اسباب بازی و بازي كردن براي كودكان تنها يك سرگرمي نيست، بلكه جدي‌ترين كاري است كه آنها در سن خود انجام مي‌دهند. بازي‌ها، مجموعه‌اي از فعاليت‌هاي كودكان به حساب مي‌آيند. آنها براي سرگرم كردن خود آغاز به بازي مي‌كنند، اما وقتي اين فرايند را به‌صورت جدي براي رسيدن به نقطه پايان دنبال مي‌كنند، در نهايت منجر به رشد رفتاري، اجتماعي و رواني آنها مي‌شود. بچه‌ها برخلاف ساير كارها، بازي را از ابتدا تا انتها به تنهايي و با مسوليت خود به انجام مي‌رسانند. آنها چه پيروز شوند و چه شكست بخورند، رشد ذهني و شناخت از خودشان را در اي مسير كامل مي‌كنند. شناخت والدين از ظرفيت بازي‌هاي مختلف مانند بازي‌هاي فكري مي‌تواند باعث شود كه با در اختيار گذاشتن بازي مناسب براي كودكان، به رشد توانايي كودك خود كمك كنند. اما از نقش بازي‌ها در رشد كودكان چه مي‌دانيم؟مزاياي اسباب بازی فكری در اين ميان چه مي تواند باشد؟
بازي كردن از چه جهاتي به رشد كودكان كمك مي‌كند؟
رشد فيزيكي
كودكان در سنين مختلف از طريق انجام و تكرار فعاليت‌هاي فيزيكي در حين بازي رشد مي‌كنند. اين رشد علاوه بر اينكه بر ساختار اندامي آنها تاثير مي‌گذارد، به كنترل ذهني و عصبي آنها بر اندام‌هاي خود نيز كمك مي‌كند. به‌عنوان مثال، يك نوزاد در ابتدا تلاش مي‌كند به اسباب‌بازي خود ضربه بزند. در مرحله بعد تلاش مي‌كند كه آن را در دست بگيرد و در نهايت بتواند آن را بلند كند. كمي بعدتر آن را تكان داده و يا تا دهانش بالا بياورد، يعني براي پيشرفت از ساده‌ترين حركات فيزيكي به پيچيده‌ترين آنها تلاش مي‌كند.
رشد عاطفي
بازي‌ها مي‌توانند به حل مشكلات عاطفي كودكان كمك كنند. مثلا بازي‌هايي كه در آن كودكان نقشي براي خود اختيار مي‌كنند، به رفع اضطراب و استرس آنها كمك مي‌كند. كودكان از طريق تجسم خود در جهان خيالي، جايگاه خود در جهان واقعي را پيدا مي‌كنند. عمق اين آگاهي در آينده، به ميزاني بستگي دارد كه در كودكي، در جهان خيالي جستجو كرده باشند. همچنين زماني كه والدين يا اطرافيان با كودكان بازي مي‌كنند، مثلا يك بازی فكری ، يا دوچرخه سواري يا فوتبال، كودكان به اهميت خود پي مي‌برند و اعتماد به‌نفس آنها تقويت مي‌شود. اين موضوع به آنها امكان مي‌دهد كه روابط اوليه نگاه، خود نسبت به جهان و ديگران را شكل دهند.
رشد ذهني
كودكان از طريق بازي كردن دانش‌افزايي مي‌كنند. آنها توانايي فكر كردن، به‌ياد آوردن و حل مساله را تمرين مي‌كنند و ذهن آنها از طريق آزمون و خطا نسبت به روابطي كه با آن مواجه مي‌شود رشد مي‌كند. كودكان همچنين از طريق بازي كردن مفاهيم مختلفي مانند اندازه، شكل، بافت و … را درك مي‌كنند. مثلا كودكان وقتي در يك بازي فكري تلاش مي‌كنند يك شيء گرد را درون فضاي خالي مربعي قرار دهند، به نسبت و روابط اين مفاهيم پي مي‌برند.
