بنام خدا
ادامه مطلب قیلی
مفهوم و پیدایش تشیع(4)
تعاریف شیعه
در تعریف شیعه و اخراج دو فرقه مهم دیگر زیدی یعنی «بتریه» و «سلیمانیه» ـ کسانی که قایل به نص و وصیت نبودند ـ(1) از شمول این تعریف، حاکی از اعتقاد وی به این ویژگی است.(2) البته اعتقاد به امامت مخصوص امام علی علیه السلام و حق الهی آن حضرت در جانشینی پیامبر صلی الله علیه وآله ویژگی شاخه اصلی تشیّع در جهان امروز است.
3. با این حال، با تعاریف دیگری از «شیعه» روبرو هستیم که علاوه بر ویژگیهای مورد اشاره، موضوع اعتقاد به امامت اولاد آن حضرت نیز در آنها مطرح شده است:
شهرستانی «شیعه» را چنین تعریف میکند: «شیعه کسانی هستند که به گونه ای خاص پیرو علی علیه السلام بوده و به امامت و خلافت او بر اساس نص و وصیت روشن و یا غیر صریح معتقدند و بر این باورند که امامت از فرزندان او خارج نمیشود و اگر خارج شده، یا به واسطه ظلم دیگران و یا امتناع خود آنان به جهت تقیّه بوده است.»(3)
ابن حزم نیز اگرچه سخنی از نص و وصایت به میان نمیآورد، اما در تعریف خود از «شیعه»، علاوه بر اعتقاد به افضلیت حضرت علی علیه السلام بر اصحاب و نیز احقّیت او بر امامت، شایستگی فرزندانش را برای امامت نیز از ویژگیهای شیعه برشمرده است.(4) منابع اخیر نیز در تعریف شیعه به چنین قیدی عنایت دارند.(5)
علامهّ طباطبائی نیز معتقد است: شیعه به کسانی گفته میشود که جانشینی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله را حق اختصاصی خاندان رسالت دانسته و در اخذ معارف اسلام پیرو مکتب اهل بیت علیهم السلام میباشند.(6) قدر متیقّن از حدیث معروف «ثقلین» و حدیث «سفینه» نیز پیروی از مرجعیت علمی اهلبیت علیهم السلام میباشد. ریشه تاریخی این ویژگی بر اساس تفکر شیعی را، که در کلام علاّمه بدان اشاره شده است، میتوان در سخن ابان بن تغلب
1. عبدالکریم شهرستانی، پیشین، ص 141 ـ 142.
2. شیخ مفید، پیشین، ص 1 ـ 3.
3. عبدالکریم شهرستانی، پیشین، ج 1، ص 131.
4. ابن حزم، الفصل، ج 2، ص 270. قید اعتقاد به امامت فرزندان امام علی علیه السلام نزد ابن خلدون (مقدّمه ابن خلدون، ص 196) و جرجانی (التعریفات، ص 129) نیز از شاخصه های شیعه گری به حساب آمده است.
5. نک: شریف یحیی الامینی، معجم الفرق الاسلامیه، ص 108 / جرجانی، شرح المواقف، ج 8، ص 385 / احمد امین، ضحی الاسلام، ج 3، ص 208.
6. سیدمحمّدحسین طباطبائی، شیعه در اسلام، ص 25 ـ 26.
(م 141 ه) از اصحاب امام جعفر صادق علیه السلام جستجو کرد که در گفتگوی خود با ابوالعلاء در تعریف «شیعه» گفت: «الشیعةُ الذین اذااختلفَ الناسُ عن رسولِ اللهِ صلی الله علیه وآله اَخذوا بقولِ علیٍّ، و اذااختلفَ الناسُ عن علیٍّ علیه السلام اَخذوا بِقولِ جعفرِ بنِ محمّدٍ.»(1)
4. افزون بر ویژگیهای پیشین، در برخی از تعابیر نیز اعتقاد به عصمت امامان و ولای آنها و بیزاری گفتاری و رفتاری از دشمنان آنها ـ مگر در حال تقیّه ـ از مقوّمات و مشترکات دیدگاههای شیعه به حساب آمده است.(2) قابل توجه اینکه برخی از نویسندگان معاصر شیعه علاوه بر اعتقاد به تنصیص پیامبر صلی الله علیه وآله بر امامت حضرت علی علیه السلام ، باور به منصوص بودن امامت فرزندانی خاص و با نام و نشان از آن حضرت را از ویژگیهای اصلی شیعه میدانند.(3) به نظر میرسد که این ویژگیها با توجه به فراز دیگر دیدگاه صاحب سخن، که پذیرش نص و وصایت امامت علی علیه السلام را جوهره و رکن قوام بخش شیعه گری میداند، منطبق بر تشیّع اثناعشری باشد و نه تشیّع به معنای مطلق آن.
1. محمّدتقی التستری، قاموس الرجال، ج 1، ص 99. این ویژگی اعتقادی برای شیعه را میتوان در دیدگاه هشام بن حکم در مناظره با یکی از رقبای فکری خود ملاحظه کرد که شرط کرده و گفته بود: در صورتی که در مناظره درمانده گردم، به امام خود مراجعه میکنم. به همین دلیل است که برخی معتقدند: در تفکر شیعی، سخن امام و نص بر عقل مقدّمند و امام به جای عقل نشسته است. البته لازم است به این نکته توجه شود که در تفکر شیعی، پذیرش و تسلیم به قول امام بر مبنای استدلال عقلی و با فرض خطاناپذیری سخن امام است و شیعیان امام را از برجسته ترین عقلا میدانند. بگذریم از اینکه بیشترین تأکید بر عقل از جانب امامان شیعه رسیده است، تا جایی که امثال شهید مطهّری در مواردی عقل را بر نصوص شرعی نیز مقدم میدارند.
2. عبدالکریم شهرستانی، پیشین، ج 1، ص 131 / فرید وجدی، دائرة المعارف القرن العشرین، ج 5، ص 424 / عامر عبدالله فاتح، معجم الفاظ العقیده، ص 234.
3. نک: جعفر سبحانی، بحوث فی الملل و النحل، بیروت، 1411 ق، ج 6، ص 8ـ9.
مطلب ادامه دارد.....
منبع : پایگاه شیعه شناسی
