کسب هویت را درست هدایت می‌کند
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم با انتقاد از کسانی که جنبه هویتی دین را نادیده می گیرند، گفت: دین به گفته برخی از متفکران معاصر، دو نیاز ما را برآورده می‌کند: نیاز معرفتی و نیاز هویتی. برخی از روشنفکران ما متاسفانه به نیاز مهم هویتی بی‌توجه‌اند. انسان نیازمند کسب هویت است. این نیاز یک نیاز عمیق روانشناختی است و در همیشه تاریخ هم بوده است. شما ببینید جوانانی که با شور و هیجان خودشان را طرفدار فلان تیم فوتبال می‌دانند، دارند به چه نیازی پاسخ می‌دهند؟ توجه کنید که حتی خیلی وقت‌ها تعصبات ملی و قومیتی هم ناشی از نیاز به کسب هویت است. پس نیاز به کسب هویت چیزی نیست که بخواهیم نادیده بگیریم یا سرکوبش کنیم. اما آنچه مهم است این است که این نیاز مثل هر نیاز دیگر باید درست برآورده بشود. یکی از آثار ارزشمند دین همین است که نیاز به کسب هویت را در مسیر درستی هدایت کند.
وی افزود: پیاده‌روی اربعین با آن عظمت و شکوهش که در بین همه ادیان دنیا تا جایی که من می‌دانم نمونه‌ای ندارد، این نیاز به کسب هویت شیعی را در بالاترین حد خودش اشباع می‌کند و به گمان من این شاخصه است که آن را از سایر مناسک اسلامی و شیعی متمایز می‌کند.
این حرکت‌ها را نمی توان با مدیریت کردن نهادینه کرد
حجت الاسلام شیواپور در پاسخ به این پرسش که چگونه می توان کنشهای و واکنشهای اخلاقی پیاده روی اربعین را برای طول سال در جوامع اسلامی نهادینه کرد گفت: این حرکت‌ها را نمی‌شود با برنامه‌ریزی و مدیریت کردن، نهادینه کرد. این تصور نادرستی است که کسانی گمان کنند چرخش‌ها و حرکت‌های بزرگ تاریخی و فرهنگی و تمدنی با برنامه‌ریزی و مدیریت و مهار و کنترل از راه عامل عقلانی انسانی، اتفاق می‌افتد. با این حال، این به معنای جبر تاریخی و دست روی دست گذاشتن و فقط تماشاگری کردن هم نیست. بحث دقیق و دشواری است که برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران ما از حوزه و دانشگاه و صدا و سیما و… ببینند باید چه کنند که ارزشهای این حرکت بزرگ تثبیت و ترویج بشود و در عین حال متذکر و متفطن به آن نکته مهم فلسفی- تاریخی هم باشند.
شاخص هویتی پیاده‌روی اربعین بر شاخص معرفتی آن غلبه نکند
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید درباره آسیب‌هایی که می تواند پیاده روی اربعین را تهدید کند، گفت: در این سال‌ها خیلی از متفکران و دغدغه‌مندان در این باره سخن گفته‌اند. به گمان من اگر مجموع نگرانی‌ها در باب آسیب‌شناسی این حرکت بزرگ را بخواهیم در یک عبارت کوتاه خلاصه کنیم این است که مراقب باشیم عنصر یا شاخص هویتی پیاده‌روی اربعین که عرض کردم در جای خود مهم و مبارک و ارزشمند هم هست بر شاخص معرفتی آن غلبه نکند. شما ببینید خیلی از آسیب‌شناسی‌هایی که برخی از متفکران ما مطرح کرده‌اند در همین نکته می‌گنجد. مثلا هشدار داده‌اند که پیاده‌روی اربعین نباید زمینه‌ای برای رقیب‌سازی برای مناسک حج بشود یا این که زمینه رقابت با برادران اهل سنت و تهدید کننده وفاق و وحدت با سایر مسلمانان جهان باشد. کی این اتفاق می‌افتد؟ وقتی آن عنصر هویتی غلبه کند. این نکته، یعنی برقراری توازن معقول بین شاخص هویتی و معرفتی نه فقط در پیاده‌روی اربعین، بلکه در همه مناسک اسلامی و شیعی مانند مناسک حج، ماه مبارک رمضان، عزاداری محرم، عید غدیر و غیره نکته فوق‌العاده مهمی است که باید مورد توجه دلسوزان و تصمیم‌گیران