رشد اجتماعي
زماني كه يك كودك متولد مي‌شود، توانايي تفكيك خود از ديگران را ندارد. اما زماني كه او شروع به بازي با ديگران يا با اشيا مي‌كند، اين توانايي در او رشد مي‌كند. او از ارتباط برقرار كردن با ديگران لذت مي‌برد. كودك تلاش مي‌كند رفتارهايي نشان دهد كه ديگران را به خود جذب كند. هنگامي كه كودك رشد مي‌كند، از بازي كردن با ساير كودكان لذت مي‌برد. كودكان در خلال بازي با هم، مرزها را مي‌فهمند. آنها كار تيمي و رقابت كردن را ياد مي‌گيرند. همچنين آنها ارتباط برقرار كردن با شخصيت‌هاي مختلف را تمرين مي‌كنند. بچه‌ها با شكست و پيروزي، با منتظر بودن، صبور بودن و كمك كردن آشنا مي‌شوند.
رشد اخلاقي
كودكان در خلال بازي كردن با كارهاي درست و كارهاي غلط آشنا مي‌شوند. كودكان حين بازي كردن با هم‌سن‌هاي خود مي‌آموزند كه حمايت كردن و مسئوليت‌پذيري كار خوبي است اما تقلب كردن نه. بازي‌هاي گروهي خيلي زود به آنها مي‌آموزد كه كارِ گروهي و احترام گذاشتن به احساس ديگري، موجب ايجاد احساس خوب مي‌شود. آنها ياد مي‌گيرند كه با ديگران مهربان و بخشنده باشند.
بازي‌هاي فكري
بازي هاي فكري نقش به‌سزا و تعيين‌كننده‌اي در رشد مهارت هاي فكري كودكان و تكامل ذهني آنها دارند. اين بازي‌ها ممكن است انواع مختلفي داشته باشند، مثلا:
- بازي‌هاي ساختني
- بازي‌هاي كارتي
- باز‌هاي روميزي و پازل‌ها
- بازي‌هاي معمايي
- و …
اما همه آنها در نهايت يك هدف را دنبال مي‌كنند. اينكه از طريق درگير كردن ذهن كودكان، توانايي‌هاي ذهني آنها را از ابعاد گوناگون رشد دهند. اما اين بازي‌ها چگونه به رشد توانايي كودك كمك مي‌كنند؟
سرعت بخشيدن به توانايي پردازش ذهني
بازي‌هاي ذهني از كودكان مي‌خواهند كه با استفاده از توانايي ذهني‌شان به حل مسائل بپردازند. حتي اگر آن بازي يك سودوكوي ساده باشد، كودك مجبور است براي حل آن از چندين فرايند ذهني استفاده كند. اين مهارت در آينده به او كمك خواهد كرد كه نسبت به حل مسائل، پردازش ذهني قوي‌تري داشته باشد. كودك ياد مي‌گيرد به دنبال راه‌حل‌هاي خلاقانه و متفاوت بگردد. بازي‌هاي ذهني براي مغز، همچون حركات كششي براي عضلات عمل مي‌كنند. آنها به كودكان توانايي پردازش راه‌حل‌هاي جايگزين براي مشكلات را مي‌دهند. اين بازي‌ها در نهايت به رشد ذهني كودك منجر مي‌شوند.
تمرين دادن به مغز
بازي‌هاي ذهني به شيوه‌اي متفاوت از روش‌هاي آموزشي مغز را درگير مي‌كنند. ما براي تناسب اندام و سلامت بدن به فعاليت‌هاي بدني گوناگون نياز داريم. بازي‌هاي ذهني نيز به شكلي مغز را تمرين مي‌دهند تا عملكرد بهتري داشته باشد. اين شكل تمرين، مي‌تواند حل كردن يك مكعب روبيك، يا يك پازل باشد. اين تمرين با آماده نگه داشتن ذهن كودكان، توانايي يادگيري موضوعات جديد را براي آنها سريع‌تر و آسان‌تر مي‌كند.
افزايش تمركز
يكي از مشكلات و دغدغه‌هاي كودكان، به‌خصوص هنگام آموزش، مساله تمركز است. بازي‌هاي فكري، نه با اجبار بلكه با ايجاد اشتياق در كودكان براي حل يك مساله، آنها را وادار مي‌كنند كه زماني طولاني روي يك موضوع تمركز داشته باشند. آنها تا هنگامي كه بتوانند مساله را حل كنند با معما درگير هستند. چنين بازي‌هايي كه آنها را در يك موضوع كاملا حل كند، توانايي تمركز روي هر موضوع ديگري را به آنها مي‌بخشد. البته انتخاب بازي مناسب، مهم است. اگر بازي به حدي ساده باشد كه آنها به‌سادگي و سرعت حلش كنند، يا آنقدر سخت و دشوار كه نتوانند از پس آن بربيايند، ممكن است تاثير منفي بگذارد.
