آیا تنها یک ساعت تفکّر، از عبادات طولانی مدت ارزش‌مندتر است؟
پرسش
آیا این درست است که می‌گویند یک ساعت تفکّر در مورد خدا از هفتاد سال عبادت با ارزش‌تر است؟
پاسخ اجمالی
قرآن کریم، بارها و بارها بشر را به تفکر و تعقّل دعوت می‌نماید؛ زیرا تفکّر، زیربنای ایمان واقعی هر فردی بوده و بعد از ایمان است که دیگر عبادات معنا خواهد داشت. بر این اساس هیچ دور از ذهن نخواهد بود که تفکّر را - که خود نوعی عبادت است - ارزش‌مندتر از دیگر عبادات بدانیم. روایات فراوانی صریحاً ناظر به همین واقعیت‌اند:
حسن صیقل نقل می‌کند که به امام صادق(ع) عرضه داشتم: آیا یک ساعت اندیشه، ارزش‌مندتر از یک شب تهجد و شب‌زنده‌داری است؟! امام فرمود: بله! چنین سخنی از پیامبر اکرم(ص) منقول است! پرسیدم: اکنون چگونه یک فرد می‌تواند خود را به اندیشه وادارد؟! فرمودند: (به عنوان نمونه و برای تمرین) به خانه‌های قدیمی و به خرابه‌ها گذر کند، آنها را مخاطب قرار دهد و بگوید: آنان‌که تو را ساختند اکنون کجایند؟! آنان‌که در تو زندگی می‌کردند، اکنون چه سرنوشتی دارند؟! چرا از آنان سخن نمی‌گویی؟![1]
از امام صادق(ع) نقل است: یک ساعت اندیشه، ارزش‌مندتر از یک سال عبادت است. خداوند می‌فرماید همانا صاحبان عقل، پند خواهند گرفت.[2]
همچنین از پیامبر اکرم(ص) روایت شده است؛ یک ساعت اندیشه حتی از هفتاد سال عبادت هم ارزش‌مندتر است.[3]
اکنون ممکن است این پرسش پدید آید که با توجه به مقدارهای مختلف عبادات که در این روایات وجود دارد، آیا آنها با هم متضاد نیستند؟!
پاسخ، منفی است و چنین تضادی وجود ندارد. دلیل آن‌را فیض کاشانی به اختصار چنین بیان کرده است:
اختلاف در مورد مقدار عبادتی که با یک ساعت اندیشه مقایسه شده است، ناشی از چند مطلب است: اول. ژرفنای تفکر در افراد مختلف، متفاوت است. دوم. اندیشوران، خود نیز دارای مراتب و درجاتی می‌باشند. سوم. آنچه اندیشه در مورد آن انجام می‌شود نیز متفاوت است.[4]
روایاتی وجود دارند که جمع‌بندی فوق را تأیید می‌کنند. به عنوان نمونه، دو روایت ذیل، ناظر به آن هستند که تنها برخی تفکّرها و اندیشه‌های ویژه هستند که توانایی برابری با هفتاد سال عبادت را دارند:
پیامبر اعظم(ص) فرمود: فعالیت یک ساعت فرمان‌روای عادل -که به طور طبیعی نیاز به تفکر و اندیشه فراوان دارد- ارزش‌مندتر از هفتاد سال عبادت است.[5]
روایتی نیز به امام ششم(ع) منتسب است، مبنی بر این‌که یک گام که در میدان‌های جلال و هیبت پروردگار برداشته می‌شود و طی آن، ضمن آن‌که انسان از خدایش حیا می‌کند به سوی او نیز رهسپار می‌شود، بهتر از هفتاد سال عبادت است.[6]
[1]. کوفی اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، ص 15، قم، المطبعة العلمیة، 1402ق.
[2]. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، ج 2، ص 208، تهران، المطبعة العلمیة، 1380ق.
[3]. مجذوب تبریزی، محمد، الهدایا لشیعة ائمة الهدی، ج 1، ص 207، قم، دار الحدیث، 1429ق.
[4]. فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، ج 1، ص 409، تهران، مکتبة الصدر، 1415ق.
[5]. شیخ کلینی، کافی، ج 7، ص 175، ح 8، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
[6]. مصباح الشریعه، ص 189، بیروت، اعلمی، 1400ق.
پرسش های مرتبط
با توجه به معیار قرب الاهی در اسلام، مکتب قدرت گرایی نیچه را نقد کنید؟
واژه‌های تعقّل، تفکّر و تدبّر را تعریف کنید و وجه تمایز آنها چیست؟ و آیا این هر سه از عملکرد روح است و یا استقلال دارند؟
آیات مرتبط
سوره البقرة (44) : أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ
سوره البقرة (73) : فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا ۚ كَذَٰلِكَ يُحْيِي اللَّهُ الْمَوْتَىٰ وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ
سوره البقرة (76) : وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَا بَعْضُهُمْ إِلَىٰ بَعْضٍ قَالُوا أَتُحَدِّثُونَهُمْ بِمَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ لِيُحَاجُّوكُمْ بِهِ عِنْدَ رَبِّكُمْ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ
سوره البقرة (164) : إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ
سوره البقرة (219) : يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ ۖ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا ۗ وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ
