به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، میلاد عرفان‌پور شاعر نام‌آشنای کشور مهمان "تکیه تسنیم" بود و سروده‌ای را در مدح حضرت عباس علیه السلام در دهه اول ماه محرم خواند.
او در گفت‌وگویی با خبرنگار تسنیم درباره ویژگی‌های شعر ماندگار صحبت کرد و ویژگی‌هایی که شاعر از منظر قرآن کریم باید داشته باشد را برشمرد. در زیر این گفت‌وگو را می‌خوانید:
تسنیم: درباره ملاک‌ها و معیارهای شعر اهل بیت که آن را با شعر آیینی می‌شناسیم، نظرات مختلفی وجود دارد. به نظر شما این ویژگی‌ها چیست؟
«محبت»، محور اساسی شعر اهل بیت است اما تمرکز بر شواهد تاریخی اصل مهمتری است
شعر اهل بیت از چند جهت باید دارای معیارها و ملاک‌های ویژه باشد؛ اول اینکه باید مقید به رعایت همه اصول ادبی و معیارهای فنی شعر باشد. اینکه بگوییم چون شعر ما در این حوزه است می‌توان از برخی از اصول صرف نظر کرد، تصور غلطی است که متأسفانه در بعضی شعرای جوان دیده می‌شود. اتفاقاً شعری که در ساحت نورانی ائمه معصومین است باید نسبت به اصول ادبی سخت‌گیرتر باشد و شاعر باید تلاش کند که وقتی درباره این حضرات شعر می‌گوید بهترین دقت‌های ادبی، لفظی و فنی را به کار ببندد.
نکته بعدی، لزوم تقید و التزام به حقیقت، شواهد تاریخی و اسناد دینی است. اینکه شعری صرفاً مبتنی بر محبت باشد، کفایت نمی‌کند اگر چه محبت محور و اصل اساسی شعر اهل بیت علیهم السلام است. محبت باید با اندیشه، تفکر و حقیقتی که در تاریخ وجود دارد پشتیبانی شود و از طریق اسنادی که در دست‌مان است، بتوانیم شعرمان را مطابق بر حقیقت و شواهد تاریخی بسراییم. باید دقت داشت که بخش مهمی از این اسناد همان مقاتلی است که از معصومین نقل شده است که البته در این مقاتل نیز محکماتی وجود دارد که شاعر باید با آنان آشنا باشد و یا از اهل فن و کسانی که در علم حدیث تبحر دارند، سؤال بپرسد.
نکته سوم، زیست شاعر است. زیست شاعر باید همسو با آن چیزی باشد که ائمه معصومین از ما خواسته‌اند. نمی‌توانیم به گونه دیگری زندگی کنیم اما برای آنان شعر بگوییم. صدق ما زمانی ثابت می‌شود که وقتی برای ائمه معصومین شعر می‌گوییم، خودمان هم مقید به مسیری که آنان معرفی کرده‌اند باشیم. به نظرم در این زمینه دچار عقب‌افتادگی هستیم و باید بیشتر تلاش کنیم.
- به نظر می‌رسد که شما درباره استفاده از عبارت «شعر آیینی» ملاحظاتی را رعایت می‌کنید، این موضوع درست است؟!
استفاده از عبارت «شعر آیینی» اشتباه است!
این که عنوان آیینی را برای این گونه از شعر استفاده نکردم، به این دلیل است که عنوان «آیینی» عبارت دقیقی نیست. آیین به معنای رسم و رسوم است و همه آیین‌ها را پوشش می‌دهد. حتی شعری که برای عید نوروز سروده شود را نیز می‌توان شعر آیینی گفت، چرا که نوروز یک رسم آیینی است، بنابراین این لفظ هر چند که جاافتاده است و ما گهگاهی با مصامحه از آن استفاده می‌کنیم اما عبارت اشتباهی است. حتی اگر فرض کنیم که منظور آیین‌های تشیع است، باز هم عبارت جامعی نیست. در مورد شعری که در هیئات خوانده می‌شود، به کارگیری «شعر هیئت» عبارت درستی است.
جالب است بدانید استاد مجاهدی که خود پدر شعر آیینی است تأکید دارند که شعر آیینی فقط محدود به مدح و مرثیه نیست و شعرهای حکمی، اخلاقی و حتی شعر اجتماعی دین‌مدار را نیز شامل می‌شود. رهبر معظم انقلاب نیز در یکی از دیدارها اشاره داشتند که چون این عنوان جاافتاده است از آن استفاده می‌کنیم و به نظرم ایشان هم اعتقاد داشتند که این عبارت جامع و مانع نیست.
ماندگاری یک شعر صرفاً از آن جهت است که شاعر توانسته خودش را در معرض عنایت پروردگار و گوشه چشم اهل بیت قرار بدهد. اگر به شعر ماندگاری می‌رسیم، حتماً شعری بوده است که در پشت آن صداقت موج می‌زده است. در حقیقت حرفی را زدیم که در وجودمان غلیان کرده است.