افزايش خلاقيت
بازي‌هاي فكري از كودكان مي‌خواهند كه از طريق فكر كردن، راه‌حل‌هاي خلاقانه‌اي براي مسائل پيدا كنند. اين توانايي اگر در آنها نهادينه شود، خارج از فضاي بازي تاثير به‌سزايي در رويكرد آنها نسبت به مسائل خواهد داشت. چه در تشويق آنها به يافتن مشاغل مربوط به خلاقيت، مانند هنر يا نوشتن خلاق، چه در مواجهه با مشكلات روزمره. حتي از نظر آموزشي نيز نگاه خلاقانه به مسائل مي‌تواند به كودكان كمك كند. مثلا درس‌هايي مانند رياضي را از شيوه‌هايي كه فكر مي‌كنند برايشان بهتر است بياموزند و دچار بن‌بست در يادگيري نشوند.
افزايش حافظه
بازي‌هاي ذهني مربوط به حافظه، از سنين خيلي كم مي‌توانند به كودكان كمك كنند، چرا كه حافظه و به‌ياد آوردن اطلاعات، نقطه ابتدايي يادگيري محسوب مي‌شود. بازي‌هاي ذهني كه حافظه كودكان را درگير مي‌كنند. از همين رو بايد در تمامي دوران رشد و تحصيل آنها، بازي به‌عنوان مكمل يادگيري، جزئي از زندگي آنها باشند. اين مهارتي است كه در يادگيري، در امتحانات و كارهاي كلاسي به آنها كمك خواهد كرد. نكته مهم درباره تقويت حافظه از طريق بازي اين است كه بر خلاف حفظ كردن دروس مدرسه، در حين بازي، كودك متوجه نيست كه با به‌كارگيري توانايي حافظه خود مشغول بهبود آن است. كودك به اين فرايند به‌عنوان شكلي از سرگرمي نگاه مي‌كند.
اهميت انتخاب بازي مناسب
اگرچه بازي هاي فكري تاثيرات بي‌شماري در رشد ذهني و رشد توانايي‌هاي كودك شما دارد، اما اگر يك بازي فكري براي كودك شما مناسب نباشد، مي‌تواند تاثير عكس بگذارد. بازي فكري زماني اثرگذار خواهد بود كه كودك شما را كاملا به خود درگير كند. به همين دليل، اهميت دارد كه از نظر رده سني، سليقه كودك شما، توانايي‌هاي او و … براي او مناسب باشد. بنابراين بهتر است براي خريد بازي فكري مناسب براي كودكان، از فروشگاه‌هاي تخصصي كه تنوع و توضيحات كافي از بازي‌هاي فكري كودكان دارند، خريد كنيد.
در آخر، توجه به اين نكته ضرورت دارد كه بازي، اگرچه ممكن است از نظر ما سرگرمي كودكان محسوب شود، اما در واقع جدي‌ترين كاري است كه آنها به آن مشغول مي‌شوند. كودكان در خلال بازي‌هاي مختلف، ابعاد گوناگون جسمي، ذهني و رواني خود را پرورش مي‌دهند. آنها جايگاه خود را در جهان پيدا مي‌كنند. بازي‌هاي ذهني به گونه‌اي طراحي مي‌شوند تا فرايندهاي ذهني كودكان را به خود مشغول سازند و از كودك بخواهند براي حل مسائل و معماهايي كه با آن مواجه مي‌شود، راه‌حل‌هاي خلاقانه پيدا كند.
مزيت بازي‌هاي فكري، از پازل‌ها و بازي‌هاي كارتي گرفته تا بازي هاي ساختني، به اين است كه برخلاف شيوه‌هاي آموزشي، كودكان را از راه سرگرم شدن به‌طور كامل به خود درگير مي‌كنند. اين بازي‌ها عملكرد پردازش ذهن، حافظه، خلاقيت، تمركز و توانايي مواجهه با مسائل را در آنها تقويت مي‌كنند. نكته مهم اما اين است كه بازي فكري، متناسب با كودكان انتخاب شود. اگر براي آنها خيلي سخت يا خيلي ساده باشد، ممكن است نتيجه عكس دهد. به همين دليل بهتر است خريد بازي فكري براي كودكان، از فروشگاه‌هاي معتبر و تخصصي صورت گيرد.
