معرفی ۵ منبع اصلی درباره تاریخ قیام امام حسین و ماجرای کربلا + دریافت کتاب

با وجود کتب متعددی که در مقتل‌نگاری وجود دارد، متأسفانه گاه شاهدیم در هیئت‌های مذهبی و یا منابر مطالبی نقل می‌شود که هیچ‌گونه استناد تاریخی ندارد.

به گزارش خبرنگار فرهنگی تسنیم، از جمله مهم‌ترین ضروریات و ابزارهای مادحین اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام آشنایی با مقاتل است. این منابع هرچند از لحاظ حدیثی حائز اعتبار کامل نیستند، اما با این حال مطمئناً نسبت به "زبان حال" و نقل‌های غیر مستند و غیر معتبر ارجحیت دارند. با وجود کتب متعددی که در مقتل‌نگاری وجود دارد، متأسفانه گاه شاهدیم در هیئت‌های مذهبی و یا منابر مطالبی نقل می‌شود که هیچ‌گونه استناد تاریخی ندارد، و یا سخنانی به معصوم نسبت داده می‌شود که هیچ‌گاه امام آن جمله را بیان نفرموده‌اند.

الإرشاد

کتاب «الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد»، تألیف شیخ مفید از چهره‌‏هاى برجسته علما و فقهاى شیعه در قرن چهارم هجرى است که به ارشاد مفید هم شهرت دارد. این کتاب به زبان عربى و درباره تاریخ زندگانى ائمه علیهم‌السلام و فضایل آن بزرگواران و یاران ایشان است. کتاب «الإرشاد»، از معتبرترین منابع روایى شیعه، درباره زندگانى عترت به شمار مى‏‌آید. بسیارى از منابع مهم شیعه که به زندگانى ائمه پرداخته‌‏اند، این کتاب را مستند خود قرار داده‌‏اند. شیخ مفید این کتاب را در سال 411 ق یعنى دو سال قبل از وفاتشان و در اوج شهرت علمى نوشت که این مسأله بر ارزش کتاب می‌افزاید.

خصائص‌الحسینیه

«خصائص الحسینیه» با نام کامل «خصائص الحسین و مزایا المظلوم» نوشته علامه شیخ جعفر شوشتری است. شیخ جعفر یک خطیب توانا با بیانی رسا و بلیغ بود. موعظه‌ها و سخنان او آنچنان به او شهرت داده بود که فقاهت او را تحت‌الشعاع قرار داده بود. نگاه حکیمانه و عالمانه و رویکرد عرفانی ایشان این تکلیف را بر او تحمیل کرد که به ماجرای امام حسین و کربلا از جنبه معرفتی بپردازد و «خصائص‌الحسینیه»  را تبدیل به دستاوردی نو در زمینه تاریخ امام حسین کند.  علامه شوشتری در این کتاب، به دنبال شمارش ویژگی‌های خاص امام حسین است و بیش از 300 خصیصه (مختص امام حسین) را در 30 بخش آورده است. جلد اول آن شامل 12 بخش بوده است و 18 بخش باقیمانده در جلد دوم در دسترس نیست. خصائص حال ولادت و ایام طفولیت امام حسین، در خصائص محل شهادتش، در خصوصیت صفات حمیده و اخلاق پسندیده آن جناب و عبادات و طاعاتش در ایام عمر، در خصوصیت صفات و اخلاق، عبادات آن جناب در روز عاشورا، در بیان الطاف و احترامات خاصه الهی نسبت به ایشان، در خصوصیات زیارت آن امام شهید، جایگاه‌های شهود از آغاز تا پایان آفرینش، تبیین برخی از کرامات و معجزات آن حضرت از جمله مطالبی است که شیخ شوشتری در این کتاب اشاره کرده است. تاکنون ترجمه‌های متعددی بر این کتاب شریف نوشته شده است.