بنده در کلاس‌هایی که در دوره آفتابگردان‌ها داریم به تفصیل درباره این موضوع صحبت کرده‌ام؛ در یکی از این کلاس‌ها توضیح دادم که چرا یک شعر ماندگار می‌شود؟ پاسخ به این سؤال مفصل است اما خلاصه آن این است که اگر شاعر از روح خود در شعر بدمد و شعرش از درون او آیینگی کند، چون آن شعر روح دارد ماندگار می شود، اما شعری که شاعر از روی بازی با تکنیک سروده و خودش هم با آن اشک و انس ندارد، روح ندارد و طبیعی است شعری که روح نداشته باشد ماندگار نخواهد شد.
- شما پیش‌تر در جلسه‌ای که در خبرگزاری تسنیم حضور داشتید، درباره ویژگی‌هایی صحبت کردید که قرآن کریم برای شاعران برشمرده است؛ ممنون می‌شوم آن ویژگی‌ها را با تفصیل توضیح دهید.
4 ویژگی مهم که قرآن کریم برای شاعر اهل بیت معین کرده است
قرآن کریم در آیات پایانی سوره شعراء این ویژگی‌ها را ترسیم کرده است که به نظرم آیات مغفول‌مانده‌ای حتی در نظر شاعران است. در آن آیات خداوند صفاتی را مطرح می‌کند که اگر شاعری خودش را به این صفات مجهز کند، ظرفیت آیینگی کردن از آن مفاهیم الهی و قدسی را پیدا خواهد کرد. این 4 ویژگی عبارتند از: ذکر کثیر، ایمان، عمل صالح و ظلم‌ستیزی.
در این آیات می‌خوانیم:
«والشعراء یتبعهم الغاوون، ألم تر أنهم فی کل واد یهیمون، وأنهم یقولون ما لا یفعلون» تا اینجا خداوند متعال شعرای گمراه را توصیقف می‌کند و در ادامه آیه ویژگی شاعران هدایت شده را بیان می‌کند: «إلا الذین آمنوا وعملوا الصالحات وذکروا الله کثیرا وانتصروا من بعد ما ظلموا و سیعلم الذین ظلموا أی منقلب ینقلبون».
براساس این آیه، شاعر خوب از منظر قرآن کریم کسی است که اهل ایمان است، اهل عمل صالح و ذکر کثیر است و در نهایت ظلم‌ستیز است. در چنین شرایطی شعر شاعر روح پیدا کرده و به تأثیرگذاری دست پیدا می‌کند.
- چندی پیش، رهبر معظم انقلاب به مناسبت 10 سالگی مؤسسه فرهنگی شهرستان ادب پیام داده و فعالیت‌های انجام شده در این موسسه را مورد تأیید قرار دادند. نظر شما شما به عنوان یکی از ارکان این موسسه درباره فعالیت‌های یک دهه‌ای شهرستان ادب و پیام رهبر انقلاب چیست؟
واکنش رهبر انقلاب به انفعال وزارت ارشاد و تمجید از یک مؤسسه فرهنگی مردمی
مقام معظم رهبری با پیام خود به ما محبت کرده و ما را مورد عنایت خود قرار دادند. البته در تمام این سال‌ها نظر لطف ایشان را نسبت به کارهایی که انجام شده است، دیده‌ایم. به یاد دارم که ایشان در یکی از دیدارهای خود با شاعران در نیمه ماه مبارک رمضان خطاب به وزیر ارشاد وقت، آقای جنتی، نقل به مضمون فرمودند که آبی از شما گرم نمی‌شود! بروید از مؤسسه‌های مردمی مثل شهرستان ادب حمایت کنید که این برنامه‌ها را برگزار می‌کنند.
قبل از آن هم در نمایشگاه‌های کتاب و در جاهایی که با محصولات این انتشارات روبه‌رو شدند ما را مورد عنایت قرار دادند. این به معنای این نیست که مسیر زیادی از آنچه باید می‌رفتیم را رفته‌ایم، بلکه هنوز هم مسیر زیادی مانده است که باید طی شود. شهرستان ادب از ابتدا با دغدغه و با جوشش از میان خود شاعران و نویسندگان آغاز به کار کرد. این‌گونه نبود که در جایی سیاست‌گذاری شود و به واسطه پیشنهاد یک مدیری ایجاد شود، بلکه با پیشنهاد گروهی از نویسندگان و شاعران راه افتاد. ایده ابتدایی از استاد مؤدب بوده و ما هم توفیق پیدا کردیم و با آن همراه شدیم. اکثر بخش‌های تشکیل‌دهنده این انتشارات اهالی فن و ادب بودند و خودشان دست در کار ادبیات دارند. این ویژگی‌ها باعث شد که این مؤسسه فارغ از چارچوب‌های اداری و سنگینی‌های نظام سازمانی ما بتواند به صورت چابک باری را از روی دوش ادبیات بردارد. شهرستان ادب کمک کرد تا نسل جدیدی از شاعران رویش پیدا کنند.
دوره آفتابگردان‌ها حرف جدیدی در حوزه شعر و ادبیات برای شناسایی بسیاری از استعدادها و آموزش مستمر آنها بود. در دوره‌هایی که هر کدام یکسال یا بیشتر طول کشید، این روند را شاهد بودیم و تاکنون که دوره نهم آن برگزار می‌شود نزدیک به 1200 شاعر جوان را داریم که از این دوره فارغ التحصیل شده و در حوزه‌های شعر هیئت، سرود و ... اثرگذار هستند.
گفت‌وگو از: علیرضا رحیم بصیری