مُثیرالأحزان 

کتاب «مُثیر الأحزان و مُنیر سُبُل الأشجان» درباره تاریخ زندگى و شهادت امام حسین علیه‌السلام و بیان واقعه عاشوراست که توسط نجم‌الدین جعفر بن ابى ابراهیم، معروف به «ابن نُما حلى» تألیف شده است. وی در سال 567 هجرى در شهر زیباى حله، از شهرهاى عراق که در کنار رود فرات واقع شده، در یکى از بارزترین خاندان‏‌هاى قرن ششم هجرى به دنیا آمد.پدر او، محمد بن جعفر بن هبة الله،( متوفاى 636) از علماى بزرگوار آن دیار بود. او از مشایخ محقق حلى است. علامه حلى که آوازه‌‏اش تمام دنیا را گرفته و آثار گرانبهایش در تمام ممالک اسلامى یافت مى‏‌شود، یکی از شاگردان «ابن نما» است. 

نفس‌المهموم

کتاب "نفس المهموم" با نام کامل "نَفَسُ المَهْموم فی مُصیبَةِ سیّدنا الحُسَیْن المَظْلوم" اثر شیخ عباس قمی صاحب کتاب مشهور "مفاتیح‌الجنان"، از معتبرترین کتب مقتل و شرح فشرده‌ای از زندگی و مبارزات امام حسین(ع) و به زبان عربی است که از تولد شروع و با قیام توابین، خروج مختار و مرگ یزید پایان می‌پذیرد. نام این کتاب برگرفته از حدیث امام صادق(ع) است که فرمود «نَفَسُ المَهمومِ لِظُلمِنا تَسبیحٌ وَ هَمُّهُ لَنا عِبادَةٌ وَ کِتمانُ سِرّنا جِهادُ فی سَبیلِ اللهِ؛ نَفَس کسی که به خاطر مظلومیت ما اندوهگین شود تسبیح است، اندوه بر ما عبادت است و کتمان و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست». 

نفس المهموم را اولین بار میرزا ابوالحسن شعرانی با عنوان دمع السجوم به فارسی ترجمه کرد. وی در سال 1396ق به تصحیح کتاب نفس المهموم اقدام و یک سال بعد آن را ترجمه کرد. به باور برخی، اشکال این ترجمه آن‌ است که وی در کنار ترجمه کتاب، توضیحات و اضافات بسیاری ذکر کرده، ولی متن و اضافات را از هم تفکیک نکرده است. 

الفتوح

کتاب "الفتوح" نوشته ابن اعثم کوفی با نام کامل ابو محمّد احمد بن علی اعثم کوفی الکندی (م314ق) محدّث، شاعر و مورّخ شیعی بزرگ قرن سوم و چهارم هجری است. ابن اعثم کوفی در کنار مورخان کهنی مانند یعقوبی، مسعودی، طبری، دینوری و بلاذری یکی از چهره‌‌های تاریخ نگار برجسته‌ای است که بسیاری از تحولات تاریخ صدر اسلام را در کتاب الفتوح خود حفظ کرده است.  این کتاب از معتبرترین متون تاریخ اسلام است که تا دوره اخیر از سوی مورخان و شرح حال نویسان مورد غفلت واقع شده و متن عربی آن تنها یکی دو دهه است که در دسترس قرار گرفته است. الفتوح از زمامداری ابوبکر تا معتصم را در بر دارد.
الفتوح قرن‌ها پیش به فارسی ترجمه شده و این ترجمه نیز چندی پیش تصحیح و منتشر شده که مشخصات آن چنین است: ابومحمد احمد بن علی اعثم کوفی. الفتوح ترجمه محمد بن احمد مستوفی هروی، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد (چاپ اوّل: تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1372). در نقد تصحیح این ترجمه رجوع شود به: علی بهرامیان، «نگاهی به ترجمه الفتوح»، نشر دانش (سال پانزدهم، شماره سوم، فروردین و اردیبهشت 1374)، ص 53-55.